Төлегетай-Қылышты ата кешені – Қызылорда облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген орта ғасырлық ескерткіш. Қазақстанның жалпыұлттық сакралды нысандар тізімінде.
Төлегетай-Қылышты ата кешені | |
Жалпы мәлімет | |
---|---|
Статусы | Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші |
Түрі | қала құрылысы және сәулет |
Орналасуы | Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы |
Жөнделген уақыты | 1992 ж., 2005-2008 жж. |
Биіктігі | 4,5 м |
Ғимараттың ішкі ауданы | 6х6 м (ауданы) |
Дизайны мен құрылымы | |
Сәулетшісі | Б. Ибраев |
Орналасқан жері
Жаңақорған ауданы, Әбдіғаппар ауылынан оңтүстікке қарай 7-8 км жерде орналасқан.
Кезеңі
ХІ-ХІІ ғғ.
Кесене сипаты
Төлегетай бабаның бұрынғы кесенесі құлап, ұрпақтары 1992 жылы ақ қыштан өріп, темір қаңылтырлы кесене тұрғызған. Кесененің ауданы 6х6 м, биіктігі 4 м болған. Кешен танымал батырлар Төлегетай-Қылышты ата жерленген жерде 1992 жылы тұрғызылған. Авторы – сәулетші Б Ибраев.
2005-2008 жылдары ұрпақтарының демеушілігімен 2 күмбезді, 4 мұнаралы, 8 сынтасты керемет кесене қайта тұрғызылды. Кешен күйдірілген кірпіштен қаланып, ішкі құрылысы мрамордан жасалған. Қазіргі жағдайы өте жақсы, зиярат етушілерге жағдай жасалынған, айналасы абаттандырылып, гүл егілген. Қорғау тақтасы орнатылған.
Тарихи деректер мен аңыздар
Төлегетай баба туралы ең алғаш қалам тербеген адам – кезінде Орта Азия халықтарына танымал, Қазан төңкерісінің алғашқы жылдарында Түркістан автономиясының бас министрі болған Мұхаметжан Тынышбаев. Төлегетай Сүйінішұлы (шамамен XV ғасырда өмір сүрген) тарихи тұлға. Найманның шөбересі (Найманнан – Белгібай, одан – Сүйініш, одан – Төлегетай). Төлегетай баба өз заманында қол бастаған батыр, елдің қамын жеп, бірлігін ойлаған қайраткер болған. Қазақ даласында жеке ұлыс болып қалыптасқан наймандарды Төлегетай батыр билеген. Кейіннен кіші ата ру атынан шыққан Қаракерей, Матай, Садыр, Төртуыл – Төлегетайдың немерелері.
Үзінді деректерге сәйкес, Төлегетай баба – найманның ақсүйектер әулетінен шыққан. Наймандар жерді бөліп алғаннан кейін, Төлегетайдың үлесіне Сырдарияның сол жағалауындағы Өзкент қаласы тиеді. Бұл аймақтарда Төлегетай дана атанып, Қылышты батырмен танысады. Олардың достығы, құрметі мен бір-біріне деген сыйластығы ұрпақтарына үлгі боп қалды.
Қылыштың әкесі – атақты қажы Камаладдин, ал анасы – Қырөзкент қаласының билеушісінің қызы. Қылышты жігіт болғанда, оған көктен аян беріледі – көктен қылыш пен жылқы түседі. Сол кезден бастап Қылышты жылқысы желден де жүйрік, ал қылышы күннің сәулесіндей өткір жеңілмейтін жауынгер атанды.
Дереккөздер
- Қазақстанның жалпыұлттық қасиетті нысандары. – Астана: Фолиант, 2017. – 496 бет
- Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tolegetaj Қylyshty ata kesheni Қyzylorda oblysynyn respublikalyk manyzy bar tarih zhәne mәdeniet eskertkishteri tizimine engen orta gasyrlyk eskertkish Қazakstannyn zhalpyulttyk sakraldy nysandar tiziminde Tolegetaj Қylyshty ata kesheniZhalpy mәlimetStatusyRespublikalyk manyzy bar tarih zhәne mәdeniet eskertkishiTүrikala kurylysy zhәne sәuletOrnalasuyҚyzylorda oblysy Zhanakorgan audanyZhondelgen uakyty1992 zh 2005 2008 zhzh Biiktigi4 5 mҒimarattyn ishki audany6h6 m audany Dizajny men kurylymySәuletshisiB IbraevOrnalaskan zheriZhanakorgan audany Әbdigappar auylynan ontүstikke karaj 7 8 km zherde ornalaskan KezeniHI HII gg Kesene sipatyTolegetaj babanyn buryngy kesenesi kulap urpaktary 1992 zhyly ak kyshtan orip temir kanyltyrly kesene turgyzgan Kesenenin audany 6h6 m biiktigi 4 m bolgan Keshen tanymal batyrlar Tolegetaj Қylyshty ata zherlengen zherde 1992 zhyly turgyzylgan Avtory sәuletshi B Ibraev 2005 2008 zhyldary urpaktarynyn demeushiligimen 2 kүmbezdi 4 munaraly 8 syntasty keremet kesene kajta turgyzyldy Keshen kүjdirilgen kirpishten kalanyp ishki kurylysy mramordan zhasalgan Қazirgi zhagdajy ote zhaksy ziyarat etushilerge zhagdaj zhasalyngan ajnalasy abattandyrylyp gүl egilgen Қorgau taktasy ornatylgan Tarihi derekter men anyzdarTolegetaj baba turaly en algash kalam terbegen adam kezinde Orta Aziya halyktaryna tanymal Қazan tonkerisinin algashky zhyldarynda Tүrkistan avtonomiyasynyn bas ministri bolgan Muhametzhan Tynyshbaev Tolegetaj Sүjinishuly shamamen XV gasyrda omir sүrgen tarihi tulga Najmannyn shoberesi Najmannan Belgibaj odan Sүjinish odan Tolegetaj Tolegetaj baba oz zamanynda kol bastagan batyr eldin kamyn zhep birligin ojlagan kajratker bolgan Қazak dalasynda zheke ulys bolyp kalyptaskan najmandardy Tolegetaj batyr bilegen Kejinnen kishi ata ru atynan shykkan Қarakerej Mataj Sadyr Tortuyl Tolegetajdyn nemereleri Үzindi derekterge sәjkes Tolegetaj baba najmannyn aksүjekter әuletinen shykkan Najmandar zherdi bolip algannan kejin Tolegetajdyn үlesine Syrdariyanyn sol zhagalauyndagy Өzkent kalasy tiedi Bul ajmaktarda Tolegetaj dana atanyp Қylyshty batyrmen tanysady Olardyn dostygy kurmeti men bir birine degen syjlastygy urpaktaryna үlgi bop kaldy Қylyshtyn әkesi atakty kazhy Kamaladdin al anasy Қyrozkent kalasynyn bileushisinin kyzy Қylyshty zhigit bolganda ogan kokten ayan beriledi kokten kylysh pen zhylky tүsedi Sol kezden bastap Қylyshty zhylkysy zhelden de zhүjrik al kylyshy kүnnin sәulesindej otkir zhenilmejtin zhauynger atandy DerekkozderҚazakstannyn zhalpyulttyk kasietti nysandary Astana Foliant 2017 496 bet Қazakstannyn tarihi mәdeni nysandarynyn zhәne zhappaj ziyarat etu oryndarynyn albomy ҚR Mәdeniet zhәne sport ministrligi Қazak gylymi zertteu mәdeniet instituty zhoba avtory T Bekbergenov bas red A R Hazbulatov Astana b zh 2018 495 b suretti Bibliogr 490 b 100 dana ISBN 978 9961 23 485 9