Өзген Үзген Үзгент қыр Өзгөн өзб Узган көне қала Қазіргі Қырғыз Республикасының Ош облысындағы аудан орталығы Қарадария

Өзген, Үзген, Үзгент (қыр. Өзгөн, өзб. Узган) — көне қала. Қазіргі Қырғыз Республикасының Ош облысындағы аудан орталығы, Қарадария өзеннің оң жағалауында орналасқан. Ежелгі заман мен орта ғасырларда Ферғана мен Шығыс Түркістан арасындағы керуен жолындағы ірі қала болды.

Әкімшілігі
Қала
Өзген
қыр. Өзгөн, өзб. Узган

Ел	ҚырғызстанҚырғызстан
Статусы	Аудан орталығы
Облыс	Ош
Аудан	Өзген
Тарихы мен географиясы
Координаттары	40°46′ с. е. 73°18′ ш. б. / 40.767° с. е. 73.300° ш. б. / 40.767; 73.300 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 40°46′ с. е. 73°18′ ш. б. / 40.767° с. е. 73.300° ш. б. / 40.767; 73.300 ^(G) ^(O) ^(Я)
Алғашқы дерек	б.з.д. II-I ғғ.
Қала статусы	1927
Орталығының биiктігі	1025 м
Тұрғындары
Тұрғыны	49 400 адам (2009)
Конфессиялар	өзбектер — 90,9% қырғыздар — 6,0% орыстар — 0,9% тәжіктер — 0,5% татарлар — 0,4%
Өзген
Өзген шекарасы
Ортаққордағы санаты: Өзген

Өзгеннің негізі б.з.б. II - I ғасырларда Кушан патшалығы кезінде қаланған. Ферғана аймағын X ғасырдың соңында түркі билеушілері — ілектер немесе Қарахан әулетінің өкілдері басып алды. Сол кездегі жазба деректерінде Өзген бастапқыда бүкіл Мауераннахрдың, кейіннен жергілікті билеушілердің ордасы ретінде жиі еске алынады. Өзген қарахандардың батыс бөлігінің астанасы болды, мұнда шақалар (теңге) шығарылды. 1141 жылдан бастап қарақытайлар Ферғана мен оған жапсарлас аудандарды өзіне бағындырғанымен, бұрынғы әулеттердің билігі мен қалыптасқан қарым-қатынастарына өзгерістер енгізген жоқ. XII ғасырдың 2-жартысында Үзгент билеушілері күшейіп, Самарқандты жаулап алды. Бірақ кейіннен әлсіреп, 1212 ж. Хорезмге бағынды, моңғол шапқыншылығынан кейін Шағатай ұлысының құрамына кірді. Мөңке хан Үзгентті қарлұқтардың билеушісі Арслан ханға берген. жазуынша Үзгентте қарақытай гурханының қазынасы сақталған. Үзгентте XII ғасырдан XIV ғасырға дейінгі аралыққа тән көптеген мазарлар мен жекелеген архитектуралық ғимараттар да сақталған. Ол үш мазар мен бір мұнарадан құралған. Мазарлар қатарласа орналасқан. Ортаңғысы XI ғасырда салынған, шаршы пішінді (8,5х8,5), порталдары бұзылған. Қабырғаларының іші әр түрлі өсімдіктердің суреттері мен геометриялық пішіндермен өрнектелген. Солтүстік жағындағысы 1153 ж. салынып, Қарахан әулетінің бір өкілі жерленген. Мұның да пішіні шаршы (7,5х7,5), күмбезді. Оңтүстіктегі мазарға да жергілікті хандардың бірінің сүйегі қойылған. Бұл мазар 1186 ж. салынған. Халық арасында мазарларға жерленген хандар жөнінде болжам сипатты аңыздар сақталған. Оның біреуі бойынша мұнда әулие әке-шешесімен және екі ағайынды ілек-хандар — Ілек пен Санжар Мазилер жерленген. Мазарлардан 100 м-дей жерде мұнара орналасқан (XII ғасырда салынған, биіктігі 28 м-дей). Өзген Әмір Темірдің билігі кезінде де саяси өмірдің, қолөнер мен сауданың орталығы болды. XIX ғасырдың бас кезінде Қоқан хандығының құрамына кірген соң өз маңызын түпкілікті жоғалтты.

Дереккөздер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том

Сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Uzgen

Өзген Мұрағатталған 2 мамырдың 2008 жылы. (орыс.)

[1] "Қазақ Энциклопедиясы", 9 том