Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Құтайба ибн Муслим (660-715) — Хорасан өлкесінің билеушісі, әскери қолбасшы. Ол 8 ғасырда қазіргі Шығыс Түркістанды мекендеген халықтар арасына ислам дінін таратушылардың бірі. Оның жорықтары туралы шығыс ғұламасы Мүхаммед Наршаһидің «Бұхара тарихында» толық жазылған. Абай Наршаһидің осы еңбегімен жақсы таныс болған сияқты. Өйткені ақын өзінің «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» деген тарихи еңбегіңде қазақтардың Алатау бөктеріне қалай келіп қоныстанғанын және олармен туыстас халықтар жайлы айта келіп, «Сол уақыттарда арабтан бұл Орта Азияға дін исламды үйретушілер көп әскермен келіп, халықты жаңа дінге қаратып жүргендерінде Құтайба атты кісі Қашқарға шейін келіп, халықты исламға көндіргенде, бұларда мұсылман болдық депті. Сөйтсе де бұрыннан бақсы-балгерге иланып, отқа-шыраққа табынатын әдеттерімен исламға тез түсініп кете алмапты...» деген аса құңды деректер келтіреді. Ақын ислам дінінің зорлықпен енгізіліп, жергілікті халықтардың бұрыннан қалыптасқан сенім-нанымдарын, тұрмыс-салтын өрескел бұзып жібергендігіне мегзейді. Сонымен қатар жаңа діннің артықшылықтарын да қолдайтынын танытады. Ол шаман дінінің халық арасында әлі де сақталып қалған белгілерін атай отырып: «Бұған ұқсаған көп еді, құдайға шүкір, бұл күңде жоғалып бара жатқанға ұқсайды» деп жазады.
Тарихы
712 жылы Хорезмді араб қолбасшысы Құтайба ибн Муслим жаулап алып, Хорезм ақсүйектерін аяусыз қырғынға ұшыратты. Құтайба Хорезм ғалымдарын ерекше аяусыз қуғын-сүргінге ұшыратты. Әл-Бируни «Өткен ұрпақтар шежіресінде» жазғанындай, «және қалай болғанда да, Кутейба хорезмдіктердің жазуын білетін, олардың дәстүрін сақтаған, олардың арасында болған барлық ғалымдарды шашыратып, жойып жіберді, осылайша осының бәрі қараңғылықпен көмкерілген және ислам келген кезде олардың тарихынан белгілі болған нәрсе туралы нақты білім жоқ».
712-713 жылдардағы қыс тұрғындары өз билеушісінің сатқындығын кешірмеген Хорезмдегі оқиғалардың көлеңкесінде қалды. Бұл кезеңдегі оқиғалардың хронологиясы әлсіз — тіпті ат-Табари тек «Олар Ийасты әлсіз деп санап, оған қарсы әскер жинады» деп хабарлайды, ал хорезмшахқа адал күштермен шайқас туралы, тіпті бұл әскердің не екені туралы ештеңе айтылмайды. Жалғыз анық әл-Бируниден келеді, ол Кутайбаның жазалаушы әскері тірі қалған діни қызметкерлерді өлтіріп, кейбір кітаптарды өртеп жіберді, содан кейін «Хорезмде ғылым басылды» деп хабарлайды.
Дереккөздер
- Абай. Энциклопедия. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қutajba ibn Muslim 660 715 Horasan olkesinin bileushisi әskeri kolbasshy Ol 8 gasyrda kazirgi Shygys Tүrkistandy mekendegen halyktar arasyna islam dinin taratushylardyn biri Onyn zhoryktary turaly shygys gulamasy Mүhammed Narshaһidin Buhara tarihynda tolyk zhazylgan Abaj Narshaһidin osy enbegimen zhaksy tanys bolgan siyakty Өjtkeni akyn ozinin Biraz soz kazaktyn tүbi kajdan shykkany turaly degen tarihi enbeginde kazaktardyn Alatau bokterine kalaj kelip konystanganyn zhәne olarmen tuystas halyktar zhajly ajta kelip Sol uakyttarda arabtan bul Orta Aziyaga din islamdy үjretushiler kop әskermen kelip halykty zhana dinge karatyp zhүrgenderinde Қutajba atty kisi Қashkarga shejin kelip halykty islamga kondirgende bularda musylman boldyk depti Sojtse de burynnan baksy balgerge ilanyp otka shyrakka tabynatyn әdetterimen islamga tez tүsinip kete almapty degen asa kundy derekter keltiredi Akyn islam dininin zorlykpen engizilip zhergilikti halyktardyn burynnan kalyptaskan senim nanymdaryn turmys saltyn oreskel buzyp zhibergendigine megzejdi Sonymen katar zhana dinnin artykshylyktaryn da koldajtynyn tanytady Ol shaman dininin halyk arasynda әli de saktalyp kalgan belgilerin ataj otyryp Bugan uksagan kop edi kudajga shүkir bul kүnde zhogalyp bara zhatkanga uksajdy dep zhazady Horasan Transoksiana zhәne Toharistan kartasyTarihy712 zhyly Horezmdi arab kolbasshysy Қutajba ibn Muslim zhaulap alyp Horezm aksүjekterin ayausyz kyrgynga ushyratty Қutajba Horezm galymdaryn erekshe ayausyz kugyn sүrginge ushyratty Әl Biruni Өtken urpaktar shezhiresinde zhazganyndaj zhәne kalaj bolganda da Kutejba horezmdikterdin zhazuyn biletin olardyn dәstүrin saktagan olardyn arasynda bolgan barlyk galymdardy shashyratyp zhojyp zhiberdi osylajsha osynyn bәri karangylykpen komkerilgen zhәne islam kelgen kezde olardyn tarihynan belgili bolgan nәrse turaly nakty bilim zhok 712 713 zhyldardagy kys turgyndary oz bileushisinin satkyndygyn keshirmegen Horezmdegi okigalardyn kolenkesinde kaldy Bul kezendegi okigalardyn hronologiyasy әlsiz tipti at Tabari tek Olar Ijasty әlsiz dep sanap ogan karsy әsker zhinady dep habarlajdy al horezmshahka adal kүshtermen shajkas turaly tipti bul әskerdin ne ekeni turaly eshtene ajtylmajdy Zhalgyz anyk әl Biruniden keledi ol Kutajbanyn zhazalaushy әskeri tiri kalgan dini kyzmetkerlerdi oltirip kejbir kitaptardy ortep zhiberdi sodan kejin Horezmde gylym basyldy dep habarlajdy DerekkozderAbaj Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasynyn Bas redakciyasy Atamura baspasy ISBN 5 7667 2949 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet