Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Абайдың 1882 ж. жазған өлеңі. Абайдың анық шеберленген ірі суретші және реалист ақын болғанын көреміз. Бұл өлең тұңғыш туа қалған, бірінші ғана көркем шығарма болуға мүмкін емес тәрізді. Неғылса да бірталай шығармалар жазып келіп, ақындығы шынығып, қаламы төселіп көп тудырған шығармаға ұқсайды. «Сап.сап, көңілім...» мен «Қансонарданың» арасында он-он бес жыл бойында ақынның тағы да әр жылдарда тудырған, бізге саны белгісіз бір топ өлеңдері болмауға мүмкін емес деген ойды жаңағыдай екі дәлелмен топшылаймыз. Ол жылдарда Абай ауызша айтқандарын да, жазып шығарғандарын да ұқыптап сақтамаған болу керек. Тұстас, құрбылас адамдары, жинап сақтауды ойламаған. Сонымен, Абайдың өзі үшін де, қазақ әдебиеті тарихы үшін де жоғалып кеткен әлденеше шығармалар болған дейміз. 1882 жылдағы « сияқты өлеңмен бастап, нені көріп, нені сезініп, нені жыр етіп толғанса, бәрінде де әр дәрежеде реалистік шеберлікті танытады. Өлеңнің өрнегімен ізденгіш жаңалықтары соныдан соныға түсіп, үдеп, есіп отырады. Сондайлық тың арнаны өз тұсындағы және өзінен кейінгі қазақ әдебиетіне бұдан былайғы жол етемін деп«басқа шауып, төске өрлеген» жаңа заман ақынын біз ең алғаш көлемді түрде «Қансонарда» деген өлеңінен көре бастаймыз. Осы өлеңдегі табиғат көріністерін, өз сезімін және аңшылықтың қызулы, қызғылықты сәттерін сипаттағанда, Абай өзінің жаңаша қалыптанған ақындық мәдениетін танытады. Бұл реалист ақын болғанда, орыс классик. поэзиясының реалистік традицияларын өз бойына мол сіңіріп, жақсы меңгерген суретші ақын боп көрінеді. «Қансонарда» өлеңінде орыс халқының өмірінен, не орыстың классик. поэзиясынан тұп-тура ауысып келіп, араласып тұрған ешбір белгі, дерек жоқ. Бұндағы көретініміз - қазақ халқы мекен еткен жердің қысы туралы, табиғат, бүркіт салуға атқа мініп шыққан анық қазақтың аңшылар тобы, ермек үшін еңбек еткен ширақ, сергек, қажырлы әрекет үстіндегі адамдар. Көпшілік елдерде, бұл замандарда қолданбайтын бүркіт аңшылығы суреттелмек. Осы адам тобының мінездері, аңшылықтағы тәсіл-тәжірибелері, әр алуан динамикалық кесек әрекеттері толып жатқан ұсақ машық-мерзімі тұтас қазақтың өзі нетен тіршілігі болып шығады. Сейтіп барлық нақтылы фактілердің, жеке реальностардың баршасы нағыз қазақтың өзіне тән шындықтармен қалыптанудың үстіне, тұтасымен алғанда, осы өлең зор мәдениетті, ірі суретші тудырған шығарма екенін танытады. Сол өзгешеліктерін, ең алдымен, пейзаждан байқауға болады. Көз алдымызға қар басқан елсіз таудың тұрғысы, сағасы, қансонар күнгі анық болмыс күйін елестетеді. Анық қазақ сахарасындағы аңшылар ғана жүретін жым- жырт таудың елең-алаңдағы тыныштық шағын беруден бастайды. Тегінде, пейзаждың өзін суреттеуде көп ақын өздерінің стильдік өзгешелігін анық аңғартады. Шығыс ақындарының ескі дәстүрін алсақ, олар анық тауды шындық қалпында суреттемей, салыстыру үшін әр алуан тұспаларға бейімдеп керсөтетін. Тауы кейде тауға ұқсаса, кейде қиялдап, шұбарлап, әсірелеп айтқан тұманды, жұмбақты бір көріністерге ауысып кетер еді. Орыс поэзиясының, әсіресе Пушкиннен бері қарайғы классикалық реалистік стильге ауысқан үлгісін ескерсек, оның аса айқын бір өзгешелігі - әрдайым дәлшілдігі, шындыққа жақындығы оқшау тұрады. Абай да осы сияқты суреттейін деп отырған жайын және барлық куйлерін сол орыс поэзиясындағы нақтылы дәлшілдік негізге құрады. Қазақтың Абайдан бұрынғы поэзия үлгілеріне де тау анық реалистік, дәлдік болмысымен суреттелмейтін. Көбінесе «бұлғыр- бұлғыр, бұлғыр тау», «асқар-асқар тауларды» жалпылап әсірелеп айтқан, бұлдыр бейнеден ары бармайтын. Абайдың пейзажы, тауы шығыс ақындарының түманды тұспалына да соқтырмайды. Қазақ ақындары айтатын фольклорлік «заңғар тау», «қара аспан тауларға» да бармайды. Жаңаша берілген тау бейнесі кеше ғана өзінің жүріп өткен жерлердің, адыр таулардың ой-қырын, жотасы мен қорым тастарын, қия беттерін, соны қарға түскен іздерімен дәл әрі түгел көрсетеді. Екінші айқын бір жаңалық белгісі - тауды және барлық пейзажды тек сол тау үшін, пейзаж үшін ғана алмайды. Адамның іс-әрекеттерін тартыс-талабымен, неше алуан мінездері- мен араластырып, арнаулы қарым-қатынаста, шарпысу қалпында алады. Адамның да іс-әрекетін, сезімін тегіс табиғат ортасында береді. Шығарманың өзі сюжетті, оқиғалы поэма, баллада үлгісінде жазылмаса да, бар өлең бастан-аяқ динамикалық суреттерден құралады. Әрекет пен оқиға жағынан барған сайын байып, өсіп, үдеп бара жатады. Өлеңнің ішінде сәт сайын құбылған толып жатқан өзгеріс, қимылдар болғандықтан қай оқушыға болсын әсерлі, қызықты тиетін, ойға қонымды, көңілге иланышты шындық танытады. Салқын күнде, аппақ қардың үстінде бусанып тамған қызыл қан тамшысындай жанды шындық. Адамды алсақта, құр аталып қойған емес, арнаулы қимыл-әрекет үстінде көрінеді. Сонарды күткен үлкен аңшы мен қағушылар ерте аттанған. Сонардың да аңшы тілейтін сонары бар. Бұл «ұзақ сонар» емес. Қар кеше күндіз жауып, кеше тоқтаған болса, түлкінің ізі түні бойы жортқан ұзақ шиыр боп кетер еді. Ол ізбен түлкіні табу оңай емес. «Келте сонар» болса, ол да жақсы емес. Қар түні бойы жауып, таң атар алдында ғана тоқтаса, түлкінің ізі қысқа жортуылды ғана көрсетер еді. Бұндай із кез келсе, түлкі тез табылатындығы рас. Бірақ ең аз болған жерлерде оңай кезігуді күту қиял сияқты. Анық жақсы сонар қардың ел жатқанша жауып тоқтаған түнінде болады. Бұнда түлкі көбірек кездеседі. Жортуылы да ұзақ сонардай, шексіз алыс болмайды. Сөйтіп Абай сонардың ішінде аңшыға көп көздесетін шындықты алады. Аңшылықтың қызығы мол. Оның шарты да зор. Астыңда жақсы, мықты ат болу керек. Үсте ыңғайлы, ықшам киім, қасында тату жолдас- барлығы да аңшылықтың әрі шарты, әрі қызықты шындығы. Осы топтың кейбіреулері қағушы болып, сай-сағаны кезінде, біреулері тау басында томаға тартып отырады. Дәл осы сәттен бастап түлкіні алып, көңіл жайланып, «үйірімен үш тоғыз» боп қанжығаға байланып, сүйсінгеннен насыбайларын атқан шаққа шейін өмір шындығынан шалғай жатқан бір қимыл, бір қозғалыс, бір сезім жоқ. Абай осы өлеңде өзі айтатын жайларды аса жақсы біліп, оны үлкен дәлшіл шындықпен жырлайтындығын танытады. Өлеңнің композициясын алсақ, ауызша поэзияда жиі кездесетін, ілгерілі-кейінді аттап түсіп отыратын, бірі ілгері, бірі кейін орынсыз жүретін ауыспалы хал жоқ. Өлең жазушы-ақынның шығармасы. Оны барлық мезгіл мен іс-әрекетті бастан-аяқ ретімен бұлжытпай бергендіктен көреміз. Алдын-ала ойланып алған ретті жоспар барлығы даусыз. Шындыққа, нақтылы деректілікке ерекше мән берген ақын, реалистік дәстүр бойынша, өз шығармасының барлық бұйымын, бар түрманын түтас ету керек. Соның белгісін бұл шығармада Абай өзінің сөздігінен де айқын танытады. «Сонар», «қағушы», «қайтқан із», «Бүркіттің қайқаң қағып аспанға шығуы», «Түлкінің көре тұра қалуы», «үйірімен үш тоғыз» десу - бәрі де аңшылықтың өзіне тән тілі. Сол өзгешелікпен қатар ақын қиялын да өткірлеп, сол асығыс, қарбалас, тайталастар үстінде шебер түрдегі соны теңеуді де табады. «Қар - аппақ», «бүркіт - қара», «түлкі - қызыл» дей келіп, сол бір қайнаған қимылдарды қымсынған ұяң сұлудың асығып шомылған қозғалыстарына ұқсатуы да шеберлік айғағындай. Бұнда натуралдық үлгіде екі жайды «ананы көр де, мынаны көр» деп ұқсата салу жоқ. Табиғатты, түлкі мен бүркітті түгел қосып, бір бейне етіп, әқетті сұлудың динамикалық әрекетіне ұқсатуда көп ассоциация туғызатын терең де кең метафора танылады. Шын шебер реалистің ғана қаламына оралатын өзгеше үлгі. Осындай белгілеріненде әрі мазмұн, әрі түрі түгел қабысып келіп, ірі табысқа айналған ақындық туыс танылады.
Өлең 11 буынды жыр үлгісінде жазылған. Алғаш рет Қазан қаласында басылған «Князь бен Зағифа» (1897) атты жинақта жарияланды. Басылымдарында аздағантекстологиялық өзгерістер кездеседі. Мүрсейіт қолжазбаларында өлеңнің 2-жолы «Тастан тулкі жолығар аңдығанға», 9-жолы «Томағасын тартқан соң бар қырымнан», 17-, 18-жолдары «Қызық көрер көңілді аңшылардың, Шабар жерін қара мас жығылғанға», 34-жол «Қара шаш қызыл жүзді жасырғанға», 35-жол «Күйеуі ер, қалыңдығы сұлу келіп» болса, жинақтарда 1909 жылғы басылым бойынша бұл жолдар «Тастан түлкі табылар аңдығанға», «Томағасын тартқанда бір қырымнан», «Қызық көрер көңілді болса аңшылар, Шабар жерін қарамас жығылғанға», «Қара шаш қызыл жүзді жасырғанда», «Куйеуі ер, қалыңдығы сұлу болып»деп алынған. 1933,1939, 1954 жылғы жинақтарда 13-жол «Көре тура қалады қашқан күлкі»делінсе, 1945, 1957, 1977 жылғы басылымдарда Мүрсейіт қолжазбалары мен 1909 жылғы жинақ негізінде «Көре тура қалады қашқан түлкі» болып берілген. 1933 жылғы басылымда 21- жол «Сегіз найза қолында көз төңкермей», ал қалған жинақтарда Мүрсейіт қолжазбалары, 1909 жылғы басылымға сәйкес «Сеғіз найза қолында көз аудармай»деп қабылданған. 1909, 1939 жылғы жинақтарда 39-жол «Қусы да иесіне қоразданар» делінсе, қалған басылымдарда Мүрсейіт қолжазбалары бойынша « деп алынған. 1909, 1939, 1945, 1954 жинақтарда 42-жол «Жасы үлкендер жанына байланғанда» болса, 1957, 1977 жылғы басылымдарда Мүрсейіт қолжазбалары негізінде «Жасы үлкені жанына байланғанда» деп берілген.Туыңды ағылшын, орыс, өзбек, татар, түрікмен, ұйғыр т. б. тілдерге аударылған.
Қансонарда бүркітші шығады аңға - ҚазССР-і халық ағарту министрлігінің тапсырмасы бойынша "Қазақфильм» киностудиясының мультипликациялық және диапозитивтік фильмдер бірлестігі шығарған диафильм. Диафильм Абай Құнанбаевтың аталмыш өлеңін оқып үйренуге арналған. Сценарийін жазған С. Стамбеков, суретшісі Ж. Дәненов. Диафильм график тәсілмен салынған 31 сурет-кадрдан тұрады. Суреттер бүркіттердің, қыран-құстардың түрлерін, сондай-ақ текстердің мәнін ұқтыратын «¥зақ сонар», «Келте сонар», « т. б. халықтың аңшылық дәстұріне байланысты сөздердің мән-мағынасын шебер өрнектеген. Бірнеше кадрда М.Әуезовтың Абай мұрасының мәні туралы айтқандары, аңшылыққа байланысты мақал-мәтелдер, Абай өлеңдеріндегі теңеулерге түсініктер берілген. Диафильм соңында оқушылардың өлеңнің зтнографиялық және бейнелі мазмұнын толық игеруіне байланысты сұрақтар қойылған.
1989 ж. «Жалын» баспасынан жарық көрген суретті өлең кітапша. Абайдың табиғаттың сұлу көрінісін суреттейтін «Қансонарда бүркітші шығады аңға...» атты өлеңін қыл қалам шебері М. Ысқақов ішкі мазмұнына сай көркем безендірген. Жинақ мектеп жасына дейінгі балаларға арналған. Көлемі 1,26 б. т., 25 мың дана болып басылған.
Өлеңі
Қансонарда бүркітші шығады аңға,
Тастан түлкі табылар аңдығанға.
Жақсы ат пен тату жолдас – бір ғанибет,
Ыңғайлы ықшам киім аңшы адамға.
Салаң етіп жолықса қайтқан ізі,
Сағадан сымпың қағып із шалғанда.
Бүркітші тау басында, қағушы ойда,
Іздің бетін түзетіп аңдағанда.
Томағасын тартқанда бір қырымнан,
Қыран құс көзі көріп самғағанда.
Төмен ұшсам түлкі өрлеп құтылар деп,
Қандыкөз1 қайқаң қағып шықса аспанға,
Көре тұра қалады қашқан түлкі
Құтылмасын білген соң құр қашқанға.
Аузын ашып, қоқақтап, тісін қайрап,
О да талас қылады шыбын жанға.
Қызық көрер, көңілді болса аңшылар,
Шабар жерін қарамай жығылғанға.
Қырық пышақпен қыржыңдап тұрған түлкі,
О дағы осал жау емес қыран паңға.
Сегіз найза қолында, көз аудармай,
Батыр да аял қылмайды ертең таңға.
Қанат, құйрық суылдап, ысқырады,
Көктен қыран сорғалап құйылғанда.
Жарқ-жұрқ етіп екеуі айқасады,
Жеке батыр шыққандай қан майданға.
Біреуі – көк, біреуі – жер тағысы,
Адам үшін батысып қызыл қанға.
Қар – аппақ, бүркіт – қара, түлкі – қызыл,
Ұқсайды хасса2 сұлу шомылғанға.
Қара шашын көтеріп екі шынтақ,
О да бүлк-бүлк етпей ме сыйпанғанда,
Аппақ ет, қып-қызыл бет, жап-жалаңаш,
Қара шаш қызыл жүзді жасырғанда.
Күйеуі ер, қалыңдығы сұлу болып,
Және ұқсар тар төсекте жолғасқанға.
Арт жағынан жаурыны бүлкілдейді,
Қыран бүктеп астына дәл басқанда.
Құсы да иесіне қоразданар,
Алпыс екі айлалы түлкі алғанда.
«Үйірімен үш тоғыз» деп жымыңдап,
Жасы үлкені жанына байланғанда.
Сілке киіп тымақты, насыбайды
Бір атасың көңілің жайланғанда.
Таудан жиде тергендей ала берсе,
Бір жасайсың құмарың әр қанғанда.
Көкіректе жамандық еш ниет жоқ,
Аң болады кеңесің құс салғанда.
Ешкімге зияны жоқ, өзім көрген
Бір қызық ісім екен сұм жалғанда.
Көкірегі сезімді, көңілі ойлыға
Бәрі де анық тұрмай ма ойланғанда.
Ұқпассың үстірт қарап бұлғақтасаң,
Суретін көре алмассың, көп бақпасаң.
Көлеңкесі түседі көкейіңе,
Әр сөзін бір ойланып салмақтасаң.
Мұны оқыса, жігіттер, аңшы оқысын,
Біле алмассың, құс салып дәм татпасаң.
1 - Қандыкөз – бүркітті айтады.
2 – Хасса, қаса (арабша) – өте сұлу, кемелге жеткен сұлулық.
Дереккөздер
- Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
- https://bilim-all.kz/olen/573-Qansonarda-burkitshi-shygady-anga
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Abajdyn 1882 zh zhazgan oleni Abajdyn anyk sheberlengen iri suretshi zhәne realist akyn bolganyn koremiz Bul olen tungysh tua kalgan birinshi gana korkem shygarma boluga mүmkin emes tәrizdi Negylsa da birtalaj shygarmalar zhazyp kelip akyndygy shynygyp kalamy toselip kop tudyrgan shygarmaga uksajdy Sap sap konilim men Қansonardanyn arasynda on on bes zhyl bojynda akynnyn tagy da әr zhyldarda tudyrgan bizge sany belgisiz bir top olenderi bolmauga mүmkin emes degen ojdy zhanagydaj eki dәlelmen topshylajmyz Ol zhyldarda Abaj auyzsha ajtkandaryn da zhazyp shygargandaryn da ukyptap saktamagan bolu kerek Tustas kurbylas adamdary zhinap saktaudy ojlamagan Sonymen Abajdyn ozi үshin de kazak әdebieti tarihy үshin de zhogalyp ketken әldeneshe shygarmalar bolgan dejmiz 1882 zhyldagy siyakty olenmen bastap neni korip neni sezinip neni zhyr etip tolgansa bәrinde de әr dәrezhede realistik sheberlikti tanytady Өlennin ornegimen izdengish zhanalyktary sonydan sonyga tүsip үdep esip otyrady Sondajlyk tyn arnany oz tusyndagy zhәne ozinen kejingi kazak әdebietine budan bylajgy zhol etemin dep baska shauyp toske orlegen zhana zaman akynyn biz en algash kolemdi tүrde Қansonarda degen oleninen kore bastajmyz Osy olendegi tabigat korinisterin oz sezimin zhәne anshylyktyn kyzuly kyzgylykty sәtterin sipattaganda Abaj ozinin zhanasha kalyptangan akyndyk mәdenietin tanytady Bul realist akyn bolganda orys klassik poeziyasynyn realistik tradiciyalaryn oz bojyna mol sinirip zhaksy mengergen suretshi akyn bop korinedi Қansonarda oleninde orys halkynyn omirinen ne orystyn klassik poeziyasynan tup tura auysyp kelip aralasyp turgan eshbir belgi derek zhok Bundagy koretinimiz kazak halky meken etken zherdin kysy turaly tabigat bүrkit saluga atka minip shykkan anyk kazaktyn anshylar toby ermek үshin enbek etken shirak sergek kazhyrly әreket үstindegi adamdar Kopshilik elderde bul zamandarda koldanbajtyn bүrkit anshylygy surettelmek Osy adam tobynyn minezderi anshylyktagy tәsil tәzhiribeleri әr aluan dinamikalyk kesek әreketteri tolyp zhatkan usak mashyk merzimi tutas kazaktyn ozi neten tirshiligi bolyp shygady Sejtip barlyk naktyly faktilerdin zheke realnostardyn barshasy nagyz kazaktyn ozine tәn shyndyktarmen kalyptanudyn үstine tutasymen alganda osy olen zor mәdenietti iri suretshi tudyrgan shygarma ekenin tanytady Sol ozgeshelikterin en aldymen pejzazhdan bajkauga bolady Koz aldymyzga kar baskan elsiz taudyn turgysy sagasy kansonar kүngi anyk bolmys kүjin elestetedi Anyk kazak saharasyndagy anshylar gana zhүretin zhym zhyrt taudyn elen alandagy tynyshtyk shagyn beruden bastajdy Teginde pejzazhdyn ozin suretteude kop akyn ozderinin stildik ozgesheligin anyk angartady Shygys akyndarynyn eski dәstүrin alsak olar anyk taudy shyndyk kalpynda surettemej salystyru үshin әr aluan tuspalarga bejimdep kersotetin Tauy kejde tauga uksasa kejde kiyaldap shubarlap әsirelep ajtkan tumandy zhumbakty bir korinisterge auysyp keter edi Orys poeziyasynyn әsirese Pushkinnen beri karajgy klassikalyk realistik stilge auyskan үlgisin eskersek onyn asa ajkyn bir ozgesheligi әrdajym dәlshildigi shyndykka zhakyndygy okshau turady Abaj da osy siyakty surettejin dep otyrgan zhajyn zhәne barlyk kujlerin sol orys poeziyasyndagy naktyly dәlshildik negizge kurady Қazaktyn Abajdan buryngy poeziya үlgilerine de tau anyk realistik dәldik bolmysymen surettelmejtin Kobinese bulgyr bulgyr bulgyr tau askar askar taulardy zhalpylap әsirelep ajtkan buldyr bejneden ary barmajtyn Abajdyn pejzazhy tauy shygys akyndarynyn tүmandy tuspalyna da soktyrmajdy Қazak akyndary ajtatyn folklorlik zangar tau kara aspan taularga da barmajdy Zhanasha berilgen tau bejnesi keshe gana ozinin zhүrip otken zherlerdin adyr taulardyn oj kyryn zhotasy men korym tastaryn kiya betterin sony karga tүsken izderimen dәl әri tүgel korsetedi Ekinshi ajkyn bir zhanalyk belgisi taudy zhәne barlyk pejzazhdy tek sol tau үshin pejzazh үshin gana almajdy Adamnyn is әreketterin tartys talabymen neshe aluan minezderi men aralastyryp arnauly karym katynasta sharpysu kalpynda alady Adamnyn da is әreketin sezimin tegis tabigat ortasynda beredi Shygarmanyn ozi syuzhetti okigaly poema ballada үlgisinde zhazylmasa da bar olen bastan ayak dinamikalyk suretterden kuralady Әreket pen okiga zhagynan bargan sajyn bajyp osip үdep bara zhatady Өlennin ishinde sәt sajyn kubylgan tolyp zhatkan ozgeris kimyldar bolgandyktan kaj okushyga bolsyn әserli kyzykty tietin ojga konymdy konilge ilanyshty shyndyk tanytady Salkyn kүnde appak kardyn үstinde busanyp tamgan kyzyl kan tamshysyndaj zhandy shyndyk Adamdy alsakta kur atalyp kojgan emes arnauly kimyl әreket үstinde korinedi Sonardy kүtken үlken anshy men kagushylar erte attangan Sonardyn da anshy tilejtin sonary bar Bul uzak sonar emes Қar keshe kүndiz zhauyp keshe toktagan bolsa tүlkinin izi tүni bojy zhortkan uzak shiyr bop keter edi Ol izben tүlkini tabu onaj emes Kelte sonar bolsa ol da zhaksy emes Қar tүni bojy zhauyp tan atar aldynda gana toktasa tүlkinin izi kyska zhortuyldy gana korseter edi Bundaj iz kez kelse tүlki tez tabylatyndygy ras Birak en az bolgan zherlerde onaj kezigudi kүtu kiyal siyakty Anyk zhaksy sonar kardyn el zhatkansha zhauyp toktagan tүninde bolady Bunda tүlki kobirek kezdesedi Zhortuyly da uzak sonardaj sheksiz alys bolmajdy Sojtip Abaj sonardyn ishinde anshyga kop kozdesetin shyndykty alady Anshylyktyn kyzygy mol Onyn sharty da zor Astynda zhaksy mykty at bolu kerek Үste yngajly yksham kiim kasynda tatu zholdas barlygy da anshylyktyn әri sharty әri kyzykty shyndygy Osy toptyn kejbireuleri kagushy bolyp saj sagany kezinde bireuleri tau basynda tomaga tartyp otyrady Dәl osy sәtten bastap tүlkini alyp konil zhajlanyp үjirimen үsh togyz bop kanzhygaga bajlanyp sүjsingennen nasybajlaryn atkan shakka shejin omir shyndygynan shalgaj zhatkan bir kimyl bir kozgalys bir sezim zhok Abaj osy olende ozi ajtatyn zhajlardy asa zhaksy bilip ony үlken dәlshil shyndykpen zhyrlajtyndygyn tanytady Өlennin kompoziciyasyn alsak auyzsha poeziyada zhii kezdesetin ilgerili kejindi attap tүsip otyratyn biri ilgeri biri kejin orynsyz zhүretin auyspaly hal zhok Өlen zhazushy akynnyn shygarmasy Ony barlyk mezgil men is әreketti bastan ayak retimen bulzhytpaj bergendikten koremiz Aldyn ala ojlanyp algan retti zhospar barlygy dausyz Shyndykka naktyly derektilikke erekshe mәn bergen akyn realistik dәstүr bojynsha oz shygarmasynyn barlyk bujymyn bar tүrmanyn tүtas etu kerek Sonyn belgisin bul shygarmada Abaj ozinin sozdiginen de ajkyn tanytady Sonar kagushy kajtkan iz Bүrkittin kajkan kagyp aspanga shyguy Tүlkinin kore tura kaluy үjirimen үsh togyz desu bәri de anshylyktyn ozine tәn tili Sol ozgeshelikpen katar akyn kiyalyn da otkirlep sol asygys karbalas tajtalastar үstinde sheber tүrdegi sony teneudi de tabady Қar appak bүrkit kara tүlki kyzyl dej kelip sol bir kajnagan kimyldardy kymsyngan uyan suludyn asygyp shomylgan kozgalystaryna uksatuy da sheberlik ajgagyndaj Bunda naturaldyk үlgide eki zhajdy anany kor de mynany kor dep uksata salu zhok Tabigatty tүlki men bүrkitti tүgel kosyp bir bejne etip әketti suludyn dinamikalyk әreketine uksatuda kop associaciya tugyzatyn teren de ken metafora tanylady Shyn sheber realistin gana kalamyna oralatyn ozgeshe үlgi Osyndaj belgilerinende әri mazmun әri tүri tүgel kabysyp kelip iri tabyska ajnalgan akyndyk tuys tanylady Өlen 11 buyndy zhyr үlgisinde zhazylgan Algash ret Қazan kalasynda basylgan Knyaz ben Zagifa 1897 atty zhinakta zhariyalandy Basylymdarynda azdagantekstologiyalyk ozgerister kezdesedi Mүrsejit kolzhazbalarynda olennin 2 zholy Tastan tulki zholygar andyganga 9 zholy Tomagasyn tartkan son bar kyrymnan 17 18 zholdary Қyzyk korer konildi anshylardyn Shabar zherin kara mas zhygylganga 34 zhol Қara shash kyzyl zhүzdi zhasyrganga 35 zhol Kүjeui er kalyndygy sulu kelip bolsa zhinaktarda 1909 zhylgy basylym bojynsha bul zholdar Tastan tүlki tabylar andyganga Tomagasyn tartkanda bir kyrymnan Қyzyk korer konildi bolsa anshylar Shabar zherin karamas zhygylganga Қara shash kyzyl zhүzdi zhasyrganda Kujeui er kalyndygy sulu bolyp dep alyngan 1933 1939 1954 zhylgy zhinaktarda 13 zhol Kore tura kalady kashkan kүlki delinse 1945 1957 1977 zhylgy basylymdarda Mүrsejit kolzhazbalary men 1909 zhylgy zhinak negizinde Kore tura kalady kashkan tүlki bolyp berilgen 1933 zhylgy basylymda 21 zhol Segiz najza kolynda koz tonkermej al kalgan zhinaktarda Mүrsejit kolzhazbalary 1909 zhylgy basylymga sәjkes Segiz najza kolynda koz audarmaj dep kabyldangan 1909 1939 zhylgy zhinaktarda 39 zhol Қusy da iesine korazdanar delinse kalgan basylymdarda Mүrsejit kolzhazbalary bojynsha dep alyngan 1909 1939 1945 1954 zhinaktarda 42 zhol Zhasy үlkender zhanyna bajlanganda bolsa 1957 1977 zhylgy basylymdarda Mүrsejit kolzhazbalary negizinde Zhasy үlkeni zhanyna bajlanganda dep berilgen Tuyndy agylshyn orys ozbek tatar tүrikmen ujgyr t b tilderge audarylgan Қansonarda bүrkitshi shygady anga ҚazSSR i halyk agartu ministrliginin tapsyrmasy bojynsha Қazakfilm kinostudiyasynyn multiplikaciyalyk zhәne diapozitivtik filmder birlestigi shygargan diafilm Diafilm Abaj Қunanbaevtyn atalmysh olenin okyp үjrenuge arnalgan Scenarijin zhazgan S Stambekov suretshisi Zh Dәnenov Diafilm grafik tәsilmen salyngan 31 suret kadrdan turady Suretter bүrkitterdin kyran kustardyn tүrlerin sondaj ak teksterdin mәnin uktyratyn zak sonar Kelte sonar t b halyktyn anshylyk dәsturine bajlanysty sozderdin mәn magynasyn sheber ornektegen Birneshe kadrda M Әuezovtyn Abaj murasynyn mәni turaly ajtkandary anshylykka bajlanysty makal mәtelder Abaj olenderindegi teneulerge tүsinikter berilgen Diafilm sonynda okushylardyn olennin ztnografiyalyk zhәne bejneli mazmunyn tolyk igeruine bajlanysty suraktar kojylgan 1989 zh Zhalyn baspasynan zharyk korgen suretti olen kitapsha Abajdyn tabigattyn sulu korinisin surettejtin Қansonarda bүrkitshi shygady anga atty olenin kyl kalam sheberi M Yskakov ishki mazmunyna saj korkem bezendirgen Zhinak mektep zhasyna dejingi balalarga arnalgan Kolemi 1 26 b t 25 myn dana bolyp basylgan ӨleniҚansonarda bүrkitshi shygady anga Tastan tүlki tabylar andyganga Zhaksy at pen tatu zholdas bir ganibet Yngajly yksham kiim anshy adamga Salan etip zholyksa kajtkan izi Sagadan sympyn kagyp iz shalganda Bүrkitshi tau basynda kagushy ojda Izdin betin tүzetip andaganda Tomagasyn tartkanda bir kyrymnan Қyran kus kozi korip samgaganda Tomen ushsam tүlki orlep kutylar dep Қandykoz1 kajkan kagyp shyksa aspanga Kore tura kalady kashkan tүlki Қutylmasyn bilgen son kur kashkanga Auzyn ashyp kokaktap tisin kajrap O da talas kylady shybyn zhanga Қyzyk korer konildi bolsa anshylar Shabar zherin karamaj zhygylganga Қyryk pyshakpen kyrzhyndap turgan tүlki O dagy osal zhau emes kyran panga Segiz najza kolynda koz audarmaj Batyr da ayal kylmajdy erten tanga Қanat kujryk suyldap yskyrady Kokten kyran sorgalap kujylganda Zhark zhurk etip ekeui ajkasady Zheke batyr shykkandaj kan majdanga Bireui kok bireui zher tagysy Adam үshin batysyp kyzyl kanga Қar appak bүrkit kara tүlki kyzyl Ұksajdy hassa2 sulu shomylganga Қara shashyn koterip eki shyntak O da bүlk bүlk etpej me syjpanganda Appak et kyp kyzyl bet zhap zhalanash Қara shash kyzyl zhүzdi zhasyrganda Kүjeui er kalyndygy sulu bolyp Zhәne uksar tar tosekte zholgaskanga Art zhagynan zhauryny bүlkildejdi Қyran bүktep astyna dәl baskanda Қusy da iesine korazdanar Alpys eki ajlaly tүlki alganda Үjirimen үsh togyz dep zhymyndap Zhasy үlkeni zhanyna bajlanganda Silke kiip tymakty nasybajdy Bir atasyn konilin zhajlanganda Taudan zhide tergendej ala berse Bir zhasajsyn kumaryn әr kanganda Kokirekte zhamandyk esh niet zhok An bolady kenesin kus salganda Eshkimge ziyany zhok ozim korgen Bir kyzyk isim eken sum zhalganda Kokiregi sezimdi konili ojlyga Bәri de anyk turmaj ma ojlanganda Ұkpassyn үstirt karap bulgaktasan Suretin kore almassyn kop bakpasan Kolenkesi tүsedi kokejine Әr sozin bir ojlanyp salmaktasan Muny okysa zhigitter anshy okysyn Bile almassyn kus salyp dәm tatpasan 1 Қandykoz bүrkitti ajtady 2 Hassa kasa arabsha ote sulu kemelge zhetken sululyk DerekkozderAbaj Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasynyn Bas redakciyasy Atamura baspasy ISBN 5 7667 2949 9 https bilim all kz olen 573 Qansonarda burkitshi shygady anga Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet