Қиық

Қиық, қыздан туғанның қиығы жоқ. Осы мақалдағы «қиық» сөзінің төркіні жөнінде бұрынғы бір еңбекте әңгіме болған («Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі» 1966). Онда сөз төркіні түркі тілдері екендігін дәлелдеу үшін, хакас тілінен «хыйых» сөзі келтіріліп мағынасының — өкпе, наз екендігі көрсетілген. Сондай- ақ «Құтты біліктегі» қисық, қыңыр, кетік мағынасын беретін — қыйыг тұлғасы да айтылған. Мұның бәрін теріс дей алмаймыз. Бірақ сөздің шыққан төркіні түркі тілдері ме, әлде жүйесі басқа тілден ауысқан ба, бұл жағы күнгірт қалған. Әрі, автор көрсеткендей, «қиық» сөзін наз, өкпе немесе қисық, қыңырмен ауыстырсақ орынды болар ма екен. Қыздан туғанды былай қояйық (әрі жиен ғой) жалпы туыс адамдар арасында да екпе, наз, қыңыр, қисықтық болмай тұрмайды. Осы себептерден де «қиық» сөзінің теркіні әрі мағынасы ерекшелеу болса керек. Кейбір тілдік деректер бұл жорамалды қуаттайды да. Араб тілінде: һиқд — кек, ыза, өшпенділік . Осы тұлғада — дұшпандық, жаулық мағынасында да кереміз және онда араб сөзі деген белгі соғылған . Көрсетілген тұлға қазақ тіліне ауысқанда, тіліміздегі заңдылыққа байланысты, соңғы «д» дыбысынан айырылып, «қиқ» қалпына дейін жеткен. Жоғарыда кәрсетілген «Құтты біліктегі» «кыйыг» сөзі де араб тілінен еніп, мағынасына сәл өзгеріс кірген болса керек (XI ғасыр жазуы болғандықтан, солай болуы мүмкін де). Енді мақалдағы «қиық» сөзінің орнына оның қазақша аударылған мағыналарын қойып қарасақ, «Қыздан туғанның дұшпандығы (өшпенділігі, жаулығы) жоқ» қалпында көрінеді де ойға қонымды, оралымды сияқты.

Дереккөздер

1. Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6