Кемпірсай кенді алқабы

Кемпірсай кенді алқабы– Ақтөбе облысы Орал тауының оңтүстігінденде Орталық Орал көтерілімі ауқымында орналасқан аса ірі кен орындары шоғырланған алап. Хромит кен қоры жағынан дүние жүзі бойынша 2-орында. 1920 – 36 ж. ашылған. Алап меридиан бағытында 88 км-ге созылған, кенді бөлігінің ені солт-ндегі 1 км-ден оңт-ндегі 50 км-ге дейін өзгереді, ауданы 1200 км². Кемпірсай ультрабазит алабында барлығы 160 кен орындары, кен білінімдері мен минералданған нүктелер анықталған. Кемпірсай кенді алқабында палеозой және прекембрий тау жыныстары созылыңқы көтерілім түзеді, ол Орал тауы антиклинорийінің оңт-тегі жалғасы болып табылады. Кен орындары осы антиклинорийдің шығыс қапталында, аймақтық терең жарылым маңында орналасқан. Жарылымға шығыс жағынан девон және одан да жас түзілімдермен толған ойыс жанасады. Интрузивтің солт. бөлігі антиклиналь қатпарының флексурасымен күрделенген, оңт. үш қамтиды. Кейінгі девонда жер бетіне көтерілген интрузив қатты үгілуге ұшыраған. Геол.-құрылымдық карталау мен құрылымдық-іздеме бұрғылау нәтижесі интрузив құрамындағы перидотит басым екенін көрсетті. Дунит массивтің оңт.-шығыс бөлігі мен солт. жартысында кеңінен таралған. Перидотит пен белдемдерінде жатқан кен денелерінің өлшемдері шағын (қалыңд. бірнеше м, ұзындығы 10 – 100 м). Олар тұтас, жиі сеппелі кентастардан тұрады. Кентасты құрамында Cr2O3 мөлш. 40%-ке дейін, ал Al2O3 – 30 – 38%. Ал дунитпен байланысты кен денелері үлкен өлшемдерімен (қалыңд. ондаған м, ұзындығы 800 м-дей), Cr2O3 мөлшерінің жоғары (60%-ке дейін) және алюмооксидтер мөлшерінің төмендігімен (7 – 11%) сипатталады. , негізінен, антиклиналь қанаттарында орналасқан. Кен орындарының барлығы кен түзілуден кейін тектоник. қозғалыстар салдарынан блоктарға жіктелген. . құбылыстар лықсымалар мен қаусырмалар, кейде ығыспалар мен бастырмалар түрінде білінеді. Интрузив аумағында Қазақстанның негізгі шикізат базасы саналатын Кемпірсай никель-кобальтты кендері орналасқан. Басты кен минералдары – жасыл және сарғыш жасыл түсті нонтронит пен гарниерит, қосымша минералдар – , т.б. Кен денелерінің қалыңд. 1 – 2 м-ден 21 – 26 м-ге дейін. Кен орындары ашық тәсілмен игеруге ыңғайлы.

Дереккөздер:

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том