Қотан

Қотан би

Қотанбай (туып-өлген жылдары белгісіз) – би. Қазақ хандығының негізін қалаушылардың бірі. Арғын тайпасының ақындары оны өздерінің түп атасы деп санады. Бұқар жырау: “Бәрімізді сұрасаң, Қотанбайдың баласы, арғындардың сабасы. Қарақожа бас болып, Қабыл да болған дуасы”, Көтеш ақын: “Біздердің түп атамыз ақын Қотан, Өзгеден өлеңге үстін болса керек” деп жырлаған. Шежіре бойынша Қотанның баласы Дайыр қожаны (Ақжол би) өлтіргенде (шамамен 1456 – 1459 ж.), арғындар өзбек ханы Әбілхайырдан бөлініп, Жетісуға көшкен (қазіргі Жәнібек, Керей, Қаптағай). Қотан биден қалған әдеби мұра – баласына айтқан жоқтауы. Қотан би туралы Ш.Уәлиханов, Мәшһүр Жүсіп, Шәкәрім, Г.Н. Потанин, Н.Я. Коншин, М.Шорманов, М.Тынышбаев, М.Мұқанов, Х.Арғынбаев, М.Сәрсеке, Ш.Қуанғанов, тағы басқа шежірешілер мен зерттеушілер еңбектерінде түрлі деректер кездеседі.

ҚОТАН –

1. жайылымдағы қой отарын түнде түнететін, күндіз жусататын орын. Қотанға жыл маусымына қарай, ыстық күндері салқын леп соғатын биіктеу, күзде ықтасын жер белгіленеді. Түрлі жұқпалы ауру микробтарының таралуына жол бермеу үшін, Қотан орны сол маңның жайылым оты сирегеннен кейін ауыстырылады.
2. Ел жайлауға шыққанда ауыл іргесіндегі мал жусайтын шағын алаң. Түнде Қотанда мал иірілетіндіктен, ит-құстан сақтану үшін оның төңірегіне әр жерден қарақшы қойылады, не Қотанды айналдыра арқан керіп тастайды. Қазақстанның кейбір аймақтарында қарапайым материалдардан (қамыс, жыңғыл, шеңгел, сексеуіл, т.б.) тұрғызылған төбесі ашық қораларды да Қотан деп атайды.

Дереккөздер

1. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8