Желайдар (лат. Anemone) — сарғалдақтар тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдік. Желайдардың бұрынғы КСРО аумағында 46 түрі өседі, олардың көпшілігі
улы келеді. Негізгілері:
- Емен желайдар (А. nemorosa) гүлі ақ немесе қызғыл түсті болады. Бұрынғы КСРО-ның Еуропалық бөлімінің көлеңкелі ормандарында өседі.
- Орман желайдар (А. silvestris) — өте улы өсімдік. Ақ күлтелі, ірі гүлі болады. Көбінесе селдір тоғайдың және бұталардың арасында өседі, кейде шабындықта да кездеседі.
- Сарғалдақ желайдар (А. ranunculoides) гүлінің көлемі ұсақ, түсі сары болады. Сирек тоғайдың ішінде өседі.
Желайдар | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Classic | ||||||||||||
| ||||||||||||
L. | ||||||||||||
Species | ||||||||||||
See text. | ||||||||||||
Anemoclema (Franch.) W. T. Wang |
Дүние жүзінде кең тараған, 150-дей түрі белгілі. Қазақстанның барлық жерлерінде өсетін 11 түрі бар. Биіктігі 10 – 50 см-дей, сабағы тік өседі; сыртын түк басқан. Тамырына жақын жерінде жапырағы болмайды. Жапырағы сүйір, сағағы қысқа болады. Ірі гүлдері ақ сары, көгілдір түсті, олар сабақтың ұшында дара немесе топтасады. Ерте көктемде гүлдейді. Жемісі – тұмсығы иілген қысқа ұрық. Желайдардың жапырағының құрамында дәмі ащы болады. Одан ауруды бәсеңдететін және жүрекке әсер ететін бөліп алады. Тамырынан алынатын улы шырынды кейде сүйелді кетіру үшін пайдаланады. Желайдарды пайдаланған кезде өте сақ болған жөн, өйткені ол улы өсімдік. Сондай-ақ желайдар өте әдемі өсімдік болғандықтан, сәндік үшін де өсіріледі. Желайдар – көпжылдық, шөптесін өсімдік.Оның табиғи 120-дан аса түрі болса,сұрыпталған 150-ге жуық түрі көгалдандырудакең қолданыста.Грек тілінен аударғанда “ желдің қызы” деген мағына береді.Себебіоның гүлдері желді алдын ала сезеді.Жел болардың алдына гүл күлтелерін жинап,қауызын жаба бастайды. Табиғатта көк түсті гүл жаратын бірден–бір өсімдік осы желайдар.Сонымен қатар ақ, қызыл, күлгін, сия көктүстері де бар. Бойының биіктігі 15-60см.Топырағы жеңіл болса мол гүл жарады.Солүшін аптасына бір рет түбін қопсытып тұрады.“нәзік гүлді желайдар” деп аталатын түрініңкүзде бетін топырақпен жауып қояды. Ал,басқа желайдарлар қысқы суыққа шыдамдыкеледі. Аналық көшеттердің түбін бөлуарқылы көбейтеді.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы,3 том
- Т. Мұсақұлов, ОРЫСША-ҚАЗАҚША ТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚМЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ, Алматы — 1959, Редакциясын басқарған: Биология ғылымының докторы профессор Т. Дарқанбаев
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhelajdar lat Anemone sargaldaktar tukymdasyna zhatatyn kop zhyldyk osimdik Zhelajdardyn buryngy KSRO aumagynda 46 tүri osedi olardyn kopshiligi uly keledi Negizgileri Emen zhelajdar A nemorosa gүli ak nemese kyzgyl tүsti bolady Buryngy KSRO nyn Europalyk boliminin kolenkeli ormandarynda osedi Orman zhelajdar A silvestris ote uly osimdik Ak kүlteli iri gүli bolady Kobinese seldir togajdyn zhәne butalardyn arasynda osedi kejde shabyndykta da kezdesedi Sargaldak zhelajdar A ranunculoides gүlinin kolemi usak tүsi sary bolady Sirek togajdyn ishinde osedi ZhelajdarClassicDүniesi ӨsimdikterBolimi Taby Saby Tukymdasy Tegi Anemone L L SpeciesSee text Anemoclema Franch W T Wang Anemonastrum Holub Anemonidium Spach Holub Anetilla Galushko Arsenjevia Starod Eriocapitella Nakai Jurtsevia A Love amp D Love Probable synonyms Gay Mill Salisb Miyabe amp Tatew Schltdl Mill Dүnie zhүzinde ken taragan 150 dej tүri belgili Қazakstannyn barlyk zherlerinde osetin 11 tүri bar Biiktigi 10 50 sm dej sabagy tik osedi syrtyn tүk baskan Tamyryna zhakyn zherinde zhapyragy bolmajdy Zhapyragy sүjir sagagy kyska bolady Iri gүlderi ak sary kogildir tүsti olar sabaktyn ushynda dara nemese toptasady Erte koktemde gүldejdi Zhemisi tumsygy iilgen kyska uryk Zhelajdardyn zhapyragynyn kuramynda dәmi ashy bolady Odan aurudy bәsendetetin zhәne zhүrekke әser etetin bolip alady Tamyrynan alynatyn uly shyryndy kejde sүjeldi ketiru үshin pajdalanady Zhelajdardy pajdalangan kezde ote sak bolgan zhon ojtkeni ol uly osimdik Sondaj ak zhelajdar ote әdemi osimdik bolgandyktan sәndik үshin de osiriledi Zhelajdar kopzhyldyk shoptesin osimdik Onyn tabigi 120 dan asa tүri bolsa suryptalgan 150 ge zhuyk tүri kogaldandyrudaken koldanysta Grek tilinen audarganda zheldin kyzy degen magyna beredi Sebebionyn gүlderi zheldi aldyn ala sezedi Zhel bolardyn aldyna gүl kүltelerin zhinap kauyzyn zhaba bastajdy Tabigatta kok tүsti gүl zharatyn birden bir osimdik osy zhelajdar Sonymen katar ak kyzyl kүlgin siya koktүsteri de bar Bojynyn biiktigi 15 60sm Topyragy zhenil bolsa mol gүl zharady Solүshin aptasyna bir ret tүbin kopsytyp turady nәzik gүldi zhelajdar dep atalatyn tүrininkүzde betin topyrakpen zhauyp koyady Al baska zhelajdarlar kysky suykka shydamdykeledi Analyk koshetterdin tүbin boluarkyly kobejtedi DerekkozderҚazak enciklopediyasy 3 tom T Musakulov ORYSShA ҚAZAҚShA TҮSINDIRMELI BIOLOGIYaLYҚ SӨZDIK I tom ҚAZAҚMEMLEKETBASPASY Almaty 1959 Redakciyasyn baskargan Biologiya gylymynyn doktory professor T DarkanbaevBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet