Әлеуметтік парадигма қоғамдық ғылымдарда өте кең тараған. Ол саясаттың шығу тегін, оның мәні мен функцияларын әлеуметтік себептер арқылы түсіндіреді. Оның негізінде қоғамдық ғылымдардың рационалды түрде дәлелденген жүйесі жасалған. Ол әлеуметтік шынайылықтың, оның проблемалық мазмұнының барлық байлығын көрсететін концептуалды негізге айналды.
Қоғамдық өмірдің тұтастай түсінігінен шыға отырып, әлеуметтік парадигма қоғамдық дамуды ішкі қарама-қайшылыққа толы процесс ретінде қарастырады. Үлкен әлеуметтік топтардың (байлар мен кедейлердің, ауқаттылар мен жарлылардың, сословиелердің, таптардың) мүдделерінің антагонизмі қарама-қайшылықтың негізі. Әлеуметтік парадигма таптар мен тап күресінің идеологиясының концептуалды тұғыры болып табылады.
К. Маркс пен Ф. Энгельс бірігіп жазған "Коммунистік партияның манифесті" атты белгілі шығармада әлеуметтік парадигма адамзатты қанаудан құтқаратын пролетариаттың бүкіл әлемдік-тарихи мессиялық рөлін орнықтыратын революциялық идеологиянық концептуалды негізі ретінде қолданылады. Бұл тарихи міндетті пролетариат революция жасағанда және өзінің таптық диктатурасын орнатканда ғана орындай алады. В.И. Лениннің ойы бойынша марксизмдегі ең басты мәселе — пролетариат диктатурасының тарихи болмай қалмайтындығы мен оның тарихи кажеттілігін мойындау.
Марксизмде әлеуметтік парадигма әлеуметтік - экономикалықка өзгереді. К.Маркс пен Ф.Энгельстің көзқарасы бойынша, қоғамдық дамудың іргетасы адамдардың материал- дық игіліктерді өндіруі болып табынады, ал ол сатылы процесс ретінде, өндірістің ерекше тәсілі ретінде жүзеге асырылып, қоғамның экономикалық базисін қалыптастырады.
Осы базистің үстінде қондырма деп аталатын құрылымданған жүйе пайда болады. Қондырма базиске қатынасы бойынша қайтарымды әрі белсенді.Әр түрлі өлеуметтік институттар қондырманың маңызды компоненттері болып табылады. Олар: идеологиялық көзқарастар, ұйымдар, мекемелер, бұлардың арасынан беделді орынды идеология және ұйымдастырушы құрылым ретінде (мемлекеттік билік, саяси партия және басқалары) саясат иеленді.
Марксизмді насихаттау немесе сынау біздің міндетімізге жатпайды. Біз тек мына мәселеге ғана назар аударамыз: әлеуметтік-экономикалық парадигма революциялық идеологиянық негізі ретінде аса мақсатты болғанымен оның әлеуметтік-жасампаздық рөлі тиімді болмады, себебі ол тарихи процестің нағызжасампаз негізі ретіндегі адамзаттың әлеуметтік-мәдени дамуының деңгейін төмендетіп жіберген еді.
Әлеуметтік парадигмалардың қатарына әлеуметтік-экономикалықтан бөлек, патриархалды-тектік кұрылыс ыдырап, ол жаңа нормалар мен биліктік құрылымдары бар таптық қоғамға өте бастаған кезде ерекше мәнге ие болған этикалық-нормативті тәсілді жатқызуға болады. Мұндай тәсіл әсіресе Конфуций (б.з.д. 522-479жж.) мен Аристотельге (б.з.д.384-322жж.) тән. Әрине, таптық қоғамның дамуы мен мемлекет пен оның заңдарының реттеуші рөлінің күшеюіне байланысты этикалық-нормативті тәсіл екінші орынға ығысты. Бірақ азаматтық қоғам қызмет ете бастаған қазіргі кезде аталған парадигма дамудың жаңа қарқынына бет бұруда.
Әлеуметтік парадигмалардың қатарына мәдени-антропологиялық парадигма да жатады, оның көмегімен саясаттың сырткары натуралистік жалпыәлеуметтік негіздерінен адамның өзіне, оның әлеуметтік мәдени дүниесіне, ол өмір сүретін өмірлік жағдайларға, оның осы жағдайларға бейімделуі мен өзінің жеке шешімдерін қабылдауға өтуі іске асырылады. Бұл көзқарас тұрғысынан, саясат адамның әрекетшіл мәнінің құбылысы, оның шығармашылық қызметінің жүзеге асуы болып табылады.
Бұл парадигма бойынша, тұлға саяси өмірдің қайнары мен өзегі болады. Адамзат өзінің саясатқа қатысуын анықтайтын өзгермейтін субстанциялық касиеттерге ие. Индивидуалдық даму деңгейі, тәжірибе мен мәдениетті игеру адамның осы процеске жасампаздық тұрғыда қатысуын анықтайды. Сондықтан саясат сферасы адам осы процесте өзін саяси субъект ретінде көрсете алатын адамдардың ісәрекетінің аймағы болып саналады.
Мұнда, саясаттың маңызды ерекшеліктері адамдардың бірлескен өзара әрекетімен анықталғанымен бұл парадигма бойынша ортақ мүдденің жеке мүдделердің жиынтығы ғана екендігін ескерген жөн. Саясатта іске асырылатын жалғыз шынайы мүдде — жеке адамның саяси іс-әрекетінің негізі, өзегі болып табылатын жеке мүдде. Сондықтан да, саясатта негізгі балама ретінде ортақ мүдде ұсынылған кезде, индивидті манипуляциялау қолға алынады, өйткені ортақ мүдде өткінші болып келеді.
Осылай, мәдени-антропологиялық парадигма саясаттағы жекелік принциптерді концептуалды түрде негіздейді.
Саясаттанулық концепция ретінде мәдени-антропологиялық парадигма әлсіз болғанымен, оның саясаттың қолданбалы проблемаларын зерттеуде, саяси өмір агенттерінің жеке көзқарас мәселелерін талдауда аса пайдалы нәтижелер беруі мүмкін екендігін ескеру қажет. Өйткені саясатты жеке қабылдау, жеке саяси реакция — саяси өмірдің нағыз шынайы құбылысы. Сондықтан да оларды зерттеуде, өлеуметтік-психологиялық негізін ашуда, индивидтің әлеуметтік-мәдени дамуға тәуелділігін анықтауда жемісті нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Мәдени-антропологиялық парадигма саяси элитаның калыптасуын және жетекші тұлғалардың (лидерлердің) жасампаздық қасиеттері мен саяси іс-әрекеттерін карастырумен байланысты мәселелерді зерттеуде ерекше құндылықка ие. Өйткені, саясат сферасында белсенді жасампаздық іс-әрекет элитарлық сипатта болады. Ол тұлғаның саяси іс-әрекетке мүдделілігі, ерекше қасиеттері мен қабілеті, яғни тұлғаның элитарлық өлшемдері болғанда ғана мүмкін болады.
Дереккөздер
- Теориялық саясаттану. Оқулық. — Алматы: Издательский центр ОФППИ «Интерлигал», 2005. ISBN 9965-537-99-2
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әleumettik paradigma kogamdyk gylymdarda ote ken taragan Ol sayasattyn shygu tegin onyn mәni men funkciyalaryn әleumettik sebepter arkyly tүsindiredi Onyn negizinde kogamdyk gylymdardyn racionaldy tүrde dәleldengen zhүjesi zhasalgan Ol әleumettik shynajylyktyn onyn problemalyk mazmunynyn barlyk bajlygyn korsetetin konceptualdy negizge ajnaldy Қogamdyk omirdin tutastaj tүsiniginen shyga otyryp әleumettik paradigma kogamdyk damudy ishki karama kajshylykka toly process retinde karastyrady Үlken әleumettik toptardyn bajlar men kedejlerdin aukattylar men zharlylardyn soslovielerdin taptardyn mүddelerinin antagonizmi karama kajshylyktyn negizi Әleumettik paradigma taptar men tap kүresinin ideologiyasynyn konceptualdy tugyry bolyp tabylady K Marks pen F Engels birigip zhazgan Kommunistik partiyanyn manifesti atty belgili shygarmada әleumettik paradigma adamzatty kanaudan kutkaratyn proletariattyn bүkil әlemdik tarihi messiyalyk rolin ornyktyratyn revolyuciyalyk ideologiyanyk konceptualdy negizi retinde koldanylady Bul tarihi mindetti proletariat revolyuciya zhasaganda zhәne ozinin taptyk diktaturasyn ornatkanda gana oryndaj alady V I Leninnin ojy bojynsha marksizmdegi en basty mәsele proletariat diktaturasynyn tarihi bolmaj kalmajtyndygy men onyn tarihi kazhettiligin mojyndau Marksizmde әleumettik paradigma әleumettik ekonomikalykka ozgeredi K Marks pen F Engelstin kozkarasy bojynsha kogamdyk damudyn irgetasy adamdardyn material dyk igilikterdi ondirui bolyp tabynady al ol satyly process retinde ondiristin erekshe tәsili retinde zhүzege asyrylyp kogamnyn ekonomikalyk bazisin kalyptastyrady Osy bazistin үstinde kondyrma dep atalatyn kurylymdangan zhүje pajda bolady Қondyrma baziske katynasy bojynsha kajtarymdy әri belsendi Әr tүrli oleumettik instituttar kondyrmanyn manyzdy komponentteri bolyp tabylady Olar ideologiyalyk kozkarastar ujymdar mekemeler bulardyn arasynan bedeldi oryndy ideologiya zhәne ujymdastyrushy kurylym retinde memlekettik bilik sayasi partiya zhәne baskalary sayasat ielendi Marksizmdi nasihattau nemese synau bizdin mindetimizge zhatpajdy Biz tek myna mәselege gana nazar audaramyz әleumettik ekonomikalyk paradigma revolyuciyalyk ideologiyanyk negizi retinde asa maksatty bolganymen onyn әleumettik zhasampazdyk roli tiimdi bolmady sebebi ol tarihi procestin nagyzzhasampaz negizi retindegi adamzattyn әleumettik mәdeni damuynyn dengejin tomendetip zhibergen edi Әleumettik paradigmalardyn kataryna әleumettik ekonomikalyktan bolek patriarhaldy tektik kurylys ydyrap ol zhana normalar men biliktik kurylymdary bar taptyk kogamga ote bastagan kezde erekshe mәnge ie bolgan etikalyk normativti tәsildi zhatkyzuga bolady Mundaj tәsil әsirese Konfucij b z d 522 479zhzh men Aristotelge b z d 384 322zhzh tәn Әrine taptyk kogamnyn damuy men memleket pen onyn zandarynyn retteushi rolinin kүsheyuine bajlanysty etikalyk normativti tәsil ekinshi orynga ygysty Birak azamattyk kogam kyzmet ete bastagan kazirgi kezde atalgan paradigma damudyn zhana karkynyna bet buruda Әleumettik paradigmalardyn kataryna mәdeni antropologiyalyk paradigma da zhatady onyn komegimen sayasattyn syrtkary naturalistik zhalpyәleumettik negizderinen adamnyn ozine onyn әleumettik mәdeni dүniesine ol omir sүretin omirlik zhagdajlarga onyn osy zhagdajlarga bejimdelui men ozinin zheke sheshimderin kabyldauga otui iske asyrylady Bul kozkaras turgysynan sayasat adamnyn әreketshil mәninin kubylysy onyn shygarmashylyk kyzmetinin zhүzege asuy bolyp tabylady Bul paradigma bojynsha tulga sayasi omirdin kajnary men ozegi bolady Adamzat ozinin sayasatka katysuyn anyktajtyn ozgermejtin substanciyalyk kasietterge ie Individualdyk damu dengeji tәzhiribe men mәdenietti igeru adamnyn osy proceske zhasampazdyk turgyda katysuyn anyktajdy Sondyktan sayasat sferasy adam osy proceste ozin sayasi subekt retinde korsete alatyn adamdardyn isәreketinin ajmagy bolyp sanalady Munda sayasattyn manyzdy erekshelikteri adamdardyn birlesken ozara әreketimen anyktalganymen bul paradigma bojynsha ortak mүddenin zheke mүddelerdin zhiyntygy gana ekendigin eskergen zhon Sayasatta iske asyrylatyn zhalgyz shynajy mүdde zheke adamnyn sayasi is әreketinin negizi ozegi bolyp tabylatyn zheke mүdde Sondyktan da sayasatta negizgi balama retinde ortak mүdde usynylgan kezde individti manipulyaciyalau kolga alynady ojtkeni ortak mүdde otkinshi bolyp keledi Osylaj mәdeni antropologiyalyk paradigma sayasattagy zhekelik principterdi konceptualdy tүrde negizdejdi Sayasattanulyk koncepciya retinde mәdeni antropologiyalyk paradigma әlsiz bolganymen onyn sayasattyn koldanbaly problemalaryn zertteude sayasi omir agentterinin zheke kozkaras mәselelerin taldauda asa pajdaly nәtizheler berui mүmkin ekendigin eskeru kazhet Өjtkeni sayasatty zheke kabyldau zheke sayasi reakciya sayasi omirdin nagyz shynajy kubylysy Sondyktan da olardy zertteude oleumettik psihologiyalyk negizin ashuda individtin әleumettik mәdeni damuga tәueldiligin anyktauda zhemisti nәtizhelerge kol zhetkizuge bolady Mәdeni antropologiyalyk paradigma sayasi elitanyn kalyptasuyn zhәne zhetekshi tulgalardyn liderlerdin zhasampazdyk kasietteri men sayasi is әreketterin karastyrumen bajlanysty mәselelerdi zertteude erekshe kundylykka ie Өjtkeni sayasat sferasynda belsendi zhasampazdyk is әreket elitarlyk sipatta bolady Ol tulganyn sayasi is әreketke mүddeliligi erekshe kasietteri men kabileti yagni tulganyn elitarlyk olshemderi bolganda gana mүmkin bolady DerekkozderTeoriyalyk sayasattanu Okulyk Almaty Izdatelskij centr OFPPI Interligal 2005 ISBN 9965 537 99 2Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz