Ұлы поляк ғалымы Николай Коперник өмір сүріп, еңбек еткен кезеңде, яғни XVI ғасырда, Птолемейдің өздеріңе мәлім геоцентрлік жүйесінің ақиқаттығына күмәнді ойлар жаппай туындай бастады.
Планеталардың Күнді айнала қозғалатыны жөніндегі идея біздің өркениеттің әр түрлі кезеңдерінде пайда болғанымен, ол жиырма ғасырдай уақыт бойы мүлгуде болды. Өйткені, Птолемейдің геоцентрлік жүйесі Әлем құрылысы жөніндегі мүлдем қате түсініктерге негізделгеніне қарамастан, ортағасырлық адамдардың қарапайым тіршілікке қажетті талаптарын қанағаттандырып отырды. Ол тұтылуларды, планеталардың көкжиектен көрінуін және аспан әлеміндегі көрінерлік өзгерістерді алдын ала дәл болжауға мүмкіндік берді. Себебі бұл жүйе де ұзақ жылдар бойы мұқият орындалған тәжірибелерге негізделген болатын.
Алайда, Күн жүйесі құрылысының жобасын алғаш рет дұрыс түсінген Н. Коперник болды. Ол ғасырлар бойы адамдардың санасына ұялап қалған «Жер қозғалмайды» деген жобаны теріске шығарды. Жерді өзге планеталардың қатарына косып, Жер Күннен үшінші орында болады деді. Сонымен бірге Жер өз осін айнала отырып, барлық планеталармен бірге кеңістікте Күнді айнала қозғалады деп көрсетті. Ал Ай Күнді емес,
Жерді айнала қозғалады деді.
осы идеяны айтқан кезде сол кезеңнің ғалымдары онымен бірден келісе алмады. Тіпті Коперниктің өзі де бұл тұжырымдар төңірегінде кырық жыл бойы ойланумен болды. мен Италия университеттерінде оқып, үздік әрі жан- жақты (математика, астрономия, ,тіл, медицина бойынша) білім алған. Ол планеталар мен Күнді бақылау барысында алынған мәліметтерге сүйеніп, планеталардың Күнге қатысты қозғалысын анықтауды мақсат еткен еді. Теңдесі жоқ, ғаламат есептеу жұмыс тары жиырма жылға жуық уақыт бойы тікелей жүргізілген бақылаулармен ұштастырылды. Ғалым ерен математик ретінде ғылымға көп жаңалық енгізді. Ол аспан денелерінің қозғалыс кестесін жасады, ол үшін оған 324 мың шаманы есептеп шығару кажет болды.
Осындай ғылыми деректермен негізделген зерттеу жұмыс тарының нәтижесінде планеталар қозғалысының жаңа жүйесін жасады. Оның «Аспан сфераларының айналуы туралы» деп аталатын еңбегі 1543 жылы жарық көрді. Н. Коперник планеталар жүйесінің центріне Күнді орналастырғандықтан, бұл жүйе гелио-центрлік жүйе (гр. гелиос- Күн) деп аталды.
жасаған жүйе әлі де болса мүлтіксіз емес еді, ол қазіргі кездегі қабылданған Күн жүйесі құрылысының сызбасынан өзгешелеу болды. Өйткені планеталар Күнді Коперник айтқандай дөңгелек орбита бойымен емес, эллипстік орбиталар бойымен айнала қозғалады. Коперник сол кездегі белгілі аспан құбылыстарын және планеталардың тұзақ тәрізді болып көрінетін қозғалыстарын Жердің айналуынан және оның Күнді айнала қозғалуынан болады деп өз болжамының дұрыстығын батыл дәлелдеді. Коперниктің ілімін көптеген ғалымдар: Тихо Браге, Джордано Бруно, Иоганн Кеплер, Галилео Галилей, Исаак Ньютон қолдап, одан әрі дамытты.
Н. Коперник теориясы физика мен астрономияның және тұтас жаратылыстанудың дамуында аса маңызды рөл аткарды. Соның негізінде ғылымға қозғалыстың салыстырмалылыгы және санақ жүйесі деген ұғымдар енгізілді. Тек осы теория негізінде И. Кеплер мен И. Ньютон қозғалыстың нақты заңдарын аша алды.
Дереккөздер
- Физика және астрономия. - Алматы: Атамұра,2007.ISBN 9965-34-634-8
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — физика бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ұly polyak galymy Nikolaj Kopernik omir sүrip enbek etken kezende yagni XVI gasyrda Ptolemejdin ozderine mәlim geocentrlik zhүjesinin akikattygyna kүmәndi ojlar zhappaj tuyndaj bastady Planetalardyn Kүndi ajnala kozgalatyny zhonindegi ideya bizdin orkeniettin әr tүrli kezenderinde pajda bolganymen ol zhiyrma gasyrdaj uakyt bojy mүlgude boldy Өjtkeni Ptolemejdin geocentrlik zhүjesi Әlem kurylysy zhonindegi mүldem kate tүsinikterge negizdelgenine karamastan ortagasyrlyk adamdardyn karapajym tirshilikke kazhetti talaptaryn kanagattandyryp otyrdy Ol tutylulardy planetalardyn kokzhiekten korinuin zhәne aspan әlemindegi korinerlik ozgeristerdi aldyn ala dәl bolzhauga mүmkindik berdi Sebebi bul zhүje de uzak zhyldar bojy mukiyat oryndalgan tәzhiribelerge negizdelgen bolatyn Nikolaj Kopernik Alajda Kүn zhүjesi kurylysynyn zhobasyn algash ret durys tүsingen N Kopernik boldy Ol gasyrlar bojy adamdardyn sanasyna uyalap kalgan Zher kozgalmajdy degen zhobany teriske shygardy Zherdi ozge planetalardyn kataryna kosyp Zher Kүnnen үshinshi orynda bolady dedi Sonymen birge Zher oz osin ajnala otyryp barlyk planetalarmen birge kenistikte Kүndi ajnala kozgalady dep korsetti Al Aj Kүndi emes Zherdi ajnala kozgalady dedi osy ideyany ajtkan kezde sol kezennin galymdary onymen birden kelise almady Tipti Koperniktin ozi de bul tuzhyrymdar tonireginde kyryk zhyl bojy ojlanumen boldy men Italiya universitetterinde okyp үzdik әri zhan zhakty matematika astronomiya til medicina bojynsha bilim algan Ol planetalar men Kүndi bakylau barysynda alyngan mәlimetterge sүjenip planetalardyn Kүnge katysty kozgalysyn anyktaudy maksat etken edi Tendesi zhok galamat esepteu zhumys tary zhiyrma zhylga zhuyk uakyt bojy tikelej zhүrgizilgen bakylaularmen ushtastyryldy Ғalym eren matematik retinde gylymga kop zhanalyk engizdi Ol aspan denelerinin kozgalys kestesin zhasady ol үshin ogan 324 myn shamany eseptep shygaru kazhet boldy Osyndaj gylymi derektermen negizdelgen zertteu zhumys tarynyn nәtizhesinde planetalar kozgalysynyn zhana zhүjesin zhasady Onyn Aspan sferalarynyn ajnaluy turaly dep atalatyn enbegi 1543 zhyly zharyk kordi N Kopernik planetalar zhүjesinin centrine Kүndi ornalastyrgandyktan bul zhүje gelio centrlik zhүje gr gelios Kүn dep ataldy zhasagan zhүje әli de bolsa mүltiksiz emes edi ol kazirgi kezdegi kabyldangan Kүn zhүjesi kurylysynyn syzbasynan ozgesheleu boldy Өjtkeni planetalar Kүndi Kopernik ajtkandaj dongelek orbita bojymen emes ellipstik orbitalar bojymen ajnala kozgalady Kopernik sol kezdegi belgili aspan kubylystaryn zhәne planetalardyn tuzak tәrizdi bolyp korinetin kozgalystaryn Zherdin ajnaluynan zhәne onyn Kүndi ajnala kozgaluynan bolady dep oz bolzhamynyn durystygyn batyl dәleldedi Koperniktin ilimin koptegen galymdar Tiho Brage Dzhordano Bruno Iogann Kepler Galileo Galilej Isaak Nyuton koldap odan әri damytty N Kopernik teoriyasy fizika men astronomiyanyn zhәne tutas zharatylystanudyn damuynda asa manyzdy rol atkardy Sonyn negizinde gylymga kozgalystyn salystyrmalylygy zhәne sanak zhүjesi degen ugymdar engizildi Tek osy teoriya negizinde I Kepler men I Nyuton kozgalystyn nakty zandaryn asha aldy DerekkozderFizika zhәne astronomiya Almaty Atamura 2007 ISBN 9965 34 634 8Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul fizika bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz