Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қаражидек (Vaccіnіum) – қаражидектер тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдікьер тегі.
| Қаражидек | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||||
| 145 түрі белгілі |
Қазақстанның таулы, орманды және далалы аймақтарында өсетін 3 (итбүлдірген, көкжидекті Қаражидек және қаражидек) түрі бар. Бұлардың Биіктігі 15 – 40 см-дей. Ашық жасыл түсті бұтақты өсімдіктер. Ұсақ та сопақша келген жасыл түсті жапырақтары кезектесіп орналасады. Гүлдері қос жынысты, қызғылт жасыл түсті, шар тәрізді болады. Мамыр – маусымда гүлдеп, қыркүйекте жемісі піседі. Жемісі – жұмыр келген қышқылдау дәмі бар қара жидек (миуа). Қаражидек миуасының құрамында 87% су, 7% қант (оның 1%-дайы сахароза, 2%-глюкоза, 4%-дай фруктоза) болады. Ал жапырақтарында илік заттар, , , , түрлі спирттер мен органикалық қышқылдар және эфир майы бар. Емдік мақсатта Қаражидектің миуасы мен жапырағын пайдаланады. Қаражидек миуасының тұнбасымен асқазан мен ішек қабынуын, іштің қатуын, бүйрек пен қуыққа тас байлануын, радикулит пен ревматизмді емдейді. Франция лабораториясында жасалған тәжірибелер Қаражидек миуасының адам көзінің көру қабілетін арттыра алатынын анықтаған. Қаражидек жапырақтарының тұнбасы асқазан сөліндегі қышқылды көбейтеді, қан тоқтатады, несеп жүргізеді, сондай-ақ диабетке шалдыққан адам қаны мен несебінің құрамындағы қантты азайтады.
Өсімдік туралы
Қаражидек – аршагүлдер тұқымдасына жататын көпжылдық бұталы өсімдік. Биіктігі 10-50 см аралығында болады. Құнарлы және жарығы мол жерлерде жақсы өседі. Тік сабақты, жапырақтары жұмыртқа пішіндес сопақтау, жиектері аратісті. Мамыр, маусым айларында гүлдейді. Гүлдері жасыл-күлгін түсті, қысқа гүлсағақта орналасқан. Хош иісті. Гүлдерінің хош иісі жеміс-жидектерді тозаңдандыратын жәндіктерді, әсіресе, араларды өзіне тартады, сондықтан қаражидекті бал өсімдігі деуге болады. Жемісі шар тәріздес домалақ, диаметрі 5-8 мм, қара және көкшіл қара түсті болып келеді.
Қолданылуы
Қаражидек құрамында су, ақуыз, көмірсулар, органикалық қышқылдар, калий, натрий, кальций, магний, фосфор, темір, мыс, марганец, кобальт, никель, , , , , фитонцидтер, , , бар. Қаражидектің адам ағзасы үшін пайдасы өте көп. Қаражидектің қаншалықты пайдалы екенін көрсету үшін, мына қызықты деректі келтіруге болады: қаражидек міндетті түрде ғарышкерлердің ас мәзіріне қосылады. Кептірілген күйінде де барлық пайдалы заттарын бойында сақтайтын қаражидектің жапырағы құрамында органикалық қышқылдар, С дәрумені, илік заттар, эфир майы бар. Сондықтан жапырақтарынан жасалған қайнатпаның антисептикалық қасиеті жоғары болады. Диабет ауруы бар адамдарға қаражидек жапырақтарының қайнатпасы және жидегі аса пайдалы. Қаражидек жеген адамның көз тамырының қан айналымы жақсарады. Асқазан қабыну ауруларына, қан аздыққа, жұқпалы іш ауруларына, түрлі инфекцияларға қарсы, бүйрек тасын шығаруға қаражидектің пайдасы өте көп. Қаражидектің жапырақтарын бұқтырып, шайдың орнына ішеді. Сонымен қатар қаражидектен тосап, қайнатпа, шырын алады. Түрлі кондитерлік өнімдерге қосады.
Қаражидек туралы тақпақ
Қаражидек қап-қара,
Дәмі қышқыл, жеп қара.
Бұтағында тікен бар,
Епті терер тек қана.
Қаражидек киселі
Жидекті іріктеп, тазартады, жуады да, елекпен үгеді. 21/2 стакан ыстық су құйып, құмшекер қосып араластырады. Алынған қайнатады, содан соң картоп ұнын қосып, тағы бір рет қайнатады. Ыстық кисельге жидек пюресін салып, жақсылап араластырады.
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қarazhidek Vaccinium karazhidekter tukymdasyna zhatatyn kop zhyldyk osimdiker tegi ҚarazhidekDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked AsteridsSaby Tukymdasy EricaceaeKishi tukymdasy VaccinioideaeTajpasy Tegi Vaccinium Karl Linnejtүrleri145 tүri belgili Қazakstannyn tauly ormandy zhәne dalaly ajmaktarynda osetin 3 itbүldirgen kokzhidekti Қarazhidek zhәne karazhidek tүri bar Bulardyn Biiktigi 15 40 sm dej Ashyk zhasyl tүsti butakty osimdikter Ұsak ta sopaksha kelgen zhasyl tүsti zhapyraktary kezektesip ornalasady Gүlderi kos zhynysty kyzgylt zhasyl tүsti shar tәrizdi bolady Mamyr mausymda gүldep kyrkүjekte zhemisi pisedi Zhemisi zhumyr kelgen kyshkyldau dәmi bar kara zhidek miua Қarazhidek miuasynyn kuramynda 87 su 7 kant onyn 1 dajy saharoza 2 glyukoza 4 daj fruktoza bolady Al zhapyraktarynda ilik zattar tүrli spirtter men organikalyk kyshkyldar zhәne efir majy bar Emdik maksatta Қarazhidektin miuasy men zhapyragyn pajdalanady Қarazhidek miuasynyn tunbasymen askazan men ishek kabynuyn ishtin katuyn bүjrek pen kuykka tas bajlanuyn radikulit pen revmatizmdi emdejdi Franciya laboratoriyasynda zhasalgan tәzhiribeler Қarazhidek miuasynyn adam kozinin koru kabiletin arttyra alatynyn anyktagan Қarazhidek zhapyraktarynyn tunbasy askazan solindegi kyshkyldy kobejtedi kan toktatady nesep zhүrgizedi sondaj ak diabetke shaldykkan adam kany men nesebinin kuramyndagy kantty azajtady Өsimdik turalyҚarazhidek arshagүlder tukymdasyna zhatatyn kopzhyldyk butaly osimdik Biiktigi 10 50 sm aralygynda bolady Қunarly zhәne zharygy mol zherlerde zhaksy osedi Tik sabakty zhapyraktary zhumyrtka pishindes sopaktau zhiekteri aratisti Mamyr mausym ajlarynda gүldejdi Gүlderi zhasyl kүlgin tүsti kyska gүlsagakta ornalaskan Hosh iisti Gүlderinin hosh iisi zhemis zhidekterdi tozandandyratyn zhәndikterdi әsirese aralardy ozine tartady sondyktan karazhidekti bal osimdigi deuge bolady Zhemisi shar tәrizdes domalak diametri 5 8 mm kara zhәne kokshil kara tүsti bolyp keledi ҚoldanyluyҚarazhidek kuramynda su akuyz komirsular organikalyk kyshkyldar kalij natrij kalcij magnij fosfor temir mys marganec kobalt nikel fitoncidter bar Қarazhidektin adam agzasy үshin pajdasy ote kop Қarazhidektin kanshalykty pajdaly ekenin korsetu үshin myna kyzykty derekti keltiruge bolady karazhidek mindetti tүrde garyshkerlerdin as mәzirine kosylady Keptirilgen kүjinde de barlyk pajdaly zattaryn bojynda saktajtyn karazhidektin zhapyragy kuramynda organikalyk kyshkyldar S dәrumeni ilik zattar efir majy bar Sondyktan zhapyraktarynan zhasalgan kajnatpanyn antiseptikalyk kasieti zhogary bolady Diabet auruy bar adamdarga karazhidek zhapyraktarynyn kajnatpasy zhәne zhidegi asa pajdaly Қarazhidek zhegen adamnyn koz tamyrynyn kan ajnalymy zhaksarady Askazan kabynu aurularyna kan azdykka zhukpaly ish aurularyna tүrli infekciyalarga karsy bүjrek tasyn shygaruga karazhidektin pajdasy ote kop Қarazhidektin zhapyraktaryn buktyryp shajdyn ornyna ishedi Sonymen katar karazhidekten tosap kajnatpa shyryn alady Tүrli konditerlik onimderge kosady Қarazhidek turaly takpakҚarazhidek kap kara Dәmi kyshkyl zhep kara Butagynda tiken bar Epti terer tek kana Қarazhidek kiseliZhidekti iriktep tazartady zhuady da elekpen үgedi 21 2 stakan ystyk su kujyp kumsheker kosyp aralastyrady Alyngan kajnatady sodan son kartop unyn kosyp tagy bir ret kajnatady Ystyk kiselge zhidek pyuresin salyp zhaksylap aralastyrady SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhidekter Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8 Қazak Enciklopediyasy