Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Үпілмәлік, Кенедән (Rіcіnus) – сүттіген тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік.
| Үпілмәлік | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Ricinus communis L. |
Таралу аймағы
Үндістан, Бразилия, Аргентина, Қытай, Иран және Африка елдерінде көп таралған. Египетте 4 мың жылдай уақыттан бері өсіріліп келеді.
Қазақстанда Алматы, Оңтүстік Қазақстан облыстарында дақылдық түрі – кәдімгі үпілмәлік(rіcіnus communіs) қолдан егіледі.
Биологиялық сипаттамасы
Оның биіктігі 60 – 200 см., сабағы тықыр, көп бұтақты. Саусақ салалы жапырағы ірі, кезектесіп орналасады, шеттері иректелген, жапырағының сағақтары ұзын болады. Гүлдері – дара жынысты, бір үйлі, олар жиналып, масақша гүлшоғырына топталған. Күлте жапырақшалары болмайды. Аталығы өте көп, бір-бірімен шоғырланып байланысқан. Тозаңдық жіпшелерінің саны 1000-нан асады. Түйіні – домалақ, жұмыртқа тәрізді, үш ұялы, әрбір ұясында 1 тұқым бүршігі болады. Жел арқылы тозаңданады. Шілде айында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте дән салады. Жемісі – қауашақ. Жемісі піскенде қауашағы жарылып, дәні шашылады. Дәнегі дөңгелекше келген.
Қолданылуы
Кәдімгі үпілмәлік – майлылығы өте жоғары өсімдік. Оның тұқымынан өте бағалы, техникалық және медициналық мақсатта пайдаланылатын алынады. Өте әдемі өсімдік болғандықтан бақтар мен үй жанындағы көгалдарды әсемдеу үшін де өсіріледі. Кенедәннің тұқымы улы болады, оның тағамға пайдаланған 10 – 12 түйір дәнінің өзі ауыр улануға әкеледі, кейде адам өліп те кетуі мүмкін.
Суреттер
Майсана майы
Майсана майын өндіруден Үндістан көшбасшы болып саналады. Одан кейін Қытай мен Бразилия.
| Елдер | Өндіріс көлемі(тонна) |
|---|---|
| Үндістан | 830 000 |
| Қытай | 210 000 |
| Бразилия | 91 510 |
| Эфиопия | 15 000 |
| Парагвай | 12 000 |
| Тайланд | 11 052 |
| Вьетнам | 5 000 |
| Оңтүстік Африка Республикасы | 4 900 |
| Филиппин | 4 500 |
| Ангола | 3 500 |
Дереккөздер
- Муравьёва Д. А. Тропические и субтропические лекарственные растения: — М.; Медицина, 1983, с. 56
- Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы, 4-том
- [1], en.wikipedia.org.
- Қазақ Энциклопедиясы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Үpilmәlik Kenedәn Ricinus sүttigen tukymdasyna zhatatyn bir zhyldyk shoptesin osimdik ҮpilmәlikDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylarSaby Tukymdasy Kishi tukymdasy Tajpasy Kishi tajpasy RicininaeTegi Ricinus L Tүri R communisRicinus communis L Taralu ajmagyҮndistan Braziliya Argentina Қytaj Iran zhәne Afrika elderinde kop taralgan Egipette 4 myn zhyldaj uakyttan beri osirilip keledi Қazakstanda Almaty Ontүstik Қazakstan oblystarynda dakyldyk tүri kәdimgi үpilmәlik ricinus communis koldan egiledi Biologiyalyk sipattamasyOnyn biiktigi 60 200 sm sabagy tykyr kop butakty Sausak salaly zhapyragy iri kezektesip ornalasady shetteri irektelgen zhapyragynyn sagaktary uzyn bolady Gүlderi dara zhynysty bir үjli olar zhinalyp masaksha gүlshogyryna toptalgan Kүlte zhapyrakshalary bolmajdy Atalygy ote kop bir birimen shogyrlanyp bajlanyskan Tozandyk zhipshelerinin sany 1000 nan asady Tүjini domalak zhumyrtka tәrizdi үsh uyaly әrbir uyasynda 1 tukym bүrshigi bolady Zhel arkyly tozandanady Shilde ajynda gүldep tamyz kyrkүjekte dәn salady Zhemisi kauashak Zhemisi piskende kauashagy zharylyp dәni shashylady Dәnegi dongelekshe kelgen ҚoldanyluyKәdimgi үpilmәlik majlylygy ote zhogary osimdik Onyn tukymynan ote bagaly tehnikalyk zhәne medicinalyk maksatta pajdalanylatyn alynady Өte әdemi osimdik bolgandyktan baktar men үj zhanyndagy kogaldardy әsemdeu үshin de osiriledi Kenedәnnin tukymy uly bolady onyn tagamga pajdalangan 10 12 tүjir dәninin ozi auyr ulanuga әkeledi kejde adam olip te ketui mүmkin SuretterMajsana majyMajsana majyn ondiruden Үndistan koshbasshy bolyp sanalady Odan kejin Қytaj men Braziliya Elder Өndiris kolemi tonna Үndistan 830 000Қytaj 210 000Braziliya 91 510Efiopiya 15 000Paragvaj 12 000Tajland 11 052Vetnam 5 000Ontүstik Afrika Respublikasy 4 900Filippin 4 500Angola 3 500DerekkozderMuravyova D A Tropicheskie i subtropicheskie lekarstvennye rasteniya M Medicina 1983 s 56 Ontүstik Қazakstan oblysynyn enciklopediyasy 4 tom 1 en wikipedia org Қazak Enciklopediyasy