Әлеуметтену — жеке адамдарға қоғам мен оның құрылымдары тарапынан үнемі (жинақы, бақылаулы, шашыраңқы түрде) әсер ету процесі. Соның нәтижесінде адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі тұлғаға, сол қоғамның тең құқылы мүшесіне айналады. Социология ғылымы “ұрының баласы — қашан да ұры, ал текті ата-анадан тек бейкүнә әрі тәртіпті бала туады” деген сыңаржақ тәмсілмен келісе алмайды. Өйткені, адам анасынан бірден мәдениетті болып жаралмайды, , және қоғамда ғұмыр кешу процестерінде ғана қалыптасады. қасиеттер мен құндылықтарды мұралау өзгеше, биологиялық емес әдіппен, яки ұрпақтан ұрпаққа тарау тетігі арқылы әлеум. жолмен жүзеге асады; әрбір жеке адам (индивид), әр жаңа ұрпақ өздері туып, өмір сүріп жатқан әлеуметтік жүйенің мәдени мұрасын игерудің өзіне тән ерекше жолынан жүріп өтеді. Осынау маңызды процесті ғылымда “жеке адамның әлеуметтенуі” деп атайды. Әлеуметтену тура мәнінде, жарық дүниеге келген, адамзат мәдениетін игеруге бағдарланған саналы биологиялық организмді, яки адам баласын дамытып, өзінің тұлғалық-психологиялық ерекше қасиеттерін, сондай-ақ, қоғамдық өмірге араласуына мүмкіндік беретін әлеуметтік тұрпаттық, әлеуметтік маңызды қасиеттерді, білім мен білікті бойына жинақтаған тең құқылы жеке тұлғаға айналдыру жолы. Сондықтан, әлеуметтену дегеніміз жеке адамның әлеуметтік ортамен диалектикалық (өзара) әрекеттесу процесі, оның барысында, бір жағынан — адам бойындағы табиғи, психологиялық өскін жетіліп, өркендей түседі, екінші жағынан — қоғам жеке тұлғаны тәрбиелеу, білім беру, мәдениетке ұмтылдыру арқылы оған адами тұлғаға тән әлеуметтік мәні мол қасиеттерді сіңіреді. Әлеуметтену — қысқа мерзімді, бір мәртелік емес, іс жүзінде жеке адамның бүкіл ғұмырын қамтитын ұзаққа созылатын көп қырлы құбылыс. Соның арқасында жеке адам қоғамдық өмірге араласып қана қоймайды, сондай-ақ өзінің әлеуметтік статусы мен рөлін иелене және өзгерте алады. өйткені, әрбір жеке тұлға тиісті құқылар мен міндеттерді иелене отырып, қоғамдағы өзіне лайықты орынды еншілейді және нақты қызмет міндеттерін атқарады, яғни әлдебір әлеуметтік статусқа ие болады. Ол жеке тұлғаның жағдайын жан-жақты, әрі жинақтай бейнелейтін сипаттамаларды: мамандығын, кәсіби білігін, атқарып жүрген жұмыстарының сипатын, лауазымын, материалдық әл-ахуалын, саяси ықпалын, партияға және кәсіподаққа мүшелілігін, іскерлік байланыстарын, туыстық тарамдарын т.б. қамтиды. Бұлардың барлығын белгілі социолог (1910 жылы туған) “статустық жиым” деп атаған. Оның өзі туа бітті (немесе маңдайға жазылған), яки тәуелсіз күйде, көбінесе жаратылысынан дамитын (мысалы, жынысы, жасы, ұлты, туыстары) статустар және қол жеткен (немесе қолы жететін), яғни жеке тұлғаның өзінің күш-жігерін жұмсауы арқылы алған статустары болып бөлінеді. Кей реттерде осы аталған екеуінің қасиеттерін тоғыстыратын аралас әлеуметтік статустар да (мысалы, өз еркінен тыс жұмыссыз қалғандардың, мүгедектікке ұшырағандардың, босқыншылыққа ұшырағандардың, т.б. статусы), кездеседі. Әлеуметтік статус пен жеке бастың статусты ажырата білу қажет. Мәселен, әлеуметтік статусты, яғни жеке тұлғаның бүкіл қоғам ауқымындағы не ірі әлеум. топ ішіндегі жай-жағдайын айқындар сәтте, алдымен оның қызмет істейтін саласы, лауазымы не ғыл. атақ-дәрежесі т.б. ауызға ілігеді. Былайша айтқанда, кез келген адамның әлдебір әлеуметтік топқа (әлеум.-топтық, әлеум.-кәсіби, әлеум.-этникалық, т.б.) жататындығы дәйектеледі. Ал жеке тұлғаның шағын (бастауыш) әлеуметтік топтағы (отбасындағы, бригададағы, студенттік топтағы т.б.) беделі, көбінесе, оның мәртебелік басымдығына емес, жеке бастың, даралық қасиеттеріне, оған ағайын-туыстарының, жұмыстас не курстас жора-жолдастарының, таныстарының, көршілерінің т.б. субъективті қарым-қатынастарына байланысты қалыптасады.
Әлеуметтік және жеке бастық статустар бір-бірімен сәйкес келмеуі де мүмкін. Жеке тұлғаға сипаттама беру үшін, сондай-ақ, әлеуметтік рөл ұғымын пайдаланудың да маңызы ерекше. Ол белгілі бір әлеуметтік статус иеленетін адамнан және нақты қоғамдағы осы статустар тән адамдар тобынан үміт етілетін мінез-құлықтар болып саналады. Әлеуметтік статус та, әлеуметтік рөл де ресми түрде (мысалы, заңмен не басқалай құқықтық актімен) бекітілуі немесе бейресми сипат (мінез-құлықтың моральдық нормалары) иеленуі мүмкін. Әлеуметтанушылар (, , т.б.) әлеуметтік рөл проблемаларын әлеуметтік статус мәселелерімен байланыстыра отырып, оны әлеуметтік статустың қозғаушы күші ретінде түсіндіреді. Әсіресе, (1902 — 1979) рөлдердің құндылықтармен ажырамас байланысын айрықша атап көрсетіп, әлеуметтік рөлді жалпыға бірдей құндылықтарға негізделген әрі әлеуметтік жүйеге қажетті құрылымдық элемент құрайтын, нормативті түрде реттелетін мінез-құлық ретінде қарастырады. Яғни, әлеуметтік рөл әлеуметтік құндылықтарды жеке тұлғаның нақты әлеуметтік іс-әрекеттеріне ұластырудың құралы қызметін атқарады.
Дереккөздер
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әleumettenu zheke adamdarga kogam men onyn kurylymdary tarapynan үnemi zhinaky bakylauly shashyranky tүrde әser etu procesi Sonyn nәtizhesinde adamdar belgili bir bilimderdi kundylyktar men normalardy igerip nakty kogamda әleumettik toptar men ujymdarda omir sүru tәzhiribesin zhinaktajdy әri tulgaga sol kogamnyn ten kukyly mүshesine ajnalady Sociologiya gylymy urynyn balasy kashan da ury al tekti ata anadan tek bejkүnә әri tәrtipti bala tuady degen synarzhak tәmsilmen kelise almajdy Өjtkeni adam anasynan birden mәdenietti bolyp zharalmajdy zhәne kogamda gumyr keshu procesterinde gana kalyptasady kasietter men kundylyktardy muralau ozgeshe biologiyalyk emes әdippen yaki urpaktan urpakka tarau tetigi arkyly әleum zholmen zhүzege asady әrbir zheke adam individ әr zhana urpak ozderi tuyp omir sүrip zhatkan әleumettik zhүjenin mәdeni murasyn igerudin ozine tәn erekshe zholynan zhүrip otedi Osynau manyzdy procesti gylymda zheke adamnyn әleumettenui dep atajdy Әleumettenu tura mәninde zharyk dүniege kelgen adamzat mәdenietin igeruge bagdarlangan sanaly biologiyalyk organizmdi yaki adam balasyn damytyp ozinin tulgalyk psihologiyalyk erekshe kasietterin sondaj ak kogamdyk omirge aralasuyna mүmkindik beretin әleumettik turpattyk әleumettik manyzdy kasietterdi bilim men bilikti bojyna zhinaktagan ten kukyly zheke tulgaga ajnaldyru zholy Sondyktan әleumettenu degenimiz zheke adamnyn әleumettik ortamen dialektikalyk ozara әrekettesu procesi onyn barysynda bir zhagynan adam bojyndagy tabigi psihologiyalyk oskin zhetilip orkendej tүsedi ekinshi zhagynan kogam zheke tulgany tәrbieleu bilim beru mәdenietke umtyldyru arkyly ogan adami tulgaga tәn әleumettik mәni mol kasietterdi siniredi Әleumettenu kyska merzimdi bir mәrtelik emes is zhүzinde zheke adamnyn bүkil gumyryn kamtityn uzakka sozylatyn kop kyrly kubylys Sonyn arkasynda zheke adam kogamdyk omirge aralasyp kana kojmajdy sondaj ak ozinin әleumettik statusy men rolin ielene zhәne ozgerte alady ojtkeni әrbir zheke tulga tiisti kukylar men mindetterdi ielene otyryp kogamdagy ozine lajykty oryndy enshilejdi zhәne nakty kyzmet mindetterin atkarady yagni әldebir әleumettik statuska ie bolady Ol zheke tulganyn zhagdajyn zhan zhakty әri zhinaktaj bejnelejtin sipattamalardy mamandygyn kәsibi biligin atkaryp zhүrgen zhumystarynyn sipatyn lauazymyn materialdyk әl ahualyn sayasi ykpalyn partiyaga zhәne kәsipodakka mүsheliligin iskerlik bajlanystaryn tuystyk taramdaryn t b kamtidy Bulardyn barlygyn belgili sociolog 1910 zhyly tugan statustyk zhiym dep atagan Onyn ozi tua bitti nemese mandajga zhazylgan yaki tәuelsiz kүjde kobinese zharatylysynan damityn mysaly zhynysy zhasy ulty tuystary statustar zhәne kol zhetken nemese koly zhetetin yagni zheke tulganyn ozinin kүsh zhigerin zhumsauy arkyly algan statustary bolyp bolinedi Kej retterde osy atalgan ekeuinin kasietterin togystyratyn aralas әleumettik statustar da mysaly oz erkinen tys zhumyssyz kalgandardyn mүgedektikke ushyragandardyn boskynshylykka ushyragandardyn t b statusy kezdesedi Әleumettik status pen zheke bastyn statusty azhyrata bilu kazhet Mәselen әleumettik statusty yagni zheke tulganyn bүkil kogam aukymyndagy ne iri әleum top ishindegi zhaj zhagdajyn ajkyndar sәtte aldymen onyn kyzmet istejtin salasy lauazymy ne gyl atak dәrezhesi t b auyzga iligedi Bylajsha ajtkanda kez kelgen adamnyn әldebir әleumettik topka әleum toptyk әleum kәsibi әleum etnikalyk t b zhatatyndygy dәjekteledi Al zheke tulganyn shagyn bastauysh әleumettik toptagy otbasyndagy brigadadagy studenttik toptagy t b bedeli kobinese onyn mәrtebelik basymdygyna emes zheke bastyn daralyk kasietterine ogan agajyn tuystarynyn zhumystas ne kurstas zhora zholdastarynyn tanystarynyn korshilerinin t b subektivti karym katynastaryna bajlanysty kalyptasady Әleumettik zhәne zheke bastyk statustar bir birimen sәjkes kelmeui de mүmkin Zheke tulgaga sipattama beru үshin sondaj ak әleumettik rol ugymyn pajdalanudyn da manyzy erekshe Ol belgili bir әleumettik status ielenetin adamnan zhәne nakty kogamdagy osy statustar tәn adamdar tobynan үmit etiletin minez kulyktar bolyp sanalady Әleumettik status ta әleumettik rol de resmi tүrde mysaly zanmen ne baskalaj kukyktyk aktimen bekitilui nemese bejresmi sipat minez kulyktyn moraldyk normalary ielenui mүmkin Әleumettanushylar t b әleumettik rol problemalaryn әleumettik status mәselelerimen bajlanystyra otyryp ony әleumettik statustyn kozgaushy kүshi retinde tүsindiredi Әsirese 1902 1979 rolderdin kundylyktarmen azhyramas bajlanysyn ajryksha atap korsetip әleumettik roldi zhalpyga birdej kundylyktarga negizdelgen әri әleumettik zhүjege kazhetti kurylymdyk element kurajtyn normativti tүrde retteletin minez kulyk retinde karastyrady Yagni әleumettik rol әleumettik kundylyktardy zheke tulganyn nakty әleumettik is әreketterine ulastyrudyn kuraly kyzmetin atkarady DerekkozderSayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet