Табиғаттағы барлық денелер бір-бірімен әрекеттеседі. Алайда бірқатар жағдайларда қарастырылатын жүйедегі өзара әрекеттесуші денелерге сыртқы күштердің әрекеттері елеусіз болатындықтан, олардың әрекеттері ескерілмейді. Бұл жай екі немесе одан да көп денелердің қозғалысын ғана қарастыруға мүмкіндік туғызады. Ол үшін физикада денелердің тұйық жүйесі деп аталатын ұғым енгізілген.
Тұйық жүйе деп сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір- бірімен ішкі күштер арқылы ғана әрекеттесетін жүйені айтады.
және жылдамдықпен бір-біріне қарама-қарсы бағытта қозғалып келе жатқан массалары және екі шардың өзара әрекеттесуін қарастырайық. Өзара әрекеттесу күштері қандай болса да, олар Ньютонның үшінші заңы бойынша байланысады: немесе
мұндағы — өзара әрекеттесу уақыт аралығы, және — шарлардың өзара әрекеттесуінен кейінгі жылдамдықтары.
Шарлардың өзара әрекеттескенге дейінгі импульстерін теңдіктің бір жағына, өзара әрекеттескеннен кейінгі импульстерін тендіктің екінші жағына шығарсақ, онда болады.
Теңдеудің сол жағында денелердің өзара әрекеттескенге дейінгі, оң жағында өзара әрекеттескеннен кейінгі импульстерінің қосындысы берілген және олар өзара тең. Әрбір дененің импульсі өзгергенімен, олардың импульстерінің қосындысы өзгеріссіз қалды. Сонымен, тұйық жүйедегі өзара әрекеттесетін денелер импульстерінің қосындысы өзгермейді (сақталады):
Бұл — импульстің сақталу заңы деп аталатын табиғаттың негізгі заңдарының бірі. Егер біз қарастырған мысалдағыдай екі дене ғана болмай, бірнеше дене әрекеттессе де, бұл қорытынды кезкелген тұйық жүйе үшін дұрыс болып табылады. Бұл заңның дұрыстығын адамзат тәжірибесінің өзі айқын дәлелдеп беріп отыр.
Әрине, барлық нақты жүйелер тұйық болып табылмайды. Алайда импульстің сакталу заңын көп жағдайда қолдануға болады.
Дереккөздер
- Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толықт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — физика бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tabigattagy barlyk deneler bir birimen әrekettesedi Alajda birkatar zhagdajlarda karastyrylatyn zhүjedegi ozara әrekettesushi denelerge syrtky kүshterdin әreketteri eleusiz bolatyndyktan olardyn әreketteri eskerilmejdi Bul zhaj eki nemese odan da kop denelerdin kozgalysyn gana karastyruga mүmkindik tugyzady Ol үshin fizikada denelerdin tujyk zhүjesi dep atalatyn ugym engizilgen Tujyk zhүje dep syrtky kүshter әreket etpegen zhagdajda zhүjege enetin deneler bir birimen ishki kүshter arkyly gana әrekettesetin zhүjeni ajtady v1 displaystyle v 1 zhәne v2 displaystyle v 2 zhyldamdykpen bir birine karama karsy bagytta kozgalyp kele zhatkan massalary m1 displaystyle m 1 zhәne m2 displaystyle m 2 eki shardyn ozara әrekettesuin karastyrajyk Өzara әrekettesu kүshteri kandaj bolsa da olar Nyutonnyn үshinshi zany bojynsha bajlanysady F F displaystyle vec F vec F nemese m1 v 1 v 1Dt m2 v 2 v 2Dt displaystyle m 1 cdot frac vec v 1 prime cdot vec v 1 Delta t m 2 cdot frac vec v 2 prime cdot vec v 2 Delta t Dt displaystyle Delta t mundagy ozara әrekettesu uakyt aralygy v 1 displaystyle vec v 1 prime zhәne v 2 displaystyle vec v 2 prime sharlardyn ozara әrekettesuinen kejingi zhyldamdyktary Sharlardyn ozara әreketteskenge dejingi impulsterin tendiktin bir zhagyna ozara әreketteskennen kejingi impulsterin tendiktin ekinshi zhagyna shygarsak onda m1 v 1 m2 v 2 m1 v 1 m2 v 2 displaystyle m 1 cdot vec v 1 m 2 cdot vec v 2 m 1 cdot vec v 1 prime m 2 cdot vec v 2 prime bolady Tendeudin sol zhagynda denelerdin ozara әreketteskenge dejingi on zhagynda ozara әreketteskennen kejingi impulsterinin kosyndysy berilgen zhәne olar ozara ten Әrbir denenin impulsi ozgergenimen olardyn impulsterinin kosyndysy ozgerissiz kaldy Sonymen tujyk zhүjedegi ozara әrekettesetin deneler impulsterinin kosyndysy ozgermejdi saktalady p 1 p 2 p 1 p 2 displaystyle vec p 1 vec p 2 vec p 1 prime vec p 2 prime Bul impulstin saktalu zany dep atalatyn tabigattyn negizgi zandarynyn biri Eger biz karastyrgan mysaldagydaj eki dene gana bolmaj birneshe dene әrekettesse de bul korytyndy kezkelgen tujyk zhүje үshin durys bolyp tabylady Bul zannyn durystygyn adamzat tәzhiribesinin ozi ajkyn dәleldep berip otyr Әrine barlyk nakty zhүjeler tujyk bolyp tabylmajdy Alajda impulstin saktalu zanyn kop zhagdajda koldanuga bolady DerekkozderFizika zhәne astronomiya Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk Өnd tolykt 2 bas R Basharuly D Қazakbaeva U Tokbergenova N Bekbasar Almaty Mektep baspasy 2009 240 bet suretti ISBN 9965 36 700 0Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul fizika bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz