Өмір мектебі

Өмір мектебі — жазушы Сәбит Мұқановтың 3-томдық мемуарлық романы.

Кітаптың алғашқы тараулары «Менің мектептерім» деген атпен 1930 жылы жарияланды. 1941 жылы жеке кітап болып басылды. Мұқанов бұл кітапты қайта жазып, толықтырып, «Өмір мектебі» деген атпен (бірінші мен екінші томдарын 1955 жылы, үшінші томды 1964 жылы) жариялады.

Шығарма — халықтың жарты ғасырға жуық өмірінің: еркіндік, теңдік жолындағы күресінің, еңбек, білім алу жолындағы тынымсыз аттаныстары мен ізденістерінің біртұтас суреті. Трилогияда ескі қазақ аулындағы діни наным-сенімдер, араб жазуының ерекшеліктері, ескіше жыл атаулары, төрелердің шежіресі, «ақтабан шұбырынды» оқиғасы, кейбір қалалардың салыну тарихы т.б. жөнінде кейде өз атынан, кейде басқа біреулерді сөйлету арқылы ұзынды-қысқалы сан-алуан мəлімет береді. Сын-зерттеу еңбектерінде осының көпшілігі оқырмандар назарын негізгі оқиға желісінен аулақ əкететін артық дүние делініп жүр. Дегенмен ол əңгіме-баяндаулардың өткен кездің сыр-сипаты, əдет-ғұрпы, ұғым-түсініктерінен келер ұрпаққа азды-көпті мағлұмат беру қызметін атқарып тұрғаны даусыз.

Мазмұны

• 1-кітабы «Азапты жолда»
• 2-кітабы «Азаттық жолда»
• 3-кітабы «Есею жылдары»

Алғашқы кітабында жазушының шыққан ортасы, жетімдікпен, жоқшылықпен өткен балалық шағы; одан кейінгі кітабында елдегі әлеуметтік өзгерістерге ілесе, білім жолына ұмтылысы, қоғамдық істерге араласа бастаған жастың алғашқы қадамы сипаталады. Ал соңғы кітапта Мұқанов өзінің ақын, азамат, қоғам қайраткері ретінде есеюі жайында сыр шертеді. Сол арқылы ел өміріндегі өзгерістер, қоғамдық жаңару сөз болады. «Есею жылдары» кітабына Қазақстанның Кеңес өкіметі тұсындағы өмірі негіз болған.

Кітап авторы қазақ ауылындағы тап тартысының күшеюі, ауылдың кеңес жолына түсуі, Қазақстандағы алғашқы өндірістер мен ұжымшарлардың құрылуы, жаңа әдебиеттің тууы мен қалыптасуы сияқты негізгі оқиғалар жайын әңгімелей отырып, осы жолдағы қиыншылықтар мен асыра сілтеу фактілерін де өз пайымдауымен сипаттайды. Онда Қазақстан өміріне қатысты сол кезеңдегі қайраткерлердің (С.Сейфуллин, Ә.Досов, С.Меңдешев, А.Асылбеков, Ж.Сәдуакасов, О.Жандосов, О.Исаев) еңбегі сөз болады. Бүкіл шығарманың идеялық түйіні - 20 ғасырдағы халықтың азаттық жолындағы күресі мен жеңісінің табиғи жолын көркем бейнелеу. 3-кітаптың «Қарсақбай сапары» атты тарауында автордың Қарсақбайға барған сапары сөз болады. Ол сол сапарында жас инженер Қаныш Сәтбаевпен танысқанын, Қаныштың өлке тарихы және Жезқазғанның болашағы, атқарылып жатқан жұмыстар жайында қозғаған әңгімесін баяндайды.

Дереккөздер

1. Қазақ совет энциклопедиясы, 8-том
2. Н.С. Исмагулова. «Өмір мектебіндегі» суреткерлік шеберліктері
3. Қаныш Сатпаев. Энциклопедия / Бас редактор Б.Ө.Жақып. — Алматы «Қазақ энциклопедиясы», 2011 жыл. ISBN 9965-893-74-8

Сілтемелер

• Аян Әден. «Өмір мектебі» трилогиясының тарихи шындығы 3-бөлім