Есірткі дақылдары

Есірткі дақылдары – құрамында орталық жүйке жүйесіне әсер ететін қоздырғыш заттары бар өсімдіктер. Есірткі дақылдарының көбі жоғары сатыдағы өсімдіктерге жатады. Негізгі есірткі дақылдарына — апиын көкнәр, кокаинды бұта, тау қылша, үнді кенепшөбі, сасық меңдуана, т.б. жатады.

(Papaver somnіferum) — көкнәр тұқымдасына жататын ылғал сүйгіш, суыққа төзімді шөптесін өсімдік. Биіктігі 80 — 115 см, сабағы тік, аз бұтақтанған. Өсіп-өну кезеңі 85 — 135 күн. Айқас тозаңданады. Тұқымында 46 — 56% май, 20%-тей белок болады. Майы кондитер, консерві және парфюмерия өнеркәсіптерінде, дәні нан пісіруде қолданылады. Қауашағынан медицинада қолданылатын алкалоидтар (морфин, папаверин, кодеин, т.б.) алынады. Батыс Еуропада және Қазақстанда өседі.

(Erythroxylum coca) — кокаин тұқымдасына жататын мәңгі жасыл бұта. Биіктігі 2 — 3 м. Жапырағының құрамында кокаин болады. Кокаинды бұта Оңтүстік Америка мен өседі.

(Ephedra eguіsetіna) — қылша тұқымдасына жататын бұташық. Биіктігі 1,5 м. Жапырағының түрі өзгерген, қылқан тәрізді. Құрамында медицинада қолданылатын эфедрин алкалоиды болады. Еуразияда өседі.

(Cannabіs іndіca) — кенепшөп тұқымдасына жататын, бір жылдық шөптесін өсімдік. Биіктігі 1 — 1,5 м, сабағы тік, бұтақталған. Өсіп-өну кезеңі 65 — 160 күн. Айқас тозаңданады. Үнді кенепшөбінен гашиш (марихуана) алынады. Үндістан, Иран, Түркия, т.б. елдерде өседі.

Сасық меңдуана (Datura stramonіum) — алқа тұқымдасына жататын ылғал, жылу сүйгіш өсімдік. Жапырағында атропин, гиосциамин, скополамин алкалоидтары болады. Еуропада, Батыс Сібірде және Орта Азияда өседі.

Дереккөздер

1. Қазақ энцклопедиясы