Қалдыбай Асанов

Қалдыбай Асанов 1892 жылы Жымпиты уезінің 4-ауылында туған. Алашорданың Батыс Қазақстан бөлімшесіндегі белді мүшелерінің бірі. Мамандығы - экономист. Әкесі кедей адам болған, оның үстіне жастайынан жетім қалып, ағаларының қолында өседі. Жас кезінде көп оқи алмаған. Жымпиты ауылындағы орыс-қазақ мектебінен үш сыныптық білім алған ол кейін өздігінен ізденіп, білім жолын қуады. 1909-1914 жылдар арасында Саратов университетінің экономика факультетін бітіреді. 1916 жылы майданның қара жұмысына алынады, 1917 жылы елге оралады. Елге келген соң, Жымпиты уездік атқару комитетінде, уездік земство басқармасында қызметтер істеген. Оқыған, білімді, жұмысқа белсенді жігіт бірден көзге түседі. 1918 жылы мамырда К.Жәленовпен бірге Орал облыстық төртінші қазақ сиезінің хатшылық міндетін атқарады. Сиезде Жайық сырты қазақтар облысы құрылады да, Асанов «Ойыл уәлаяты» уақытша үкіметінің мүшесі болып сайланады. Екінші жалпықазақ сиезінің шешіміне сәйкес «Ойыл уәлаяты» уақытша үкіметінің және әскери бөлімнің бастығы Ж.Досмұхамедұлының бастауымен «Ойыл уәлаяты» жігіттерінен халық әскерін құру ісінде белсенді жұмыстар жүргізген. Ол халық әскерін ат-әбзел, азық-түлік, киім-кешекпен қамдауға жауапты болады. Ермұхамет Қоқанов, Құмай Байтөлеков, Нұрым Қабышов, Сатыбалды Асанов сияқты дәулетті байларды үгіттеп, халық әскеріне көмектесуге көндіреді. 1918 жылдан кейін Батыс Алашорда әскерінің интенданты болады. 1920 жылы Қызылқоға деген жерде Батыс Алашорданың бірнеше белді адамдарымен бірге тұтқындалады. Ол тұтқыннан қалай босағаны туралы дерек жоқ. Кейін Жымпиты уездік атқару комитетінің мүшесі болған. Осы қызметте жүргенде «Алашшыл» деген айыппен тағы жауапқа тартылып, Орал концентрациялық лагеріне қамалады. Жазасын өтеп шыққан соң, 1930 жылдары қаржы саласында жұмыс істейді, Орал педагогикалық техникумында орыс тілінен сабақ береді. Алашорда үкіметі үшін адал қызмет еткен азаматтың кеңес үкіметі үшін қауіпті екені ескеріліп, «КСРО-ның жаңа конституциясын ұлтшылдық бағытқа бұрмалады, кеңестік демократия мен бас бостандығы принципін сынады, партия ұйымдарын, Сталинді тілдеді» деген айыппен 1937 жылы қайта тұтқындалып, алдымен үш жылға, одан соң алты жылға бас бостандығынан айырылады. Бірақ кешегі Алаштың күрескер азаматының жер басып жүруінің өзін артық көрген кеңес үкіметі оны тірі жүргізгісі келмеді, НКВД басқармасы «үштігінің» қаулысымен 1937 жылы15 қарашада атылды.

Дереккөздер

1. «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7