Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазақстан теңгесі — Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылы 15 қарашадағы жарлығы бойынша айналысқа енгізілді.
| Қазақстан валютасы | |||
|---|---|---|---|
| Теңге (қаз.) | |||
| |||
| Кодтар және таңбалар | |||
| Кодтар ISO 4217 | KZT (398) | ||
| ₸ • T • тңг | |||
| Айналым шекарасы | |||
 Қазақстан | |||
| Туынды және параллельді бірліктер | |||
| Бөлшекті | Тиын (1⁄100) | ||
| Айналымдағы монеталар және банкноталар | |||
| Банкноталар | 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000 теңге | ||
| Бонкноталар және монеталар өңдірісі | |||
| Эмиссиялық орталық | Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі | ||
| Банкнота өңдіруші | ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ БАНКНОТ ФАБРИКАСЫ | ||
| www.bf.kz | |||
| Қазақстан теңге сарайы | |||
| kazmint.kz | |||
| Бағамдар ХВҚ, ЕОБ және ҚРҰБ мәліметтері бойынша аутоматты түрде жаңартылып отырады. | |||
 Қазақстан валютасы Ортаққорда | |||
Тарихы
Алғашқы кезде Теңгенің бірінші шығарылған қатары (1 теңге = 100 тиын) мынадай номиналдардан тұрды:
- 1, 3, 5, 10, 20, 50 және 100 теңгелік банкноттар
- 1, 3, 5, 10, 20 теңгелік монеталар,
- 1, 3, 5, 10, 20 және 50 тиындық монеталар (бастапқыда қағаздан жасалған).
Кейіннен айналысқа:
- 1994 жылы 1993 жылғы үлгідегі номиналы 200 теңгелік және 1994 жылғы үлгідегі 500 теңгелік банкноттар;
- 1995 жылы 1994 жылғы үлгідегі номиналы 1000 теңгелік банкноттар;
- 1996 жылы 1996 жылғы үлгідегі номиналы 2000 теңгелік банкноттар;
- 1997 жылы номиналы 1, 5, 10, 20, 50 теңгелік монеталар (жаңа дизайны);
- 1999 жылы 1998 жылғы үлгідегі номиналы 5000 теңгелік банкноттар;
- 2000 жылы 1999 жылғы үлгідегі номиналы 200 және 500 теңгелік банкноттар (дизайны өзгертілген),
2001 жылы:
- 2000 жылғы үлгідегі номиналы 1000 және 2000 теңгелік банкноттар (дизайны өзгертілген);
- 2001 жылғы үлгідегі номиналы 100 теңгелік банкноттар (дизайны ішінара өзгертілген);
- Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған 2001 жылғы үлгідегі 5000 теңгелік мерейтойлық банкноттар;
- 2001 жылғы үлгідегі 5000 теңгелік банкноттар (дизайны ішінара өзгертілген).
2002 жылы:
- 2003 жылғы үлгідегі номиналы 100 теңгелік банкноттар;
- 1999 жылғы үлгідегі номиналы 200 және 500 теңгелік банкноттар (дизайны ішінара өзгертілген) шығарылды.
2003 жылы:
- 2003 жылғы үлгідегі номиналы 10 000 теңгелік банкноттар.
2006 жылы:
- 200, 500, 1000, 2000, 5000 және 10000 теңгелік банкноттар (мүлде жаңа дизайн).
Жалпы мәліметтер
1992 жылдың 27 тамызы күні Ұлттық банк теңге купюрасының үлгілерін бекітті. Ертесіне қазақ валютасын өмірге келтірген суретшілер Тимур Сүлейменов, Меңдібай Алин, Ағымсалы Дүзелханов, Қайролла Әбжәлеловтер Англияға аттанды. 1992 жылы теңге дизайнындағы портреттер бекітілді. Теңге Ұлыбританияда басылып шықты. 1993 жылдың 12 қарашасы күні Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан Республикасында ұлттық валюта енгізу туралы» Жарлыққа қол қойды.
1993 жылғы 15 қарашада Қазақстанның ұлттық валютасы — теңге айналысқа енгізілді. Ескі ақшаны қазақстандық теңгеге айырбастау 1993 жылы 15 қарашада сағат 8.00-де басталып, 20 қарашада сағат 20.00-де аяқталды. Ұлттық Банк бастапқыда 1 теңгені сол кездегі мың рубльге бағалаған болатын. Дегенмен, еліміздің саяси, әлеуметтік мәселелері және мемлекетаралық қатынастар ескеріліп 1 теңге 500 сомға бекітілді. Теңге бірінші айналымға кірген күні 1 доллар 4,75 теңге болып бекітілді.
1993 жылы қараша айына дейін эмиссиялау қызметін тек қана КСРО-ның Мемлекеттік банкі, кейіннен Ресейдің Орталық банкі атқарып келді. Ол кезде Қазақстан аумағында төлем құралы ретінде КСРО Мемлекеттік банкінің немесе Ресей Орталық банкісінің 1961— 1991 жылдары шығарған рублдегі банкноталары мен монеталары қызмет етті. Ендеше сол уақыттары біздің шаруашылық айналымға қажетті Ресейдің рублін сатып алып отырғанымызда жасырын емес. Әсіресе 1 рублдегі қолма-қол ақшаны 2 рубль қолма-қолсыз ақшаға сатып алған. КСРО ыдырағаннан кейін кейбір оның кұрамына енген республикалар өздерінің ұлттық ақша бірлігін айналымға енгізіп, яғни «рубль аймағынан» шығып кеткен болса, ал біздің республикамыз сол аймақта екі жыл бойы қалды. Оның басты себебі, Қазақстанда өзінің банкнота шығаратын фабрикасы мен Монета сарайы болмады.
1992 жылы құпия жолмен біздің алғашқы валюталарымыз 1, 3, 5, 10, 20, 50, 100 номиналдағы банкноталар түрінде төрт ғасырлық тәжірибесі бар ағылшынның пошта маркілері мен банкнота жасауды кәсіп еткен «Харрисон және оның ұлдары» компаниясымен өзара жасалған келісімшартқа байланысты шығарылды.
1992 жылы 26 шілде күні Ресей өзінің төл валютасын енгізгеннен бастап, өзге елдердің, соның ішінде «рубль аймағындағы» Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан сияқты елдердің қаржылық жүйелерін бөліп жібергендігін хабарлады. Сондай-ақ, Ресей Орталық банкі Қазақстанға қазақ нышандары бар рубльді шығарып беруді үсынған.
Соған қоса, олардың мынадай талаптары болды: біріншіден, егер рубльді пайдалану үшін Қазақстанның Ресейдің құрамына Ресей Федерациясының субъектісі ретінде енуі; екіншіден, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жинаған небары 700 млн астам АҚШ долларындағы алтын-валюта резервін Ресейдің орталық банкіне тапсыру. Қорыта айтқанда, олар өз рублін бізге пайдалану үшін Қазақстан тәуелсіздігімен төлеуді ұсынды.
Сол уақкыттан бастап, Қазақстанда КСРО-ның рубльдері ғана айналыста қалды және өзге рубльден бөлінген аймақтардан олардың келуіне шек қойылмады. Ақыры, оған дейін құнсызданған рубль әрі қарай құнсызданып, инфляция қарқыны 2900 пайыздан асты.
Міне осындай келеңсіз оқиғалардың орын алуы Қазақстаннын, төл валютасын шығаруға еріксіз жол сілтеді. Сөйтіп, 1993 жылдың 12 қарашасында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасы аумағында ұлттық валютаның енгізілуі туралы шешім қабылданып, 15—18 қарашада КСРО-ның 1961 — 1991 жылдарда шығарылған рубльдерін ұлттық валютамыз теңгеге айырбастау шаралары жүзеге асты.
Осы сәттен бастап Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі эмиссиялық банк болып табылады. Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің эмиссиялық қызметі оның, құрылымдық бөлімшелері: Алматы қаласында орналасқан Қазақстан Республикасы Банкнот фабрикасының банкноттары мен Өскемен қаласында Монета сарайында дайындалған монеталар көмегімен іске асады.
Банкноттар мен монеталарды шығару, олардың айналысын ұйымдастыру, жалған ақша жасаушылармен күрес бірте-бірте ғаламдық проблемалар болып отыр. Бірқатар мемлекеттер банкноталар мен монеталарды алдыңғы қатарлы технологиялары бар компанияларға ішінара және толық бере отырып, өздері оларды жасаудан бас тартады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы қорғалған баспа үшін қазіргі заманғы баспа жабдықтарымен жарактала отырып, тек ұлттық валюта банкноталарын ғана шығарып кана қоймай, мемлекеттік және коммерциялык тапсырыстар бойынша қорғалған полиграфиялық өнімді де шығарады.
Қазақстан теңге сарайы Берлинде (Германия) беделді Монеталар сарайы көрмесінде жоғары бағаланатын монеталарды шығарады және оған деген мамандар мен коллекционерлер арасындағы қызығушылық күннен-күнге өсіп отыр.
Қазақстан теңге сарайы IS0-9001:2000 халықаралық стандарт бойынша сапа менеджменті жүйесін ендірді және монета өнімдері мен мемлекеттік наградаларды шығаруға сертификаттар алды. Кәсіпорындар үшін шығарылған наградалар ең үздік әлемдік стандарттарға сәйкес келетін зергерлік өнердің тамаша үлгілері болып табылады. Басқа орталық банктерден монеталар дайындауға алынған тапсырыстан басқа, ҚТС бірнеше халықаралық монеталар бағдарламасына, оның ішінде Олимпиада ойындары мен футбол бойынша әлем чемпионатына арналған бағдарламаға катысуға шақыру алды. Соңғы жетістіктер ретінде биколорлы монеталарды, эмалі бар proof сапасындағы күміс монетаны, ұлттық валютаны енгізуге 15 жылдыққа арналған салмағы 1 кг номиналы 50 000 теңге күміс және алтын бірегей монеталар шығаруды меңгеруді атап етуге болады.
Монеталардың бет жағында (аверсінде) жоғарғы бөлікте Қазақстан Республикасының Елтаңбасы бес рет бұралып өрнектелген сегіз бұрышты розеткамен қоршалып бейнеленген және мемлекеттіктілде «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» деген жазу орналасқан. Теменгі бөлігінде монетаныңноминалын білдіретін «50000 ТЕҢГЕ»деген жазу орналасқан.
Монетаны айналдыра моншақ тәріздес тізбек және шығыңқы жиек жүргізілген. Алтыннан жасалған монетада номиналдың сол жағында Қазақстан теңге сарайының тауар белгісі және монетаның массасын білдіретін «1 kg.» деген жазу, оң жағында монета дайындалған металды және оның сынамын білдіретін «Аи 999» деген жазу орналастырылған.
Монетаның сырт жағында (реверсінде) орталық белігінде ұлттық валюта нышандары суретінін аясында үш монетадан — «Шабандоз», «Регель қызғалдағы» және «Ғарыш» монеталарынан коллаж бейнеленген. Коллаждың сол жағында құны 10000 теңгелік купюраның суреті орналастырылған. Монетаның жоғарғы бөлігінде ұлттық валюта — теңге нышанының графикалық бейнесі орналастырылған. Айналдыра мемлекеттік тілде «ТЕҢГЕГЕ 15 ЖЫЛ» деген жазу, соғылған жылын білдіретін «2008» деген сан және шығыңқы жиек орналастырылған.
Монетаның бет жағындағы және сырт жағындағы суреттер мен жазулар бедерлі. Қыры (гурты) бедерленген.
Ескерткіш монеталар 999/1000 сынамды алтыннан жасалған, массасы — 1000 грамм, диаметрі — 100 mm., «proof» сапасымен жасалған.
Ұлттық Банктің мұражайы
Ұлттық Банктің мұражайы туралы. Қазақстандық валютаны жасау тарихын болашақ ұрпаққа сақтап калу мақсатында 1997 жылы 13 қарашада Ұлттық Банктің мұражайы ашылды.
Бүгінгі күні мұражайдың қоры 5 мың материалдық мәдениет заттарын жинастырған. Бұл жерде XII — XIV ғасырлардағы, қола және күміс монеталар, революцияға дейінгі Ресейдің, уақытша үкіметтің, РКФСР және КСРО-ның ақша белгілері, сондай-ақТМД елдерінің ақша белгілері сакталған. Мұражай корында күны 5 және 10 рубль 1898-1899 жылдары шығарылған Николай II патшаның бейнесі бар орыс алтын монеталары, Ұлы Петр, Екатерина II, Николай II бейнесі бар күміс монеталар бар. Сондай-ақ неміс рейхсмаркалары, орысполяк монеталары және Қытай, Мексика, Польша, Австро-Венгрия монеталары да бар.
Жәдігерлер арасында ерекше, мысалы «жібек ақшалар», «опиумдық ақшалар»дегендер де аз емес. Құны 5000 теңге салмағы 1 кг 925 сынамды күмістен жасалған Қазақстан тәуелсіздігінін, 10 жылдығына арналған күміс монета мұражайға келушілерді өзінің өлшемімен және дизайнымен таңғалдырады.
Бұл жерде Түркістанның 1500 жылдығына, Қазақстан тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған алтын монеталар, ұлттық валютаның 10 жылдығына арнап шығарылған бірінші түрлі-түсті күміс монеталар, «Қазақстан Петроглифтері», «Қазақстанның кызыл кітабы», «Қазақстанның қолөнері», «Сәулет және тарихи ескерткіштер», «Көшпенділер алтыны», «Ертеде соғылған монеталар» сериясындағы монеталар сақгалған. Мұражайға келушілер арасында Қазақстандық теңге сарайы шығарған — «Қызыл бөрі», «Регель қызғалдағы», «Шабандоз» алтын және күміс монеталар үлкен қызығушылық тудырады.
Эмиссиялық банктің басты міндеті айналысқа қажетті ақша мөлшерін шығару және артық мөлшерін айналыстан алу. Әрине, ақшаны айналысқа қажетті мөлшерден артық шығару оның құнсыздануына жол береді. 1993 жылы 15 қарашада айналымға 1, 3, 5, 10, 20, 50, 100 номиналдағы теңгелік банкноталар; 1, 3, 5, 10, 20 теңгелік монеталар және 1, 2, 5, 10, 20, 50 тиындық монеталар жіберілді.
1993 жылы алғашқы тиындар қағазбен басылып шыққан болатын. Аз уақыттан кейін осы қағаз тиындар айналымнан алынып тасталынып, олардың орнына монета нысанындағы тиындар айналымға жіберілді.
ҚҰБ кейінірек айналымға мынадай ақша белгілерін шығарды:
- 1994 жылғы банкноттар, номиналы 200, ол 1993 жылғы үлгі бойынша және номиналы 500 теңге, ол 1994 жылғы үлгі бойынша;
- 1995 жылғы банкноттар, номиналы 1000, ол 1994 жылғы үлгі бойынша;
- 1996 жылғы банкноттар, номиналы 2000 теңге, ол 1996 жылғы үлгі бойынша;
- 1997 жылғы монеталар, номиналы 1, 5, 10, 20, 50 теңге;
- 1999 жылғы банкноттар, номиналы 5000 теңге, ол 1998 жылғы үлгі бойынша;
- 2003 жылғы банкноттар, номиналы 200 және 500теңге, ол 1999 жылғы үлгі бойынша (өзгертілген дизайн);
- 2001 жылғы банкноттар, номиналы 1000 және 2000 теңге, олар 2000 жылғы бойынша (өзгертілген дизайн);
- номиналы 100 теңге банкнот 2001 жылғы үлгі бойынша;
- мерейтойлық номиналы 5000 теңге банкнот, ол 2001 жылғы үлгі бойынша, бұл ақша түрі мемлекетіміздің 10 жылдықтәуелсіздігіне байланысты;
- 5000 теңгелік банкнот 2001 жылғы үлгі бойынша;
- 2002 жылы номиналы 100 теңгелік монета 2001 жылғы үлгі бойынша;
- номиналы 200 және 500 теңгелік банкноттар, олар 1999 жылғы үлгі бойынша;
- 2003 жылғы номиналы 10000 теңгелік банкнот, ол 2003 жылғы үлгі бойынша.
Қазақстан Ұлттық Банкі 2006 жылы айналымға жаңа дизайнды банкноттар дайындап шығарды, бұл банкноттар 200 теңгеден 10000 теңгеге дейін.
Қазақстанның 2006 жылы 15 желтоқсан айына дейін ақша айналысында: 10000, 5000, 2000, 1000, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 3 және 1 теңгелік банктік билеттер, 20, 10, 5, 3 және 1 теңгелік металл монеталармен бірге 500 теңгелік алтыннан мерейтойға арнап, дайындалған монеталар, алғашқыда көлемі 64x100 мм. су тамғылы қағазға басылған 50, 20, 10, 5, 2 және 1 тиындар кейіннен олардың орнына осы номиналдарда металл тиындар шығарылды.
Бірақ, бүгінгі күні 1 теңгеге дейінгі тиын монеталар айналыстан алынған, сондай-ақ 100 теңгеге дейінгі номиналдағы банкноталар (қағаз түріндегі) айналыста жүрмейді, олардың орнында металдан жасалған монеталар қолданыста жүр. Әрине, ірі номиналда банкноталардың айналыста болуы, еліміздегі орташа жалақы мөлшерінің жоғарылауымен байланысты.
2006 жылы 15 қарашада Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10000 теңгелік банкноталардың келбетіне өзгерістер енгізіп шығарды. Мұндағы шаралар банкнотадағы адам бейнесінің болмауын және олардың қорғаныс қабілетінің жоғары болуын көздейді.
Ескі үлгідегі және 2006 жылғы үлгідегі ақша белгілерінің айналыста қатар жүру кезеңі 1 жыл. Ескі және жаңа үлгідегі ақша белгілерінің айналыста қатар жүру кезеңінде занды төлем құралы болып табылады, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында төлемнің барлықтүрлері бойынша, сондай-ақ ешбір шектеулерсіз банктік шоттарға есептеуге және аударым жасауға міндетті түрде қабылданады. Ескі және жаңа үлгідегі ақша белгілерінің айналыста қатар жүру кезеңі аяқталғаннан кейін ескі үлгідегі ақша белгілері Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында төлемнің барлык түрлері бойынша занды төлем құралы болуын токтатады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасы занды және жеке тұлғалардан ескі үлгідегі ақша белгілерін қабылдау мен айырбастаудың көрсетілген онжылдық мерзімін үзартуға құқылы.
Бүгінгі күні ұлттық валютамыз Орта Азиядағы тұрақты валюталардың біріне айналуда. Айналымға енгізген бастапқы кездері ұлттық валютаға деген сенімділіктің төмендігі және елдегі экономикалық дағдарыстардың болуы, оның құндылығына теріс әсер етті. Соның салдарынан теңгеміз АҚШ долларына қатысты құлдырады десе болады. Айталық, теңге енгізілгенде 1 АҚШ долларының бағасы 4,75 тиынға тең болса, 2000 жылы ол 155 теңгеге дейін құнсызданды. Бір жағынан мұндай құбылыс объективті, себебі, кез келген жаңа валютаның тарихы тереңде жатқан немесе экономикасы дамыған мемлекеттің ақша бірлігімен бәсекеге түсе алмасы анық. Екінші жағынан, ол кезендер ұлттық экономикамыздың жаңадан қалыптасу кезендерін сипаттайды. 2001 жылдан бастап осы күнге дейін теңгеміз АҚШ долларына қатысты тұрақтанып, 2001 жылы оның АҚШ долларына қатысты бағамы 155,6 теңгеден 2005—2006 жылдардың ортасына дейін 117,4 теңгеге дейін төмендесе, 2009 жылдың сәуірде ұлттық валютаның девальвацияланып, 150,8 теңгеге дейін қайта көтерілді.
Теңгенің АҚШ долларына қатысты құнсыздануын біріншіден айналыстағы ақша массасының өсуімен, екіншіден мұнай өнімдеріне деген бағаның өсуінің нәтижесінде пайда болған инфляция дейгейінің 8,5 пайызға жоғарылауымен байланыстыруға болады. Мұндағы ақша массасы екі жолмен өсіп отыр, біріншісі, мұнай өнімдерін сыртқа сатудан түскен валюталық түсімдердің өсуінен, ал екіншісі, отандық банктеріміздің соңғы жылдары шетелдік қаржы нарықтарынан арзан займдар тарту көлемінің артуынан болып отыр.
Банкноттар
| 2006 жылғы топтамасы | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнелеуі | Өзқұны (теңге) | Мөлшері (мм) | Басым түсі | Сипаттамасы | Басып шығару жылы | ||
| Бет жағы | Сырт жағы | Бет жағы | Сырт жағы | ||||
 |  | 200 | 126 × 64 | Сарғылт-жасыл | Орталық бөлігінде монументі бейнеленген. Банкнотаның ортасында көк, қоңыр және жасыл жолақтарда Қазақстан Республикасы мемлекеттік әнұраны ноталарының фрагменттері ақ түспен бейнеленген, осы жерге номиналдың сандық белгісінің контуры ақ сызықтармен жүргізілген. «Бәйтерек» монументінің сол жағында Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы жасыл түспен бейнеленген. Жоғарғы оң жақ бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы бейнеленген. Банкнотаның төменгі жағында ашық алақан бейнеленген. Төменгі оң жақ бұрышында тігінен номиналдың мемлекеттік тілдегі әріппен белгісі орналасқан. Мемлекеттік әнұран ноталары астында эмитент банктің атауы мемлекеттік тілде «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» орналасқан, оның астында жалған ақша жасау жауапкершілігін ескертетін "Банкноттарды қолдан жасау заңмен қудаланады" деген мемлекеттік тілдегі жазу орналасқан. | Негізгі бейнесі: Қазақстан картасының контуры, алдыңғы жағында ҚР Көлік және коммуникация министрлігінің үйі және Астанада Есіл өзені арқылы көпірде орнатылған қанатты барыстың біреуі, артқы жағында ҚР Қорғаныс министрлігі және жайлау. Сол жақ төменде және оң жақ үстінде банкнота номиналының сандық белгісі, ал орта жақ төменде - орыс тіліндегі әріппен белгісі орналасқан. Ортасында жоғары жағында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасау жауапкершілігін ескертетін "Подделка банкнот преследуется по закону" деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. | 2006 |
 |  | 500 | 130 × 67 | Көкшіл-сұр | Негізгі бейнесі: Қазақстан картасының контуры, алдыңғы жағында ҚР Қаржы министрлігінің үйі, Астана қаласы әкімшілігінің үйі, артқы жағында теңіз үстіндегі шағала. Сол жақ төменде және оң жақ үстінде банкнота номиналының сандық белгісі, ал орта жақ төменде - орыс тіліндегі әріппен белгісі орналасқан. Ортасында жоғары жағында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасау жауапкершілігін ескертетін "Подделка банкнот преследуется по закону" деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. | ||
 |  | 1000 | 134 × 70 | Сарғыш-қоңыр | Негізгі бейнесі: Қазақстан картасының контуры, алдыңғы жағында Президент мәдени орталығының үйі, артқы жағында таулар. Сол жақ төменде және оң жақ үстінде банкнота номиналының сандық белгісі, ал орта жақ төменде - орыс тіліндегі әріппен белгісі орналасқан. Ортасында жоғары жағында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасау жауапкершілігін ескертетін "Подделка банкнот преследуется по закону" деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. | ||
 |  | 2000 | 138 × 73 | Қою және ақшыл жасыл | Негізгі бейне: Қазақстан картасының контуры, алдыңғы жағында Алматы қаласындағы Абай атындағы опера театры, артқы жағында тау өзені. Төменгі сол жақ бөлігінде және жоғарғы оң жақ бөлігінде банкнота номиналының сандық белгісі, ал төменде ортада орыс тіліндегі әріптік белгі орналасқан. Жоғарыда ортасында "ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ" жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасау жауапкершілігін ескертетін "Подделка банкнот преследуется по закону" деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. | ||
 |  | 5000 | 142 × 76 | Күңгірт қоңыр-қызыл | Негізгі бейнелер: Қазақстан картасының контуры, Алматы қаласында орналасқан Тәуелсіздік монументінің төбесі, «Қазақстан» қонақ үйі алдыңғы көрініс, артқы көріністе Іле Алатауының таулары. Төменгі сол жақ бөлігінде және жоғарғы оң жақ бөлігінде банкнота номиналының сандық белгісі, ал төменде ортада орыс тіліндегі әріптік белгі орналасқан. Жоғарғы орта тұсында «ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ» деген жазу және эмитент банктің логотипі басылған. Банкнотаны қолдан жасағаны үшін жауапкершілікті ескертетін «Подделка банкнот преследуется по закону» деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. | ||
 |  | 10000 | 146 × 79 | Күлгін-көк | Негізгі бейне: Қазақстан картасының контуры, алдыңғы жағында Қазақстан Республикасы Президентінің Ақорда резиденциясы, артқы жағында каньондар. Төменгі сол жақ бөлігінде және жоғарғы оң жақ бөлігінде банкнота номиналының сандық белгісі, ал төменде ортада орыс тіліндегі әріптік белгі орналасқан. Жоғарыда ортасында "ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ" жазуы және эмитент банктің логотипі басылған. Жалған ақша жасағаны үшін жауапкершілікті ескертетін "Подделка банкнот преследуется по закону" деген орыс тіліндегі жазу ашық жердің жоғарғы сол жақ бұрышында орналасқан. | ||
Шақалар
Бірінші топтама шақалары
| Суреті | Атаулы құны | Материалы | Диаметрі (мм) | Жуандығы (мм) | Салмағы (г) | Уақыты | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| енгізуі | шақа соғуы | алынуы | |||||||
 | 2 тиын | Л-80 жезі | 17,27 | 1,3 | 2,26 | тегіс | 1 наурыз 1994 | 1993 | 31 желтоқсан 2012 |
 | 5 тиын | ||||||||
 | 10 тиын | 19,56 | 1,6 | 3,48 | |||||
 | 20 тиын | 21,87 | 1,7 | 4,71 | |||||
 | 50 тиын | 25 | 2 | 7,43 | |||||
 | 1 теңге | нейзилбер | 17,27 | 1,3 | 2,26 | тегіс | 25 қазан 1995 | 1 қазан 2001 | |
 | 3 теңге | 19,56 | 1,6 | 3,48 | |||||
 | 5 теңге | 21,87 | 1,7 | 4,71 | |||||
 | 10 теңге | 25 | 2 | 7,43 | |||||
 | 20 теңге | 31 | 11,37 | үзілмелі- бұжыр | |||||
Екінші топтама шақалары (1997 — 26 сәуір 2019)
| Суреті | Атаулы құны | Материалы | Диаметрі (мм) | Жуандығы (мм) | Салмағы (г) | Қыры | Шығарылған жылдары |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | 1 теңге | 15 | 1,3 | 1,63 | тегіс | 1997 2000 2002 2004 2005 2011 2012 | |
| болат, жез | 1,4 | 2013—2018 | |||||
 | 2 теңге | нибрасс | 16 | 1,3 | 1,84 | тегіс | 2005 2006 |
 | 5 теңге | нибрасс | 17,27 | 1,3 | 2,18 | тегіс | 1997 2000 2002 2004 2005 2006 2010—2012 |
| болат, галв. жез | 1,45 | 2013—2018 | |||||
 | 10 теңге | нибрасс | 19,56 | 1,3 | 2,81 | тегіс | 1997 2000 2002 2004 2005 2006 2010—2012 |
| болат, галв. жез | 1,45 | 2013—2018 | |||||
 | 20 теңге | нейзилбер | 18,27 | 1,6 | 2,9 | үзілмелі- бұжыр | 1997 2000 2002 2006 2010—2012 |
| болат, галв. никель | 2013—2018 | ||||||
 | 50 теңге | нейзилбер | 23 | 1,6 | 4,7 | үзілмелі- бұжыр | 1997 2000 2002 2006 2007 2015—2018 |
 | 100 теңге | сақина: отасы нибрасс: нейзилбер | 24,5 | 1,95 | 6,65 | бұжыр | 2002 2004—2007 |
Үшінші топтама шақалары (2019 бастап)
Шақалардың дизайны алдыңғы топтамамен салыстырғанда айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған жоқ, дегенмен, қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуіне байланысты олардағы барлық жазулар латын жазу таңбаларымен жасалған.
| Суреті | Атаулы құны | Материалы | Диаметрі (мм) | Жуандығы (мм) | Салмағы (г) | Қыры | Шығарылған жылдары |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | 1 теңге | болат, жез | 15 | 1,4 | 1,63 | тегіс | 2019— |
 | 2 теңге | болат, жез | 16 | 1,4 | 1,84 | тегіс | 2019— |
 | 5 теңге | болат, галв. жез | 17,27 | 1,45 | 2,18 | тегіс | 2019— |
 | 10 теңге | болат, галв. жез | 19,56 | 1,45 | 2,81 | тегіс | 2019— |
 | 20 теңге | болат, галв. никель | 18,27 | 1,6 | 2,9 | үзілмелі- бұжыр | 2019— |
 | 50 теңге | нейзилбер | 23 | 1,6 | 4,7 | үзілмелі- бұжыр | 2019— |
 | 100 теңге | сақина: ортасы нибрасс: нейзилбер | 24,5 | 1,95 | 6,65 | бұжыр | 2019— |
  | 200 теңге | сақина: ортасы нейзилбер: нибрасс | 26 | 1,9 | 7,5 | 16 тереңдеу тегіс- | 2020— |
Естелік шақалар
Айналымға шығарылатын шақалармен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі естелік және мерейтойлық шақаларды шығарады.
Теңге - ұлттық валюта
Қазақстанның ұлттық валютасы 1993 жылы 15 қарашада пайдалануға енгізілді. Ақша белгілері - теңге мен тиынды Қазақстанның озық суретшілерінің қатысуымен Ұлттық банк әзірледі. Теңге Қазақстанның алғашқы ақшасы емес. Ежелгі Қазақстан аумағында ақша бұдан көптеген ғаcырлар бұрын пайдаланылған. Сырдарияда, Отырар алқабында түркі билеушілері, ал Жетісуда түргештер 7-8 ғасырларда өз ақшаларын шығарған. Отырар мен Исфиджабта монет сарайлары жұмыс істеген. Оныншы ғасырлардың ортасы мен сегізінші ғасырларда қалалар тез өсіп, тауар өндірісі мен сауда көлемі ұлғая түсті. Ұсақ бөлшек саудада көбіне мыс фельстер қолданылды. Алтын монеталар да айналымға түсті, бірақ ол саудада дара түрінде ғана емес салмағына қарай пайдаланылды: монетаны қажетіне қарай кесектеп сындыратын болған. Он төртінші ғасырдың соңыннан бастап Қазақстанда Әмір Темір монеталары айналымға енді. Бұлардан басқа Қазақстан қалаларында саудада Самарқанд, Бұхара, Ташкент монеталары, негізінен, мыс динарлар пайдаланылды. Күрделі жиырмасыншы ғасырда Қазақстан біртұтас рубль аймағына кірді. Бұл 1993 жылдың қараша айына дейін жалғасты. Кеңестік рубльдер 1993 жылғы 15 қарашада сағат таңертеңгі 8:00-де теңгемен ауыстырыла бастады. Бұл күн Ұлттық валютаның туған күні болып саналады.
Қызықты деректер
2007 жылғы таңдалынған теңге нышаны, осыдан 120 жыл бойы Жапон пошта фирмасы қолданып келе жатқан белгісінің айнымасы болып шықты.
- Жапон поштасы сайты
- Қазақстан теңгесі алғаш айналымға енгізілген Тараз қаласында оған ескерткіш орнатылды.
Ескерткіш банкноттары
| Ескерткіш банкноттары | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бейнелеуі | Өзқұны (теңге) | Мөлшері (мм) | Басым түсі | Сипаттамасы | Басып шығару жылы | ||
| Бет жағы | Сырт жағы | Бет жағы | Сырт жағы | ||||
 |  | 1000 | 134 × 70 | Көкшіл-жасыл | Сол жақ жоғары бұрышында Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы, оң жақ төменгі бұрышта ұлттық стильмен безендірілген ұшып бара жатқан құстың суреті бар. Банкнотаның орта бөлігінде қызыл-көк түспен номиналдың сандық және мәтіндік белгіленуі мемлекеттік тілде берілген. Банкнотаның бүкіл өнбойында ашық орындарға қазақтың ұлттық ою-өрнегінің мотиві пайдаланылған. Банкнотаның оң жағында «Бәйтерек» монументі голографиялық тәсілмен және өзгермелі бояумен орындалған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің логотипі бейнеленген. | Сол жақ төменгі бұрышында Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалауы. Банкнотаның ортасында «Бәйтерек» монументі шарының аясында Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы «АҚОРДА» бейнеленген. Төменгі орталық бөлігінде номиналдың орыс тіліндегі мәтіндік белгіленуі. Жоғарғы орта бөлігінде алтын түстес жылтыры бар арнайы бояумен басылған «2010» деген жазуы бар құстың суреті. Сол жақ төменгі бөлігінде номиналдың цифрлық белгіленуі. Банкнотаның бүкіл өнбойында ашық орындарға қазақтың ұлттық ою-өрнегінің мотиві пайдаланылған. | 2010 |
Дереккөздер
- Қазинформ сайты Мұрағатталған 2 сәуірдің 2018 жылы.
- Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулық. — Алматы: Жеті жарғы, 2011. ISBN 978-601-288-026-7
- «Қазақстан Республикасында ұлттық валютаны енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы. 12.11.1993.
- «Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 13.12.1993.
- Ақша, несие, банктер Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. Алматы: Экономика, 3,001.
- Деньги, кредит, банки/Под ред. Лаврушина О.И. М.: «Финансы и стататистика» 1999.
- Обшая теорда денег и кредита/Дод ред. Жукова Е.Ф. М.: Банки и биржи, 1995.
- Қазақстан Ұлттык энциклопедиясы. Алматы, 1998.
Сыртқы сілтемелер
- Қазақстан ұлттық валютасы
- Теңгенің жаңа дизайны Мұрағатталған 6 қаңтардың 2014 жылы.
- Қазақстан банкноттары Мұрағатталған 12 мамырдың 2019 жылы.
- Монеты стран СНГ и Балтии
- "Көркемсуретті Қазақстан тарихы" төртінші том, Қазақ энциклопедиясы, Алматы, 2007
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazakstan tengesi Қazakstan Respublikasynyn ulttyk valyutasy Қazakstan Respublikasy Prezidentinin 1993 zhyly 15 karashadagy zharlygy bojynsha ajnalyska engizildi Қazakstan valyutasyTenge kaz Tenge agylsh Tenge fr 5000 tengeKodtar zhәne tanbalarKodtar ISO 4217 KZT 398 T tngAjnalym shekarasy ҚazakstanTuyndy zhәne paralleldi birlikterBolshekti Tiyn 1 100 Ajnalymdagy monetalar zhәne banknotalarBanknotalar 200 500 1000 2000 5000 10 000 20 000 tengeBonknotalar zhәne monetalar ondirisiEmissiyalyk ortalyk Қazakstan Respublikasy Ұlttyk BankiBanknota ondirushi ҚAZAҚSTAN RESPUBLIKASY ҰLTTYҚ BANKINIҢ BANKNOT FABRIKASYwww bf kzҚazakstan tenge sarajykazmint kzBagamdar HVҚ EOB zhәne ҚRҰB mәlimetteri bojynsha automatty tүrde zhanartylyp otyrady Қazakstan valyutasy OrtakkordaTarihyAlgashky kezde Tengenin birinshi shygarylgan katary 1 tenge 100 tiyn mynadaj nominaldardan turdy 1 3 5 10 20 50 zhәne 100 tengelik banknottar 1 3 5 10 20 tengelik monetalar 1 3 5 10 20 zhәne 50 tiyndyk monetalar bastapkyda kagazdan zhasalgan Kejinnen ajnalyska 1994 zhyly 1993 zhylgy үlgidegi nominaly 200 tengelik zhәne 1994 zhylgy үlgidegi 500 tengelik banknottar 1995 zhyly 1994 zhylgy үlgidegi nominaly 1000 tengelik banknottar 1996 zhyly 1996 zhylgy үlgidegi nominaly 2000 tengelik banknottar 1997 zhyly nominaly 1 5 10 20 50 tengelik monetalar zhana dizajny 1999 zhyly 1998 zhylgy үlgidegi nominaly 5000 tengelik banknottar 2000 zhyly 1999 zhylgy үlgidegi nominaly 200 zhәne 500 tengelik banknottar dizajny ozgertilgen 2001 zhyly 2000 zhylgy үlgidegi nominaly 1000 zhәne 2000 tengelik banknottar dizajny ozgertilgen 2001 zhylgy үlgidegi nominaly 100 tengelik banknottar dizajny ishinara ozgertilgen Қazakstan Respublikasy tәuelsizdiginin 10 zhyldygyna arnalgan 2001 zhylgy үlgidegi 5000 tengelik merejtojlyk banknottar 2001 zhylgy үlgidegi 5000 tengelik banknottar dizajny ishinara ozgertilgen 2002 zhyly 2003 zhylgy үlgidegi nominaly 100 tengelik banknottar 1999 zhylgy үlgidegi nominaly 200 zhәne 500 tengelik banknottar dizajny ishinara ozgertilgen shygaryldy 2003 zhyly 2003 zhylgy үlgidegi nominaly 10 000 tengelik banknottar 2006 zhyly 200 500 1000 2000 5000 zhәne 10000 tengelik banknottar mүlde zhana dizajn Zhalpy mәlimetter1993 zhyly basylgan 5 tengelik kupyura Surette Қurmangazy 1992 zhyldyn 27 tamyzy kүni Ұlttyk bank tenge kupyurasynyn үlgilerin bekitti Ertesine kazak valyutasyn omirge keltirgen suretshiler Timur Sүlejmenov Mendibaj Alin Agymsaly Dүzelhanov Қajrolla Әbzhәlelovter Angliyaga attandy 1992 zhyly tenge dizajnyndagy portretter bekitildi Tenge Ұlybritaniyada basylyp shykty 1993 zhyldyn 12 karashasy kүni Elbasy Nursultan Nazarbaev Қazakstan Respublikasynda ulttyk valyuta engizu turaly Zharlykka kol kojdy 1993 zhylgy 15 karashada Қazakstannyn ulttyk valyutasy tenge ajnalyska engizildi Eski akshany kazakstandyk tengege ajyrbastau 1993 zhyly 15 karashada sagat 8 00 de bastalyp 20 karashada sagat 20 00 de ayaktaldy Ұlttyk Bank bastapkyda 1 tengeni sol kezdegi myn rublge bagalagan bolatyn Degenmen elimizdin sayasi әleumettik mәseleleri zhәne memleketaralyk katynastar eskerilip 1 tenge 500 somga bekitildi Tenge birinshi ajnalymga kirgen kүni 1 dollar 4 75 tenge bolyp bekitildi 1993 zhyly karasha ajyna dejin emissiyalau kyzmetin tek kana KSRO nyn Memlekettik banki kejinnen Resejdin Ortalyk banki atkaryp keldi Ol kezde Қazakstan aumagynda tolem kuraly retinde KSRO Memlekettik bankinin nemese Resej Ortalyk bankisinin 1961 1991 zhyldary shygargan rubldegi banknotalary men monetalary kyzmet etti Endeshe sol uakyttary bizdin sharuashylyk ajnalymga kazhetti Resejdin rublin satyp alyp otyrganymyzda zhasyryn emes Әsirese 1 rubldegi kolma kol akshany 2 rubl kolma kolsyz akshaga satyp algan KSRO ydyragannan kejin kejbir onyn kuramyna engen respublikalar ozderinin ulttyk aksha birligin ajnalymga engizip yagni rubl ajmagynan shygyp ketken bolsa al bizdin respublikamyz sol ajmakta eki zhyl bojy kaldy Onyn basty sebebi Қazakstanda ozinin banknota shygaratyn fabrikasy men Moneta sarajy bolmady 1992 zhyly kupiya zholmen bizdin algashky valyutalarymyz 1 3 5 10 20 50 100 nominaldagy banknotalar tүrinde tort gasyrlyk tәzhiribesi bar agylshynnyn poshta markileri men banknota zhasaudy kәsip etken Harrison zhәne onyn uldary kompaniyasymen ozara zhasalgan kelisimshartka bajlanysty shygaryldy 1992 zhyly 26 shilde kүni Resej ozinin tol valyutasyn engizgennen bastap ozge elderdin sonyn ishinde rubl ajmagyndagy Қazakstan Өzbekstan Tәzhikstan siyakty elderdin karzhylyk zhүjelerin bolip zhibergendigin habarlady Sondaj ak Resej Ortalyk banki Қazakstanga kazak nyshandary bar rubldi shygaryp berudi үsyngan Sogan kosa olardyn mynadaj talaptary boldy birinshiden eger rubldi pajdalanu үshin Қazakstannyn Resejdin kuramyna Resej Federaciyasynyn subektisi retinde enui ekinshiden tәuelsizdiktin algashky zhyldarynda zhinagan nebary 700 mln astam AҚSh dollaryndagy altyn valyuta rezervin Resejdin ortalyk bankine tapsyru Қoryta ajtkanda olar oz rublin bizge pajdalanu үshin Қazakstan tәuelsizdigimen toleudi usyndy Sol uakkyttan bastap Қazakstanda KSRO nyn rublderi gana ajnalysta kaldy zhәne ozge rublden bolingen ajmaktardan olardyn keluine shek kojylmady Akyry ogan dejin kunsyzdangan rubl әri karaj kunsyzdanyp inflyaciya karkyny 2900 pajyzdan asty Mine osyndaj kelensiz okigalardyn oryn aluy Қazakstannyn tol valyutasyn shygaruga eriksiz zhol siltedi Sojtip 1993 zhyldyn 12 karashasynda Қazakstan Respublikasy Prezidentinin Zharlygymen Қazakstan Respublikasy aumagynda ulttyk valyutanyn engizilui turaly sheshim kabyldanyp 15 18 karashada KSRO nyn 1961 1991 zhyldarda shygarylgan rublderin ulttyk valyutamyz tengege ajyrbastau sharalary zhүzege asty Osy sәtten bastap Қazakstan Respublikasy Ұlttyk Banki emissiyalyk bank bolyp tabylady Қazakstan Respublikasy Ұlttyk banktin emissiyalyk kyzmeti onyn kurylymdyk bolimsheleri Almaty kalasynda ornalaskan Қazakstan Respublikasy Banknot fabrikasynyn banknottary men Өskemen kalasynda Moneta sarajynda dajyndalgan monetalar komegimen iske asady Banknottar men monetalardy shygaru olardyn ajnalysyn ujymdastyru zhalgan aksha zhasaushylarmen kүres birte birte galamdyk problemalar bolyp otyr Birkatar memleketter banknotalar men monetalardy aldyngy katarly tehnologiyalary bar kompaniyalarga ishinara zhәne tolyk bere otyryp ozderi olardy zhasaudan bas tartady Қazakstan Respublikasy Ұlttyk Bankinin Banknot fabrikasy korgalgan baspa үshin kazirgi zamangy baspa zhabdyktarymen zharaktala otyryp tek ulttyk valyuta banknotalaryn gana shygaryp kana kojmaj memlekettik zhәne kommerciyalyk tapsyrystar bojynsha korgalgan poligrafiyalyk onimdi de shygarady Қazakstan tenge sarajy Berlinde Germaniya bedeldi Monetalar sarajy kormesinde zhogary bagalanatyn monetalardy shygarady zhәne ogan degen mamandar men kollekcionerler arasyndagy kyzygushylyk kүnnen kүnge osip otyr Қazakstan tenge sarajy IS0 9001 2000 halykaralyk standart bojynsha sapa menedzhmenti zhүjesin endirdi zhәne moneta onimderi men memlekettik nagradalardy shygaruga sertifikattar aldy Kәsiporyndar үshin shygarylgan nagradalar en үzdik әlemdik standarttarga sәjkes keletin zergerlik onerdin tamasha үlgileri bolyp tabylady Baska ortalyk bankterden monetalar dajyndauga alyngan tapsyrystan baska ҚTS birneshe halykaralyk monetalar bagdarlamasyna onyn ishinde Olimpiada ojyndary men futbol bojynsha әlem chempionatyna arnalgan bagdarlamaga katysuga shakyru aldy Songy zhetistikter retinde bikolorly monetalardy emali bar proof sapasyndagy kүmis monetany ulttyk valyutany engizuge 15 zhyldykka arnalgan salmagy 1 kg nominaly 50 000 tenge kүmis zhәne altyn biregej monetalar shygarudy mengerudi atap etuge bolady 15 zhyldykka arnalgan salmagy 1 kg moneta syrtky zhagyArtky zhagy Monetalardyn bet zhagynda aversinde zhogargy bolikte Қazakstan Respublikasynyn Eltanbasy bes ret buralyp ornektelgen segiz buryshty rozetkamen korshalyp bejnelengen zhәne memlekettiktilde ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI degen zhazu ornalaskan Temengi boliginde monetanynnominalyn bildiretin 50000 TEҢGE degen zhazu ornalaskan Monetany ajnaldyra monshak tәrizdes tizbek zhәne shygynky zhiek zhүrgizilgen Altynnan zhasalgan monetada nominaldyn sol zhagynda Қazakstan tenge sarajynyn tauar belgisi zhәne monetanyn massasyn bildiretin 1 kg degen zhazu on zhagynda moneta dajyndalgan metaldy zhәne onyn synamyn bildiretin Ai 999 degen zhazu ornalastyrylgan Monetanyn syrt zhagynda reversinde ortalyk beliginde ulttyk valyuta nyshandary suretinin ayasynda үsh monetadan Shabandoz Regel kyzgaldagy zhәne Ғarysh monetalarynan kollazh bejnelengen Kollazhdyn sol zhagynda kuny 10000 tengelik kupyuranyn sureti ornalastyrylgan Monetanyn zhogargy boliginde ulttyk valyuta tenge nyshanynyn grafikalyk bejnesi ornalastyrylgan Ajnaldyra memlekettik tilde TEҢGEGE 15 ZhYL degen zhazu sogylgan zhylyn bildiretin 2008 degen san zhәne shygynky zhiek ornalastyrylgan Monetanyn bet zhagyndagy zhәne syrt zhagyndagy suretter men zhazular bederli Қyry gurty bederlengen Eskertkish monetalar 999 1000 synamdy altynnan zhasalgan massasy 1000 gramm diametri 100 mm proof sapasymen zhasalgan Ұlttyk Banktin murazhajyҰlttyk Banktin murazhajy turaly Қazakstandyk valyutany zhasau tarihyn bolashak urpakka saktap kalu maksatynda 1997 zhyly 13 karashada Ұlttyk Banktin murazhajy ashyldy Bүgingi kүni murazhajdyn kory 5 myn materialdyk mәdeniet zattaryn zhinastyrgan Bul zherde XII XIV gasyrlardagy kola zhәne kүmis monetalar revolyuciyaga dejingi Resejdin uakytsha үkimettin RKFSR zhәne KSRO nyn aksha belgileri sondaj akTMD elderinin aksha belgileri saktalgan Murazhaj korynda kүny 5 zhәne 10 rubl 1898 1899 zhyldary shygarylgan Nikolaj II patshanyn bejnesi bar orys altyn monetalary Ұly Petr Ekaterina II Nikolaj II bejnesi bar kүmis monetalar bar Sondaj ak nemis rejhsmarkalary oryspolyak monetalary zhәne Қytaj Meksika Polsha Avstro Vengriya monetalary da bar Zhәdigerler arasynda erekshe mysaly zhibek akshalar opiumdyk akshalar degender de az emes Қuny 5000 tenge salmagy 1 kg 925 synamdy kүmisten zhasalgan Қazakstan tәuelsizdiginin 10 zhyldygyna arnalgan kүmis moneta murazhajga kelushilerdi ozinin olshemimen zhәne dizajnymen tangaldyrady Bul zherde Tүrkistannyn 1500 zhyldygyna Қazakstan tәuelsizdiginin 10 zhyldygyna arnalgan altyn monetalar ulttyk valyutanyn 10 zhyldygyna arnap shygarylgan birinshi tүrli tүsti kүmis monetalar Қazakstan Petroglifteri Қazakstannyn kyzyl kitaby Қazakstannyn koloneri Sәulet zhәne tarihi eskertkishter Koshpendiler altyny Ertede sogylgan monetalar seriyasyndagy monetalar sakgalgan Murazhajga kelushiler arasynda Қazakstandyk tenge sarajy shygargan Қyzyl bori Regel kyzgaldagy Shabandoz altyn zhәne kүmis monetalar үlken kyzygushylyk tudyrady Emissiyalyk banktin basty mindeti ajnalyska kazhetti aksha molsherin shygaru zhәne artyk molsherin ajnalystan alu Әrine akshany ajnalyska kazhetti molsherden artyk shygaru onyn kunsyzdanuyna zhol beredi 1993 zhyly 15 karashada ajnalymga 1 3 5 10 20 50 100 nominaldagy tengelik banknotalar 1 3 5 10 20 tengelik monetalar zhәne 1 2 5 10 20 50 tiyndyk monetalar zhiberildi 1993 zhyly algashky tiyndar kagazben basylyp shykkan bolatyn Az uakyttan kejin osy kagaz tiyndar ajnalymnan alynyp tastalynyp olardyn ornyna moneta nysanyndagy tiyndar ajnalymga zhiberildi ҚҰB kejinirek ajnalymga mynadaj aksha belgilerin shygardy 1994 zhylgy banknottar nominaly 200 ol 1993 zhylgy үlgi bojynsha zhәne nominaly 500 tenge ol 1994 zhylgy үlgi bojynsha 1995 zhylgy banknottar nominaly 1000 ol 1994 zhylgy үlgi bojynsha 1996 zhylgy banknottar nominaly 2000 tenge ol 1996 zhylgy үlgi bojynsha 1997 zhylgy monetalar nominaly 1 5 10 20 50 tenge 1999 zhylgy banknottar nominaly 5000 tenge ol 1998 zhylgy үlgi bojynsha 2003 zhylgy banknottar nominaly 200 zhәne 500tenge ol 1999 zhylgy үlgi bojynsha ozgertilgen dizajn 2001 zhylgy banknottar nominaly 1000 zhәne 2000 tenge olar 2000 zhylgy bojynsha ozgertilgen dizajn nominaly 100 tenge banknot 2001 zhylgy үlgi bojynsha merejtojlyk nominaly 5000 tenge banknot ol 2001 zhylgy үlgi bojynsha bul aksha tүri memleketimizdin 10 zhyldyktәuelsizdigine bajlanysty 5000 tengelik banknot 2001 zhylgy үlgi bojynsha 2002 zhyly nominaly 100 tengelik moneta 2001 zhylgy үlgi bojynsha nominaly 200 zhәne 500 tengelik banknottar olar 1999 zhylgy үlgi bojynsha 2003 zhylgy nominaly 10000 tengelik banknot ol 2003 zhylgy үlgi bojynsha Қazakstan Ұlttyk Banki 2006 zhyly ajnalymga zhana dizajndy banknottar dajyndap shygardy bul banknottar 200 tengeden 10000 tengege dejin Қazakstannyn 2006 zhyly 15 zheltoksan ajyna dejin aksha ajnalysynda 10000 5000 2000 1000 500 200 100 50 20 10 5 3 zhәne 1 tengelik banktik biletter 20 10 5 3 zhәne 1 tengelik metall monetalarmen birge 500 tengelik altynnan merejtojga arnap dajyndalgan monetalar algashkyda kolemi 64x100 mm su tamgyly kagazga basylgan 50 20 10 5 2 zhәne 1 tiyndar kejinnen olardyn ornyna osy nominaldarda metall tiyndar shygaryldy Birak bүgingi kүni 1 tengege dejingi tiyn monetalar ajnalystan alyngan sondaj ak 100 tengege dejingi nominaldagy banknotalar kagaz tүrindegi ajnalysta zhүrmejdi olardyn ornynda metaldan zhasalgan monetalar koldanysta zhүr Әrine iri nominalda banknotalardyn ajnalysta boluy elimizdegi ortasha zhalaky molsherinin zhogarylauymen bajlanysty 2006 zhyly 15 karashada Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk Banki 200 500 1000 2000 5000 10000 tengelik banknotalardyn kelbetine ozgerister engizip shygardy Mundagy sharalar banknotadagy adam bejnesinin bolmauyn zhәne olardyn korganys kabiletinin zhogary boluyn kozdejdi Eski үlgidegi zhәne 2006 zhylgy үlgidegi aksha belgilerinin ajnalysta katar zhүru kezeni 1 zhyl Eski zhәne zhana үlgidegi aksha belgilerinin ajnalysta katar zhүru kezeninde zandy tolem kuraly bolyp tabylady Қazakstan Respublikasynyn bүkil aumagynda tolemnin barlyktүrleri bojynsha sondaj ak eshbir shekteulersiz banktik shottarga esepteuge zhәne audarym zhasauga mindetti tүrde kabyldanady Eski zhәne zhana үlgidegi aksha belgilerinin ajnalysta katar zhүru kezeni ayaktalgannan kejin eski үlgidegi aksha belgileri Қazakstan Respublikasynyn bүkil aumagynda tolemnin barlyk tүrleri bojynsha zandy tolem kuraly boluyn toktatady Қazakstan Respublikasy Ұlttyk Bankinin Baskarmasy zandy zhәne zheke tulgalardan eski үlgidegi aksha belgilerin kabyldau men ajyrbastaudyn korsetilgen onzhyldyk merzimin үzartuga kukyly Bүgingi kүni ulttyk valyutamyz Orta Aziyadagy turakty valyutalardyn birine ajnaluda Ajnalymga engizgen bastapky kezderi ulttyk valyutaga degen senimdiliktin tomendigi zhәne eldegi ekonomikalyk dagdarystardyn boluy onyn kundylygyna teris әser etti Sonyn saldarynan tengemiz AҚSh dollaryna katysty kuldyrady dese bolady Ajtalyk tenge engizilgende 1 AҚSh dollarynyn bagasy 4 75 tiynga ten bolsa 2000 zhyly ol 155 tengege dejin kunsyzdandy Bir zhagynan mundaj kubylys obektivti sebebi kez kelgen zhana valyutanyn tarihy terende zhatkan nemese ekonomikasy damygan memlekettin aksha birligimen bәsekege tүse almasy anyk Ekinshi zhagynan ol kezender ulttyk ekonomikamyzdyn zhanadan kalyptasu kezenderin sipattajdy 2001 zhyldan bastap osy kүnge dejin tengemiz AҚSh dollaryna katysty turaktanyp 2001 zhyly onyn AҚSh dollaryna katysty bagamy 155 6 tengeden 2005 2006 zhyldardyn ortasyna dejin 117 4 tengege dejin tomendese 2009 zhyldyn sәuirde ulttyk valyutanyn devalvaciyalanyp 150 8 tengege dejin kajta koterildi Tengenin AҚSh dollaryna katysty kunsyzdanuyn birinshiden ajnalystagy aksha massasynyn osuimen ekinshiden munaj onimderine degen baganyn osuinin nәtizhesinde pajda bolgan inflyaciya dejgejinin 8 5 pajyzga zhogarylauymen bajlanystyruga bolady Mundagy aksha massasy eki zholmen osip otyr birinshisi munaj onimderin syrtka satudan tүsken valyutalyk tүsimderdin osuinen al ekinshisi otandyk bankterimizdin songy zhyldary sheteldik karzhy naryktarynan arzan zajmdar tartu koleminin artuynan bolyp otyr Banknottar2006 zhylgy toptamasyBejneleui Өzkuny tenge Molsheri mm Basym tүsi Sipattamasy Basyp shygaru zhylyBet zhagy Syrt zhagy Bet zhagy Syrt zhagy200 126 64 Sargylt zhasyl Ortalyk boliginde monumenti bejnelengen Banknotanyn ortasynda kok konyr zhәne zhasyl zholaktarda Қazakstan Respublikasy memlekettik әnurany notalarynyn fragmentteri ak tүspen bejnelengen osy zherge nominaldyn sandyk belgisinin kontury ak syzyktarmen zhүrgizilgen Bәjterek monumentinin sol zhagynda Қazakstan Respublikasynyn memlekettik eltanbasy zhasyl tүspen bejnelengen Zhogargy on zhak boliginde Қazakstan Respublikasynyn memlekettik tuy bejnelengen Banknotanyn tomengi zhagynda ashyk alakan bejnelengen Tomengi on zhak buryshynda tiginen nominaldyn memlekettik tildegi әrippen belgisi ornalaskan Memlekettik әnuran notalary astynda emitent banktin atauy memlekettik tilde ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI ornalaskan onyn astynda zhalgan aksha zhasau zhauapkershiligin eskertetin Banknottardy koldan zhasau zanmen kudalanady degen memlekettik tildegi zhazu ornalaskan Negizgi bejnesi Қazakstan kartasynyn kontury aldyngy zhagynda ҚR Kolik zhәne kommunikaciya ministrliginin үji zhәne Astanada Esil ozeni arkyly kopirde ornatylgan kanatty barystyn bireui artky zhagynda ҚR Қorganys ministrligi zhәne zhajlau Sol zhak tomende zhәne on zhak үstinde banknota nominalynyn sandyk belgisi al orta zhak tomende orys tilindegi әrippen belgisi ornalaskan Ortasynda zhogary zhagynda ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI zhazuy zhәne emitent banktin logotipi basylgan Zhalgan aksha zhasau zhauapkershiligin eskertetin Poddelka banknot presleduetsya po zakonu degen orys tilindegi zhazu ashyk zherdin zhogargy sol zhak buryshynda ornalaskan 2006500 130 67 Kokshil sur Negizgi bejnesi Қazakstan kartasynyn kontury aldyngy zhagynda ҚR Қarzhy ministrliginin үji Astana kalasy әkimshiliginin үji artky zhagynda teniz үstindegi shagala Sol zhak tomende zhәne on zhak үstinde banknota nominalynyn sandyk belgisi al orta zhak tomende orys tilindegi әrippen belgisi ornalaskan Ortasynda zhogary zhagynda ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI zhazuy zhәne emitent banktin logotipi basylgan Zhalgan aksha zhasau zhauapkershiligin eskertetin Poddelka banknot presleduetsya po zakonu degen orys tilindegi zhazu ashyk zherdin zhogargy sol zhak buryshynda ornalaskan 1000 134 70 Sargysh konyr Negizgi bejnesi Қazakstan kartasynyn kontury aldyngy zhagynda Prezident mәdeni ortalygynyn үji artky zhagynda taular Sol zhak tomende zhәne on zhak үstinde banknota nominalynyn sandyk belgisi al orta zhak tomende orys tilindegi әrippen belgisi ornalaskan Ortasynda zhogary zhagynda ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI zhazuy zhәne emitent banktin logotipi basylgan Zhalgan aksha zhasau zhauapkershiligin eskertetin Poddelka banknot presleduetsya po zakonu degen orys tilindegi zhazu ashyk zherdin zhogargy sol zhak buryshynda ornalaskan 2000 138 73 Қoyu zhәne akshyl zhasyl Negizgi bejne Қazakstan kartasynyn kontury aldyngy zhagynda Almaty kalasyndagy Abaj atyndagy opera teatry artky zhagynda tau ozeni Tomengi sol zhak boliginde zhәne zhogargy on zhak boliginde banknota nominalynyn sandyk belgisi al tomende ortada orys tilindegi әriptik belgi ornalaskan Zhogaryda ortasynda ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI zhazuy zhәne emitent banktin logotipi basylgan Zhalgan aksha zhasau zhauapkershiligin eskertetin Poddelka banknot presleduetsya po zakonu degen orys tilindegi zhazu ashyk zherdin zhogargy sol zhak buryshynda ornalaskan 5000 142 76 Kүngirt konyr kyzyl Negizgi bejneler Қazakstan kartasynyn kontury Almaty kalasynda ornalaskan Tәuelsizdik monumentinin tobesi Қazakstan konak үji aldyngy korinis artky koriniste Ile Alatauynyn taulary Tomengi sol zhak boliginde zhәne zhogargy on zhak boliginde banknota nominalynyn sandyk belgisi al tomende ortada orys tilindegi әriptik belgi ornalaskan Zhogargy orta tusynda ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI degen zhazu zhәne emitent banktin logotipi basylgan Banknotany koldan zhasagany үshin zhauapkershilikti eskertetin Poddelka banknot presleduetsya po zakonu degen orys tilindegi zhazu ashyk zherdin zhogargy sol zhak buryshynda ornalaskan 10000 146 79 Kүlgin kok Negizgi bejne Қazakstan kartasynyn kontury aldyngy zhagynda Қazakstan Respublikasy Prezidentinin Akorda rezidenciyasy artky zhagynda kanondar Tomengi sol zhak boliginde zhәne zhogargy on zhak boliginde banknota nominalynyn sandyk belgisi al tomende ortada orys tilindegi әriptik belgi ornalaskan Zhogaryda ortasynda ҚAZAҚSTAN ҰLTTYҚ BANKI zhazuy zhәne emitent banktin logotipi basylgan Zhalgan aksha zhasagany үshin zhauapkershilikti eskertetin Poddelka banknot presleduetsya po zakonu degen orys tilindegi zhazu ashyk zherdin zhogargy sol zhak buryshynda ornalaskan ShakalarBirinshi toptama shakalary Sureti Atauly kuny Materialy Diametri mm Zhuandygy mm Salmagy g Uakytyengizui shaka soguy alynuy2 tiyn L 80 zhezi 17 27 1 3 2 26 tegis 1 nauryz 1994 1993 31 zheltoksan 20125 tiyn10 tiyn 19 56 1 6 3 4820 tiyn 21 87 1 7 4 7150 tiyn 25 2 7 431 tenge nejzilber 17 27 1 3 2 26 tegis 25 kazan 1995 1 kazan 20013 tenge 19 56 1 6 3 485 tenge 21 87 1 7 4 7110 tenge 25 2 7 4320 tenge 31 11 37 үzilmeli buzhyrEkinshi toptama shakalary 1997 26 sәuir 2019 Sureti Atauly kuny Materialy Diametri mm Zhuandygy mm Salmagy g Қyry Shygarylgan zhyldary1 tenge 15 1 3 1 63 tegis 1997 2000 2002 2004 2005 2011 2012bolat zhez 1 4 2013 20182 tenge nibrass 16 1 3 1 84 tegis 2005 20065 tenge nibrass 17 27 1 3 2 18 tegis 1997 2000 2002 2004 2005 2006 2010 2012bolat galv zhez 1 45 2013 201810 tenge nibrass 19 56 1 3 2 81 tegis 1997 2000 2002 2004 2005 2006 2010 2012bolat galv zhez 1 45 2013 201820 tenge nejzilber 18 27 1 6 2 9 үzilmeli buzhyr 1997 2000 2002 2006 2010 2012bolat galv nikel 2013 201850 tenge nejzilber 23 1 6 4 7 үzilmeli buzhyr 1997 2000 2002 2006 2007 2015 2018100 tenge sakina otasy nibrass nejzilber 24 5 1 95 6 65 buzhyr 2002 2004 2007Үshinshi toptama shakalary 2019 bastap Shakalardyn dizajny aldyngy toptamamen salystyrganda ajtarlyktaj ozgeristerge ushyragan zhok degenmen kazak tilinin latyn әlipbiine koshuine bajlanysty olardagy barlyk zhazular latyn zhazu tanbalarymen zhasalgan Sureti Atauly kuny Materialy Diametri mm Zhuandygy mm Salmagy g Қyry Shygarylgan zhyldary1 tenge bolat zhez 15 1 4 1 63 tegis 2019 2 tenge bolat zhez 16 1 4 1 84 tegis 2019 5 tenge bolat galv zhez 17 27 1 45 2 18 tegis 2019 10 tenge bolat galv zhez 19 56 1 45 2 81 tegis 2019 20 tenge bolat galv nikel 18 27 1 6 2 9 үzilmeli buzhyr 2019 50 tenge nejzilber 23 1 6 4 7 үzilmeli buzhyr 2019 100 tenge sakina ortasy nibrass nejzilber 24 5 1 95 6 65 buzhyr 2019 200 tenge sakina ortasy nejzilber nibrass 26 1 9 7 5 16 terendeu tegis budyrly 2020 Estelik shakalarTolyk makalasy Қazakstannyn estelik shakalary Ajnalymga shygarylatyn shakalarmen katar Қazakstan Respublikasy Ұlttyk banki estelik zhәne merejtojlyk shakalardy shygarady Tenge ulttyk valyutaҚazakstannyn ulttyk valyutasy 1993 zhyly 15 karashada pajdalanuga engizildi Aksha belgileri tenge men tiyndy Қazakstannyn ozyk suretshilerinin katysuymen Ұlttyk bank әzirledi Tenge Қazakstannyn algashky akshasy emes Ezhelgi Қazakstan aumagynda aksha budan koptegen gacyrlar buryn pajdalanylgan Syrdariyada Otyrar alkabynda tүrki bileushileri al Zhetisuda tүrgeshter 7 8 gasyrlarda oz akshalaryn shygargan Otyrar men Isfidzhabta monet sarajlary zhumys istegen Onynshy gasyrlardyn ortasy men segizinshi gasyrlarda kalalar tez osip tauar ondirisi men sauda kolemi ulgaya tүsti Ұsak bolshek saudada kobine mys felster koldanyldy Altyn monetalar da ajnalymga tүsti birak ol saudada dara tүrinde gana emes salmagyna karaj pajdalanyldy monetany kazhetine karaj kesektep syndyratyn bolgan On tortinshi gasyrdyn sonynnan bastap Қazakstanda Әmir Temir monetalary ajnalymga endi Bulardan baska Қazakstan kalalarynda saudada Samarkand Buhara Tashkent monetalary negizinen mys dinarlar pajdalanyldy Kүrdeli zhiyrmasynshy gasyrda Қazakstan birtutas rubl ajmagyna kirdi Bul 1993 zhyldyn karasha ajyna dejin zhalgasty Kenestik rublder 1993 zhylgy 15 karashada sagat tanertengi 8 00 de tengemen auystyryla bastady Bul kүn Ұlttyk valyutanyn tugan kүni bolyp sanalady Қyzykty derekterTengenin zhana nyshany 2007 zhylgy tandalyngan tenge nyshany osydan 120 zhyl bojy Zhapon poshta firmasy koldanyp kele zhatkan belgisinin ajnymasy bolyp shykty Zhapon poshtasy sajtyTengege ornatylgan belgiҚazakstan tengesi algash ajnalymga engizilgen Taraz kalasynda ogan eskertkish ornatyldy Eskertkish banknottaryEskertkish banknottaryBejneleui Өzkuny tenge Molsheri mm Basym tүsi Sipattamasy Basyp shygaru zhylyBet zhagy Syrt zhagy Bet zhagy Syrt zhagy1000 134 70 Kokshil zhasyl Sol zhak zhogary buryshynda Қazakstan Respublikasynyn memlekettik eltanbasy on zhak tomengi buryshta ulttyk stilmen bezendirilgen ushyp bara zhatkan kustyn sureti bar Banknotanyn orta boliginde kyzyl kok tүspen nominaldyn sandyk zhәne mәtindik belgilenui memlekettik tilde berilgen Banknotanyn bүkil onbojynda ashyk oryndarga kazaktyn ulttyk oyu orneginin motivi pajdalanylgan Banknotanyn on zhagynda Bәjterek monumenti golografiyalyk tәsilmen zhәne ozgermeli boyaumen oryndalgan Қazakstan Respublikasy Ұlttyk Bankinin logotipi bejnelengen Sol zhak tomengi buryshynda Қazakstan Respublikasynyn memlekettik zhalauy Banknotanyn ortasynda Bәjterek monumenti sharynyn ayasynda Қazakstan Respublikasy Prezidentinin rezidenciyasy AҚORDA bejnelengen Tomengi ortalyk boliginde nominaldyn orys tilindegi mәtindik belgilenui Zhogargy orta boliginde altyn tүstes zhyltyry bar arnajy boyaumen basylgan 2010 degen zhazuy bar kustyn sureti Sol zhak tomengi boliginde nominaldyn cifrlyk belgilenui Banknotanyn bүkil onbojynda ashyk oryndarga kazaktyn ulttyk oyu orneginin motivi pajdalanylgan 2010DerekkozderҚazinform sajty Muragattalgan 2 sәuirdin 2018 zhyly Aksha nesie bankter teoriyasy Okulyk Almaty Zheti zhargy 2011 ISBN 978 601 288 026 7 Қazakstan Respublikasynda ulttyk valyutany engizu turaly Қazakstan Respublikasy Prezidentinin zan kүshi bar zharlygy 12 11 1993 Қazakstan Respublikasynyn aksha zhүjesi turaly Қazakstan Respublikasynyn Zany 13 12 1993 Aksha nesie bankter Ғ S Sejitkasymovtyn redakciyalygymen Almaty Ekonomika 3 001 Dengi kredit banki Pod red Lavrushina O I M Finansy i statatistika 1999 Obshaya teorda deneg i kredita Dod red Zhukova E F M Banki i birzhi 1995 Қazakstan Ұlttyk enciklopediyasy Almaty 1998 Syrtky siltemelerҚazakstan ulttyk valyutasy Tengenin zhana dizajny Muragattalgan 6 kantardyn 2014 zhyly Қazakstan banknottary Muragattalgan 12 mamyrdyn 2019 zhyly Monety stran SNG i Baltii Korkemsuretti Қazakstan tarihy tortinshi tom Қazak enciklopediyasy Almaty 2007