Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бұрышты жалбыз немесе кермек жалбыз (лат. Mentha piperita) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын өткір хош иісі бар көпжылдық шөптесін өсімдік. Негізінен оны дәмдеуіш ретінде қолданады. Еуропа мен Азияда өседі, Солтүстік Америка табиғатына бейімделген. Жап-жасыл жапырақтарын шыбық тәріздес етіп тегіс кеседі және ақшыл қызыл лаванда гүлдерінің ұзақ сақталған гүлшоғырымен қоса кептіреді. Бұрышты мятаның майын тәтті пісірімдерге және шайнамалы резеңкелерге (сағыз), тіс пасталарына, дәрі-дәрмектерге хош иіс беру үшін қолданады. Майдың құрамында ұзақ жылдар бойы тыныштандыратын дәрілердің құрамына қосылып келе жатқан ментол болады.
| Бұрышты жалбыз | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Mentha × piperita L. |
Ботаникалық сипаттамасы
Бұрышты жалбыз – көпжылдық шөптесін өсімдік.Тамырсабағы көлбеу өсіп, оның шашақты тамырлары болады. Тамырсабағынан көптеген жас өркендер пайда болады.Олардың кейбіреулері жерге тереңдей түсіп тамырсабаққа айналады, ал кейбіреулері жердің бетіне шығып тарамдалған сабаққа айналады.Олардан бірнеше тік өскен сабақтар пайда болады.
Сабақтары төрт қырлы, ұзындығы 100см дейін, жалаңаш, сирек түктері кездеседі. Жапырақтары қалың салынған, бұтақтары мен жапырақтары супротивті орналасқан. Жапырақ пішіні - сопақ жұмыртқа немесе қандауыр пішінді болады. Жапырақтарының ұшы үшкірленген, шеті ара тәрізді,сағағы қысқа. Жапырақтардың үсті жалаңаш, тек қана жапырақтың астыңғы жағынан, негізгі жүйкенің бойында сирек кездесетін түктері болады. Лупамен қарағанда, жапырақтың бетінен жылтыраған (сары) эфир майлы бездерін байқауға болады.
Гүлдері ұсақ, , сабақтарының ұштарында шоғырланып масақты гүл шоғырын түзеді. Гүлінің тостағаншалары бір-бірімен кірігіп кетіп, түкке айналып, 5-тісті болады. Күлтелері де бірімен бірі біріккен, воронка тәрізді. Шілде айынан қыркүйек айына дейін гүлдейді. Жемісі – жоқ. Жапырақтың үстіңгі жағы қанық-жасыл, ал астыңғы жағы бозғылт-жасыл. Өзіне тән өткір жұпар иісті, дәмі кұйдіргіш, мұздатқыш қасиеті бар. Гүлдері қызыл-күлгін түсті
Химиялық құрамы
Бұрышты жалбыз жапырағының химиялық құрамында әсер етуші заттар- эфир майлары (негізгі компоненті моноциклді терпен туындысы – ментол (40-70%),ментон (10-25%), пулегон, ментофуран және оның сірке, валериан қышқылдарымен эфирлері, пинен, лимонен), сонымен қатар терпендер бар: L - лимонен, α - фелландрен,α -,β- пинендер. Бұрыш жалбыз жапырағының химиялық құрамында ілеспелі заттары: флавоноидтар, каротиндер, тритерпен қосылыстары, геспередин, бетаин, урсол және олеанол қышқылдары да бар.
Қолдануы
Кептірілген дәрілік өсімдік шикізатының медициналық қолданылуы: Медицинада қолданылуы:тұндырмасы өт айдау үшін, ас қорытуды жақсартуға, асқазан-ішек спазмдарында,лоқсуда, жүрек айнығанда және антисептикалық, тынышдандыратын дәрі ретінде қолданылады.
Препараттар: бұрыш жалбыз жапырағы көптеген асқазанға, өт айдауға, тыныштандыруға арналған жинақтар тұндырмалар құрамына кіреді, комплексті препараттарына-корвалол, валокордин, пектусин, меновазин, бороментол дәрілері жатады. Сонымен қатар бас сақинасына қарсы қарындаштар, жағылмаларда, мұрын бітелгенде тамызатын тамшы құрамына, ингаляциялық құрамдарда кездеседі.
Сыртқы сілтемелер
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Бұрышты жалбыз
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Buryshty zhalbyz nemese kermek zhalbyz lat Mentha piperita eringүldiler tukymdasyna zhatatyn otkir hosh iisi bar kopzhyldyk shoptesin osimdik Negizinen ony dәmdeuish retinde koldanady Europa men Aziyada osedi Soltүstik Amerika tabigatyna bejimdelgen Zhap zhasyl zhapyraktaryn shybyk tәrizdes etip tegis kesedi zhәne akshyl kyzyl lavanda gүlderinin uzak saktalgan gүlshogyrymen kosa keptiredi Buryshty myatanyn majyn tәtti pisirimderge zhәne shajnamaly rezenkelerge sagyz tis pastalaryna dәri dәrmekterge hosh iis beru үshin koldanady Majdyn kuramynda uzak zhyldar bojy tynyshtandyratyn dәrilerdin kuramyna kosylyp kele zhatkan mentol bolady Buryshty zhalbyzDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked AsteridsSaby Tukymdasy LamiaceaeKishi tukymdasy Tegi MenthaMentha piperita L Botanikalyk sipattamasyBuryshty zhalbyz kopzhyldyk shoptesin osimdik Tamyrsabagy kolbeu osip onyn shashakty tamyrlary bolady Tamyrsabagynan koptegen zhas orkender pajda bolady Olardyn kejbireuleri zherge terendej tүsip tamyrsabakka ajnalady al kejbireuleri zherdin betine shygyp taramdalgan sabakka ajnalady Olardan birneshe tik osken sabaktar pajda bolady Sabaktary tort kyrly uzyndygy 100sm dejin zhalanash sirek tүkteri kezdesedi Zhapyraktary kalyn salyngan butaktary men zhapyraktary suprotivti ornalaskan Zhapyrak pishini sopak zhumyrtka nemese kandauyr pishindi bolady Zhapyraktarynyn ushy үshkirlengen sheti ara tәrizdi sagagy kyska Zhapyraktardyn үsti zhalanash tek kana zhapyraktyn astyngy zhagynan negizgi zhүjkenin bojynda sirek kezdesetin tүkteri bolady Lupamen karaganda zhapyraktyn betinen zhyltyragan sary efir majly bezderin bajkauga bolady Gүlderi usak sabaktarynyn ushtarynda shogyrlanyp masakty gүl shogyryn tүzedi Gүlinin tostaganshalary bir birimen kirigip ketip tүkke ajnalyp 5 tisti bolady Kүlteleri de birimen biri birikken voronka tәrizdi Shilde ajynan kyrkүjek ajyna dejin gүldejdi Zhemisi zhok Zhapyraktyn үstingi zhagy kanyk zhasyl al astyngy zhagy bozgylt zhasyl Өzine tәn otkir zhupar iisti dәmi kujdirgish muzdatkysh kasieti bar Gүlderi kyzyl kүlgin tүstiHimiyalyk kuramyBuryshty zhalbyz zhapyragynyn himiyalyk kuramynda әser etushi zattar efir majlary negizgi komponenti monocikldi terpen tuyndysy mentol 40 70 menton 10 25 pulegon mentofuran zhәne onyn sirke valerian kyshkyldarymen efirleri pinen limonen sonymen katar terpender bar L limonen a fellandren a b pinender Burysh zhalbyz zhapyragynyn himiyalyk kuramynda ilespeli zattary flavonoidtar karotinder triterpen kosylystary gesperedin betain ursol zhәne oleanol kyshkyldary da bar ҚoldanuyKeptirilgen dәrilik osimdik shikizatynyn medicinalyk koldanyluy Medicinada koldanyluy tundyrmasy ot ajdau үshin as korytudy zhaksartuga askazan ishek spazmdarynda loksuda zhүrek ajnyganda zhәne antiseptikalyk tynyshdandyratyn dәri retinde koldanylady Preparattar burysh zhalbyz zhapyragy koptegen askazanga ot ajdauga tynyshtandyruga arnalgan zhinaktar tundyrmalar kuramyna kiredi kompleksti preparattaryna korvalol valokordin pektusin menovazin boromentol dәrileri zhatady Sonymen katar bas sakinasyna karsy karyndashtar zhagylmalarda muryn bitelgende tamyzatyn tamshy kuramyna ingalyaciyalyk kuramdarda kezdesedi Syrtky siltemelerOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar Buryshty zhalbyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet