Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Август Шлейхер (нем. August Schleicher; 19 ақпан 1821 — 6 желтоқсан 1868) — неміс тілі тілтанушы.
| Август Шлейхер | |
| August Schleicher | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | 6 желтоқсан 1868 (47 жас) |
| Қайтыс болған жері |
|
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | лингвистика |
| Атақты шәкірттері |
|
Өмірдерек
Мейнингендегі дәрігердің отбасында дүниеге келген. Он алты жасынан бастап Кобургтегі гимназияға оқуға түседі. Ғалым онда латын, грек, еврей тілдерін қоспағанда ботаникамен де айналысты. Шлейхер сол кезеңнен бастап қытай және санскрит тілдеріне қызыға бастаған еді. Гимназиядағы алты жылдық біліміне қарамастан, Шлейхер ол оқуды тастап, Лейбциг университетіне түсу үшін емтихандарға дайындалды. Нәтижесінде ғалым университетінің діни факультетіне түсіп, діни ғылымдармен қатар араб тілі курсы бойынша жүргізген дәрістерін тыңдады. Бірінші семестрден кейін ауысып, сонда және ғылымға белгілі ориенталист дәрістерін тыңдады.
1843 жылы ғалым Бонндағы философиялық факультетке ауысты. Сол кезеңдерде университетте Фр. Велькер және Фр. Ричль дәріс жүргізген болатын. Екі ғалымнан да Шлейхер классикалық филология бойынша негізгі білім алып, Дицтан герман филологиясын, Лассен мен Гильдемейстерден санскрит, араб тілдерін үйренді. Шлейхер білімін , Диц атты лингвисттерден кәсіптік тұрғыдан үйренсе, Ричльден әдістерді үйренді. Боннда 6 семестр оқып шығып, Шлейхер 1846 жылы римдік грамматист еңбектеріне қатысты ойлары, зерттеулері үшін доктор дәрежесін алды. Ғалымның диссертациясынан болашақ салыстырмалы әдіскердің ойлары білінді. Осы жылы Шлейхер Боннда салыстырмалы тіл білімінің доценті ретінде таныла бастады. Алайда, көп ұзамай Бельгия, Париж қалаларына саяхатқа аттанды. Өзінің тұрмыстық жағдайын қалыпты ұстау үшін Шлейхер неміс газеттерінде жұмыс жасады.
1848—1849 жылдың қысында ғалым тілі]]н зерттеу мақсатында Прагаға аттанды. Бұл жағдайға себепкер болған атақты Лессен болды. Ол Шлейхерге славян тілдерін зерттеуге кеңес берді. Ғалым чех тілін қысқа мерзімде үйреніп шықты. Бірақ тез арада Прагадан кетуге мәжбүр болды. Себебі ол кезеңде Австриялық полицейлерінің көзіне түскен еді. Ғалым Праганы тастап, өзінің жинаған білімін қайта жаңғырту үшін Боннға оралды.
Алғашқы ірі еңбектері
1848 жылы ол өзінің «Zur vergleichenden Sprachengeschichte» ірі еңбегінің «Sprachvergleichende Untersuchungen» атты бірінші бөлімін аяқтады. Ғалымның бұл еңбегі бір фонетикалық құбылыстың (« құбылысын атап айтады, яғни ол тілдегі дауыссыз дыбыстардың жіңішкеруі) туыстас және туыстас емес тілдердегі (грек, санскрит, авеста, , , , , , , роман және тілдері, кельт, , славян, семит, , , моңғол, тибет және қытай тілдері) көрінісін айқындауымен ерекшеленеді. Артынша (1850) еңбектің екінші бөлімі: «Die Sprachen Europas im systematischer Übersicht» жарыққа шықты. Бұл бөлімде Еуропа тілдерінің морфологиялық, семасиологиялық ерекшеліктеріне шолу жасады. Шлейхердің жалпы тарихи идеялары Георг Вильгельм Фридрих|Гегелдің ой–тұжырымдарынан алынды.
Славян тілдерін зерттеуі
Шлейхер өзінің славян тілдерін зерттеуін тоқтатқан жоқ. Бұл білімдері Шлейхерге неміс ғалымдары ішінде беделді зерттеуші деген атақ алып келді. 1850 жылдың көктемінде Шлейхер Георг Курциуспен бірге Германиядағы неміс–праж университетінің классикалық филология кафедрасына жұмысқа шақырылды. 1852 жылы Шлейхер санскрит және салыстырмалы тіл білімі кафедрасын келіп, таза лингвистикалық бағытта жұмыс жасай бастады. Ғалымның Прагаға шақырылуы оның чех және басқа да славян тілдерінің қайта жетілуіне мүмкіндік тудырды. Шлейхер — чех тілін өте жоғарғы дәрежеде меңгерген ғалым. Осы кезден бастап Шлейхердің славян тіл білімі бойынша жазылған зерттеу еңбектері шыға бастады:
- 1850 ж. — чех грамматикасы жайындағы мақаласы («Zeitschrift für die österreich. Gymnasien» жинағында),
- 1852 ж. славян тілдеріндегі бірқатар септеулік формалар туралы мақаласы («Sitzungsberichte» вен академиясында, 1852 ақпан),
- арнайы еңбек «Formenlehre der kirchenslaw. Sprache, erklärend und vergleichend dargestellt» (Бонн). Ескі славян тілдерінің морфологиясындағы салыстырмалы–грамматикалық ілімі.
Литуанистика
Ғалымның жоғарыдағы еңбектері оның литов тілдерімен айналысуына үлкен көмек берді. Бұл жұмысты Шлейхер 1848 жылы бастады. Вен академиясынан жәрдемақы алып, Шлейхер 1852 жылы маусымда Литваға сапар шекті. Литваға келгеннен бері литов тілін практикалық тұрғыдан үйрене бастап, аз ғана уақытта тілді керекті дәрежеде үйреніп алды. Тілді меңгерген соң, ғалым литовтық әндер, ертегiлер, жұмбақтар үлгілерін және тағы да басқа ауыз әдебиет үлгілерін жинақтауға кірісті. Қазан айының ортасына қарай қолында бар барлық мәліметтерімен ғалым Прагаға қайта оралды. 1853 жылдың мауысымында ғалымның литов тіліне арналған «Lituanica» атты еңбегі жарыққа шықты. Бұл еңбекте литовтық фольклор үлгілерін, литов тілінің библиографиясы мен грамматикасының үлгілерін енгізді. Алайда Шлейхердің лингвистикалық саяхаттарының жемісті еңбегі «Handbuch der litauischen Sprache» атты зерттеу еңбегі болды. Оның алғашқы бөлімі (грамматика) 1855 жылдың жазында жарыққа шықты. Одан кейін 1857 жылы хрестоматия мен сөздіктен тұратын екінші бөлімі жарық көрді. грамматикасын, фольклорлық әдеби жазбаларының үлгілерін зерттеуі Шухардтың ұзақ жылдар бойы теңдессіз, өзінің құнын жоймаған бірегей еңбек деп бағаланды.
Салыстырмалы тіл білімі
1857 жылы Шлейхер Прагадан кетіп, Йен университетіне табан тіреді. Автриялық үкіметтік режимнің қаттылығы, чех қоғамының Шлейхерді неміс деп танып, бөлектеуі, құқық қорғау органдарының күдігі ғалымды Австрияны біржолата тастап кетуіне мәжбүрледі. Дәл осы кезеңде салыстырмалы тіл білімінде жаңару кезеңі басталған еді. Бұл кезде салыстырмалы граматтикалық тіл біліміне қатысты алғашқы жинақтары, Бетлинг және Ротттың санскрит сөздігі (1853 жылдан бастап), Кунның негіздеуімен «Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung» (1852 жылдан бастап) еңбектері шыға бастады. Бұл үрдістен Шлейхер де қалыс қалмады. ОЛ 1858 жылдан бастап өзінің «Beiträge zur vergleichenden Sprachforschung auf dem Gebiete der arischen, celtischen und slawischen Sprachen» журналын жарыққа шығара бастады. Бұл журналдарда Шлейхердің және заманауи ғалымдардың ғылыми жаңалықтары жарияланып тұрды.
Соңғы жылдары
Өзінің Германияға қайта оралуына бақытты болып жүрген Шлейхер, Петербург ғылым академиясының шақыртуын қабылдамады. Ресейге көшіп баруды қаламаған Шлейхер, ресейлі ғалымдармен біріге жұмыс жасайтындығын мәлімдеп, академияның шетелдегі көрреспондент мүшесі болып қабылданды. Бұл уақытта Шлейхер өзінің екі жыл бұрын бастаған неміс диалектологиясы мен фольклорына арналған «Volkstümliches aus Sonneberg im Meininger Oberlande» (жергілікті говорлардың грамматикасы, жергілікті аймақтық сөздердің, әңгімелердің, әндердің, мақалдар мен жұмбақтардың жиыны) атты жұмысын аяқтауға жақын еді. 1859 жылы Шлейхердің Петербург академиясының "Мемуарларындағы" тілдердің типологиялық топтастыруын қамтитын алғашқы жұмысы: «Zur Morphologie der Sprache» жарияланды. Ал 1860 жылы ғалымның атақты «Die deutsche Sprache» аатты кітабы жарық көрді. Бұл жұртшылыққа неміс тілінің ерекшеліктерін таныстыру мақсатында жазылған кітап еді. Дегенмен, кітап өзінің ғылыми құндылығына қарамастан, қоғамда керемет бағаланды деп айтуға болмайды. Бұл еңбекті Шлейхер қайта өңдеп, өзінің білікті шәкірті, лингвист И. Шмидттің редакциясымен қайта басылып шықты. Шлейхердің даңқы артып, Йен университетінде оның дәрістерін тыңдаушылар саны күннен–күнге өсіп отырды. Оның дәрістері неміс тіліне, жалпы тіл біліміне, үндіеуропа тілдерінің салыстырмалы–тарихи грамматикасына арналды. Осы дәрістердің нәтижесінде Шлейхердің атақты «Compendium der vergleich. Grammatik der indogermanischen Sprachen» еңбегі жазылып, оның алғашқы баспасы 1861 жылы жарық көрді. 1865 жылы «Салыстырмалы грамматика» еңбегі « журналында орыс тіліне аударылып басылды. Еңбек тек бір басылымымен ғана шектелген жоқ. Оның ғылыми ортада қызығушылықпен талқылануы еңбектің 1866 жылы екінші баспасының, 1871 жылы үшінші баспасының, 1876 жылы төртінші баспасының жарық көруіне себеп болды.
Белгілі бір уақыт аралығында Шлейхер көлемі жағынан аздау «Die Darwinsche Theorie und die Sprachwissenschaft» (1863), «Die Unterscheidung von Nomen und Verbum in der lautlichen Form» (1865) мақалаларын жариялады. 1865 жылы Шлейхердің литов ақыны Кристионас Донелайтистің шығармаларына арналған зерттеулері (зерттеуде сөздіктер қамтылған) шығып тұрды.
Өмірінің соңғы жылдарында Шлейхер славян тілдерінің салыстырмалы грамматикасы бойынша Петербург ғылым академиясының баспаларында: «Үндігерман тілдерінің солтүстік–шығыс тармақтарының тарихқа дейінгі өмірі туралы қысқаша очерктер» («, т. VIII, кітап. 1, 1865); «Жалпыславян сөздігі» (т. IX, кітап. 2, 1866); «Литов–славян және неміс тілдеріндегі сан есімдердің тақырыптары» (т. X, кітап. 1, 1866); «Славян тілдеріндегі негіздердің септелуі» (т. XI, кітап. 1, 1867). Ғалымның соңғы ең ірі шығармаларының бірі үндіевропа тілдерінің мәтіндеріне жасалған (глоссарийлерімен) «Indogermanische Chrestomathie» (Веймар, 1869) еңбегі болды. Ғалым дүниеден қайтқан соң Петербург Ғылым академиясының нұсқауымен полаб тілінің (өлі тіл) грамматикасы жарияланды (СПб., 1871). Одан кейін славян тілдерінің грамматикасы жөніндегі аяқталмаған еңбегі жарыққа шықты.
Мағына
Шлейхердің аз ғана өмірі (48 жасында қайтыс болды) ғылыми жетістіктермен бай болғаны сөзсіз. Өзінің тұрмыстық, материалдық жағдайына қарамастан (Йенде ғалым профессорлық ақысын берілмеген еді; ғылымдағы жетістіктерінің көптігіне қарамастан, «Honorarprofessor» атағында жүрді ), Шлейхер өзінен кейін мол мұра қалдырды. Шлейхер тұжырымдарының барлығы да тілдің өзіндік мәні жөніндегі оның екі түрлі концепциясына: тіл — ойды қалыптастыраты, білдіретін құрал, тіл — жаратылыс организмдер ішіндегі ең жоғарғы организм дейтін концепцияларына негізделді, содан тарайды.
Ботаникалық шаруалармен көп айналысқан ғалым тілді тірі организм ретінде бағалады. Тіл білімін жартылыстану ғылымдарына жатқызатыны да сондықтан. Дгенмен де, Шлейхер XIX ғасыр лингвистикасына елеулі із қалдырған ғалым болып саналады. Шлейхердің балтық және славян тілдерінің зерттелуіне қосқан үлесі де зор болды. Сондай–ақ ғалымның салыстырмалы–тарихи тіл білімінің әдістерін жасақтауда Ф. Бопптардан кейінгі тұжырымдаушы, қорытындылаушы ғалым ретінде де еңбегі елеулі.
Әдебиеттер
- S. Lefmann, «August Schleicher» (Лейпциг, 1870);
- «Erinnerungen an Prof. Dr. August Schleicher in Prag» («Bohemia», 1869, № 16 и сл.);
- J. Schmidt, «Nachruf» («Beiträge zur vergleich. Sprachforschung», т. VI);
- Дельбрюктің ғылыми маңызына, жаңалықтарына «Einleitung in das Sprachstudium» (3 изд., Лейпциг, 1893, гл. III, 41-56) атты еңбегінде берген бағасы;
- , «Бопп және Шлейхер, тіл білімі тарихынан эпизодтар» («Өмір», 1900, № XI).
Дереккөздер
- Т.Р. Қордабаев. "Жалпы тіл білімі", Алматы, "Мектеп" баспасы 1975 жыл.
- Т.Р. Қордабаев. "Жалпы тіл білімі", Алматы, "Мектеп" баспасы 1975 жыл.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Avgust Shlejher nem August Schleicher 19 akpan 1821 6 zheltoksan 1868 nemis tili tiltanushy Avgust ShlejherAugust SchleicherTugan kүni19 akpan 1821 1821 02 19 Tugan zheriMajningenҚajtys bolgan kүni6 zheltoksan 1868 1868 12 06 47 zhas Қajtys bolgan zheriAzamattygy GermaniyaҒylymi ayasylingvistikaAtakty shәkirtteriӨmirderekMejningendegi dәrigerdin otbasynda dүniege kelgen On alty zhasynan bastap Koburgtegi gimnaziyaga okuga tүsedi Ғalym onda latyn grek evrej tilderin kospaganda botanikamen de ajnalysty Shlejher sol kezennen bastap kytaj zhәne sanskrit tilderine kyzyga bastagan edi Gimnaziyadagy alty zhyldyk bilimine karamastan Shlejher ol okudy tastap Lejbcig universitetine tүsu үshin emtihandarga dajyndaldy Nәtizhesinde galym universitetinin dini fakultetine tүsip dini gylymdarmen katar arab tili kursy bojynsha zhүrgizgen dәristerin tyndady Birinshi semestrden kejin auysyp sonda zhәne gylymga belgili orientalist dәristerin tyndady 1843 zhyly galym Bonndagy filosofiyalyk fakultetke auysty Sol kezenderde universitette Fr Velker zhәne Fr Richl dәris zhүrgizgen bolatyn Eki galymnan da Shlejher klassikalyk filologiya bojynsha negizgi bilim alyp Dictan german filologiyasyn Lassen men Gildemejsterden sanskrit arab tilderin үjrendi Shlejher bilimin Dic atty lingvistterden kәsiptik turgydan үjrense Richlden әdisterdi үjrendi Bonnda 6 semestr okyp shygyp Shlejher 1846 zhyly rimdik grammatist enbekterine katysty ojlary zertteuleri үshin doktor dәrezhesin aldy Ғalymnyn dissertaciyasynan bolashak salystyrmaly әdiskerdin ojlary bilindi Osy zhyly Shlejher Bonnda salystyrmaly til biliminin docenti retinde tanyla bastady Alajda kop uzamaj Belgiya Parizh kalalaryna sayahatka attandy Өzinin turmystyk zhagdajyn kalypty ustau үshin Shlejher nemis gazetterinde zhumys zhasady 1848 1849 zhyldyn kysynda galym tili n zertteu maksatynda Pragaga attandy Bul zhagdajga sebepker bolgan atakty Lessen boldy Ol Shlejherge slavyan tilderin zertteuge kenes berdi Ғalym cheh tilin kyska merzimde үjrenip shykty Birak tez arada Pragadan ketuge mәzhbүr boldy Sebebi ol kezende Avstriyalyk policejlerinin kozine tүsken edi Ғalym Pragany tastap ozinin zhinagan bilimin kajta zhangyrtu үshin Bonnga oraldy Algashky iri enbekteri1848 zhyly ol ozinin Zur vergleichenden Sprachengeschichte iri enbeginin Sprachvergleichende Untersuchungen atty birinshi bolimin ayaktady Ғalymnyn bul enbegi bir fonetikalyk kubylystyn kubylysyn atap ajtady yagni ol tildegi dauyssyz dybystardyn zhinishkerui tuystas zhәne tuystas emes tilderdegi grek sanskrit avesta roman zhәne tilderi kelt slavyan semit mongol tibet zhәne kytaj tilderi korinisin ajkyndauymen erekshelenedi Artynsha 1850 enbektin ekinshi bolimi Die Sprachen Europas im systematischer Ubersicht zharykka shykty Bul bolimde Europa tilderinin morfologiyalyk semasiologiyalyk erekshelikterine sholu zhasady Shlejherdin zhalpy tarihi ideyalary Georg Vilgelm Fridrih Gegeldin oj tuzhyrymdarynan alyndy Slavyan tilderin zertteui Shlejher ozinin slavyan tilderin zertteuin toktatkan zhok Bul bilimderi Shlejherge nemis galymdary ishinde bedeldi zertteushi degen atak alyp keldi 1850 zhyldyn kokteminde Shlejher Georg Kurciuspen birge Germaniyadagy nemis prazh universitetinin klassikalyk filologiya kafedrasyna zhumyska shakyryldy 1852 zhyly Shlejher sanskrit zhәne salystyrmaly til bilimi kafedrasyn kelip taza lingvistikalyk bagytta zhumys zhasaj bastady Ғalymnyn Pragaga shakyryluy onyn cheh zhәne baska da slavyan tilderinin kajta zhetiluine mүmkindik tudyrdy Shlejher cheh tilin ote zhogargy dәrezhede mengergen galym Osy kezden bastap Shlejherdin slavyan til bilimi bojynsha zhazylgan zertteu enbekteri shyga bastady 1850 zh cheh grammatikasy zhajyndagy makalasy Zeitschrift fur die osterreich Gymnasien zhinagynda 1852 zh slavyan tilderindegi birkatar septeulik formalar turaly makalasy Sitzungsberichte ven akademiyasynda 1852 akpan arnajy enbek Formenlehre der kirchenslaw Sprache erklarend und vergleichend dargestellt Bonn Eski slavyan tilderinin morfologiyasyndagy salystyrmaly grammatikalyk ilimi Lituanistika Ғalymnyn zhogarydagy enbekteri onyn litov tilderimen ajnalysuyna үlken komek berdi Bul zhumysty Shlejher 1848 zhyly bastady Ven akademiyasynan zhәrdemaky alyp Shlejher 1852 zhyly mausymda Litvaga sapar shekti Litvaga kelgennen beri litov tilin praktikalyk turgydan үjrene bastap az gana uakytta tildi kerekti dәrezhede үjrenip aldy Tildi mengergen son galym litovtyk әnder ertegiler zhumbaktar үlgilerin zhәne tagy da baska auyz әdebiet үlgilerin zhinaktauga kiristi Қazan ajynyn ortasyna karaj kolynda bar barlyk mәlimetterimen galym Pragaga kajta oraldy 1853 zhyldyn mauysymynda galymnyn litov tiline arnalgan Lituanica atty enbegi zharykka shykty Bul enbekte litovtyk folklor үlgilerin litov tilinin bibliografiyasy men grammatikasynyn үlgilerin engizdi Alajda Shlejherdin lingvistikalyk sayahattarynyn zhemisti enbegi Handbuch der litauischen Sprache atty zertteu enbegi boldy Onyn algashky bolimi grammatika 1855 zhyldyn zhazynda zharykka shykty Odan kejin 1857 zhyly hrestomatiya men sozdikten turatyn ekinshi bolimi zharyk kordi grammatikasyn folklorlyk әdebi zhazbalarynyn үlgilerin zertteui Shuhardtyn uzak zhyldar bojy tendessiz ozinin kunyn zhojmagan biregej enbek dep bagalandy Salystyrmaly til bilimi 1857 zhyly Shlejher Pragadan ketip Jen universitetine taban tiredi Avtriyalyk үkimettik rezhimnin kattylygy cheh kogamynyn Shlejherdi nemis dep tanyp bolekteui kukyk korgau organdarynyn kүdigi galymdy Avstriyany birzholata tastap ketuine mәzhbүrledi Dәl osy kezende salystyrmaly til biliminde zhanaru kezeni bastalgan edi Bul kezde salystyrmaly gramattikalyk til bilimine katysty algashky zhinaktary Betling zhәne Rotttyn sanskrit sozdigi 1853 zhyldan bastap Kunnyn negizdeuimen Zeitschrift fur vergleichende Sprachforschung 1852 zhyldan bastap enbekteri shyga bastady Bul үrdisten Shlejher de kalys kalmady OL 1858 zhyldan bastap ozinin Beitrage zur vergleichenden Sprachforschung auf dem Gebiete der arischen celtischen und slawischen Sprachen zhurnalyn zharykka shygara bastady Bul zhurnaldarda Shlejherdin zhәne zamanaui galymdardyn gylymi zhanalyktary zhariyalanyp turdy Songy zhyldary Өzinin Germaniyaga kajta oraluyna bakytty bolyp zhүrgen Shlejher Peterburg gylym akademiyasynyn shakyrtuyn kabyldamady Resejge koship barudy kalamagan Shlejher resejli galymdarmen birige zhumys zhasajtyndygyn mәlimdep akademiyanyn sheteldegi korrespondent mүshesi bolyp kabyldandy Bul uakytta Shlejher ozinin eki zhyl buryn bastagan nemis dialektologiyasy men folkloryna arnalgan Volkstumliches aus Sonneberg im Meininger Oberlande zhergilikti govorlardyn grammatikasy zhergilikti ajmaktyk sozderdin әngimelerdin әnderdin makaldar men zhumbaktardyn zhiyny atty zhumysyn ayaktauga zhakyn edi 1859 zhyly Shlejherdin Peterburg akademiyasynyn Memuarlaryndagy tilderdin tipologiyalyk toptastyruyn kamtityn algashky zhumysy Zur Morphologie der Sprache zhariyalandy Al 1860 zhyly galymnyn atakty Die deutsche Sprache aatty kitaby zharyk kordi Bul zhurtshylykka nemis tilinin erekshelikterin tanystyru maksatynda zhazylgan kitap edi Degenmen kitap ozinin gylymi kundylygyna karamastan kogamda keremet bagalandy dep ajtuga bolmajdy Bul enbekti Shlejher kajta ondep ozinin bilikti shәkirti lingvist I Shmidttin redakciyasymen kajta basylyp shykty Shlejherdin danky artyp Jen universitetinde onyn dәristerin tyndaushylar sany kүnnen kүnge osip otyrdy Onyn dәristeri nemis tiline zhalpy til bilimine үndieuropa tilderinin salystyrmaly tarihi grammatikasyna arnaldy Osy dәristerdin nәtizhesinde Shlejherdin atakty Compendium der vergleich Grammatik der indogermanischen Sprachen enbegi zhazylyp onyn algashky baspasy 1861 zhyly zharyk kordi 1865 zhyly Salystyrmaly grammatika enbegi zhurnalynda orys tiline audarylyp basyldy Enbek tek bir basylymymen gana shektelgen zhok Onyn gylymi ortada kyzygushylykpen talkylanuy enbektin 1866 zhyly ekinshi baspasynyn 1871 zhyly үshinshi baspasynyn 1876 zhyly tortinshi baspasynyn zharyk koruine sebep boldy Belgili bir uakyt aralygynda Shlejher kolemi zhagynan azdau Die Darwinsche Theorie und die Sprachwissenschaft 1863 Die Unterscheidung von Nomen und Verbum in der lautlichen Form 1865 makalalaryn zhariyalady 1865 zhyly Shlejherdin litov akyny Kristionas Donelajtistin shygarmalaryna arnalgan zertteuleri zertteude sozdikter kamtylgan shygyp turdy Өmirinin songy zhyldarynda Shlejher slavyan tilderinin salystyrmaly grammatikasy bojynsha Peterburg gylym akademiyasynyn baspalarynda Үndigerman tilderinin soltүstik shygys tarmaktarynyn tarihka dejingi omiri turaly kyskasha ocherkter t VIII kitap 1 1865 Zhalpyslavyan sozdigi t IX kitap 2 1866 Litov slavyan zhәne nemis tilderindegi san esimderdin takyryptary t X kitap 1 1866 Slavyan tilderindegi negizderdin septelui t XI kitap 1 1867 Ғalymnyn songy en iri shygarmalarynyn biri үndievropa tilderinin mәtinderine zhasalgan glossarijlerimen Indogermanische Chrestomathie Vejmar 1869 enbegi boldy Ғalym dүnieden kajtkan son Peterburg Ғylym akademiyasynyn nuskauymen polab tilinin oli til grammatikasy zhariyalandy SPb 1871 Odan kejin slavyan tilderinin grammatikasy zhonindegi ayaktalmagan enbegi zharykka shykty MagynaShlejherdin az gana omiri 48 zhasynda kajtys boldy gylymi zhetistiktermen baj bolgany sozsiz Өzinin turmystyk materialdyk zhagdajyna karamastan Jende galym professorlyk akysyn berilmegen edi gylymdagy zhetistikterinin koptigine karamastan Honorarprofessor atagynda zhүrdi Shlejher ozinen kejin mol mura kaldyrdy Shlejher tuzhyrymdarynyn barlygy da tildin ozindik mәni zhonindegi onyn eki tүrli koncepciyasyna til ojdy kalyptastyraty bildiretin kural til zharatylys organizmder ishindegi en zhogargy organizm dejtin koncepciyalaryna negizdeldi sodan tarajdy Botanikalyk sharualarmen kop ajnalyskan galym tildi tiri organizm retinde bagalady Til bilimin zhartylystanu gylymdaryna zhatkyzatyny da sondyktan Dgenmen de Shlejher XIX gasyr lingvistikasyna eleuli iz kaldyrgan galym bolyp sanalady Shlejherdin baltyk zhәne slavyan tilderinin zertteluine koskan үlesi de zor boldy Sondaj ak galymnyn salystyrmaly tarihi til biliminin әdisterin zhasaktauda F Bopptardan kejingi tuzhyrymdaushy korytyndylaushy galym retinde de enbegi eleuli ӘdebietterS Lefmann August Schleicher Lejpcig 1870 Erinnerungen an Prof Dr August Schleicher in Prag Bohemia 1869 16 i sl J Schmidt Nachruf Beitrage zur vergleich Sprachforschung t VI Delbryuktin gylymi manyzyna zhanalyktaryna Einleitung in das Sprachstudium 3 izd Lejpcig 1893 gl III 41 56 atty enbeginde bergen bagasy Bopp zhәne Shlejher til bilimi tarihynan epizodtar Өmir 1900 XI DerekkozderT R Қordabaev Zhalpy til bilimi Almaty Mektep baspasy 1975 zhyl T R Қordabaev Zhalpy til bilimi Almaty Mektep baspasy 1975 zhyl