Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Іле Ойысы – Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы тауаралық тектоникалық құрылым. Солтүстігінде Жетісу (Жоңғар) Алатауы және Борохоро (Бурақара) оңтүстігінде Іле Алатауы және Кетпен (Ұзынқара) жоталарымен, шығысында Қытай жерінен басталып, батысында Қараой, Итжон үстірттерімен шектеседі. Іле Ойысы өзін қоршаған таулардан терең жарылымдармен шектелген. Ойыстың жалпы ұзындығы – 1000 км, республика жеріне батыс бөлігімен кіреді (көпшілік жері Қытайда), Қазақстанда батыстан шығысқа 300 – 350 км-ге созылып жатыр, ені шығысында 100 – 120 км, батысында 70 – 80 км, орта шенінде оң жағалаудан , Қалқан, сол жағалаудан келіп, ойысты жіңішкертіп (25 – 30 км-ге дейін) екіге бөледі: батыс жағы Алматы, шығыс жағы Жаркент құлдималары. Ортаңғы бөлігін Іле өзенінің аңғары алып жатыр. Абсолюттік биіктігі шығысында 700 м, батысында 500 м, таулы жоталарға қарай 1000 м-ге дейін биіктей түседі. Бұл ойыстың палеозойлық тұғыры батысында 3000 м, шығысында 5000 м тереңдікте, үстін шөгінділер жапқан құрылым тектоник. болғандықтан, жер сілкіну болып тұрады; 7 – 9 балдық белдемге жатады. Климаты тым континенттік, жазы ыстық, қуаң шілденің орташа температурасы 21,3 – 25,4С, қысы суық, қары аз, қаңтардың орташа темп-расы –5,8 – 11,7С. Жылдық жауын-шашын мөлшері ойыстың түбінен ернеуіне қарай (Қапшағайда – 260 мм, Алматыда – 575 мм) және шығыстан батысқа қарай өсе түседі (Шелекте – 233 мм, Қапшағайда – 260 мм). Су торына Іле және оның салалары жатады. Жер бедерінде тау етегінің шөлейтті және жазықтық шөл ландшафтысы айқын ажыратылады. Іле Алатауы мен Кетпен жоталарының тау етегі жазығы дөңбектасты-малтатасты қабаттан түзілген, үстін ллсс тәріздес қоңыр саз жапқан, ашық қоңыр топырағында жусанды-изенді өсімдіктер өскен. Жетісу (Жоңғар) Алатауының тау етегі жазығының бозғылт сұр топырағында бұйырғынды-сексеуілді және тасбұйырғынды өсімдіктер кездеседі. Бұрын Іле өз-нің аңғары болған ойыстың түбін аллювийлік шөгінді басқан. Энергетикада, балық шаруашылығында зор маңызы бар Қапшағай бөгені салынған. Ойыстың оңтүстік етегін бойлай Шілік – Шамалған өзен аралықтарында Үлкен Алматы каналы тартылған.
Пайдаланылған cілтемелер
Ж. Ахметов
- Қазақ Энциклопедиясы, 9 том
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ile Ojysy Қazakstannyn ontүstik shygysyndagy tauaralyk tektonikalyk kurylym Soltүstiginde Zhetisu Zhongar Alatauy zhәne Borohoro Burakara ontүstiginde Ile Alatauy zhәne Ketpen Ұzynkara zhotalarymen shygysynda Қytaj zherinen bastalyp batysynda Қaraoj Itzhon үstirtterimen shektesedi Ile Ojysy ozin korshagan taulardan teren zharylymdarmen shektelgen Ojystyn zhalpy uzyndygy 1000 km respublika zherine batys boligimen kiredi kopshilik zheri Қytajda Қazakstanda batystan shygyska 300 350 km ge sozylyp zhatyr eni shygysynda 100 120 km batysynda 70 80 km orta sheninde on zhagalaudan Қalkan sol zhagalaudan kelip ojysty zhinishkertip 25 30 km ge dejin ekige boledi batys zhagy Almaty shygys zhagy Zharkent kuldimalary Ortangy boligin Ile ozeninin angary alyp zhatyr Absolyuttik biiktigi shygysynda 700 m batysynda 500 m tauly zhotalarga karaj 1000 m ge dejin biiktej tүsedi Bul ojystyn paleozojlyk tugyry batysynda 3000 m shygysynda 5000 m terendikte үstin shogindiler zhapkan kurylym tektonik bolgandyktan zher silkinu bolyp turady 7 9 baldyk beldemge zhatady Klimaty tym kontinenttik zhazy ystyk kuan shildenin ortasha temperaturasy 21 3 25 4 S kysy suyk kary az kantardyn ortasha temp rasy 5 8 11 7 S Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri ojystyn tүbinen erneuine karaj Қapshagajda 260 mm Almatyda 575 mm zhәne shygystan batyska karaj ose tүsedi Shelekte 233 mm Қapshagajda 260 mm Su toryna Ile zhәne onyn salalary zhatady Zher bederinde tau eteginin sholejtti zhәne zhazyktyk shol landshaftysy ajkyn azhyratylady Ile Alatauy men Ketpen zhotalarynyn tau etegi zhazygy donbektasty maltatasty kabattan tүzilgen үstin llss tәrizdes konyr saz zhapkan ashyk konyr topyragynda zhusandy izendi osimdikter osken Zhetisu Zhongar Alatauynyn tau etegi zhazygynyn bozgylt sur topyragynda bujyrgyndy sekseuildi zhәne tasbujyrgyndy osimdikter kezdesedi Buryn Ile oz nin angary bolgan ojystyn tүbin allyuvijlik shogindi baskan Energetikada balyk sharuashylygynda zor manyzy bar Қapshagaj bogeni salyngan Ojystyn ontүstik etegin bojlaj Shilik Shamalgan ozen aralyktarynda Үlken Almaty kanaly tartylgan Pajdalanylgan ciltemelerZh Ahmetov Қazak Enciklopediyasy 9 tomBul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet