Қазанғап Байболұлы

Қазанғап Байболұлы (1891, қазіргі Түркістан облысы, Төле би ауданы, Ұзынарық ауылы – 1945) — халық ақыны.

Дулат тайпасының Жаныс руынан.

Сайрам мен Шымкент медресесінде білім алған, бала оқытып, ұстаздық еткен. Жасынан ел ақындарын тыңдап, үлгілерін бойына сіңіріп өскен. Ақындық жетілу барысында жыршылық жолына түсіп, қисса-дастандарды жатқа айтқан. 1934 жылы халық ақыны ретінде Қазақстан жазушыларының тұңғыш съезіне қатысқан. Осы жылдардан бастап баспасөз бетінде Қазанғап өлеңдері жиі басылып тұрды. Қазанғап “Еңсегей бойлы Ер Есім”, “Төле бидің тарихы”, “Өкірек найман туралы” деп аталатын тарихи жырлар мен “Сайыпжамал сұлу”, “Шеризат-Күлшат” тәрізді махаббат дастандарын жырлап, ел ішіне кеңінен насихаттаған. жылдарында Қазанғап қамыққан елді жырымен демеп, рух беруші үгітші ақындардың алдыңғы сапында болды. 1943 жылы Алматыда өткен ақындар айтысында Нартай Бекежановпен ақындық өнер жарыстырған өлең жолдары “Айтыс” жинағының 3 томында (1996) басылым көрді. Қазанғап ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, Қазақстан ҒА-на тапсырған. Ақынның толғау өлеңдері “Халық ақындары” (1953), “Пернедегі термелер” (1965), т.б. атпен жарық көрген. Тарихшы ғалымдар Қазанғаптың жадылық қуатын білу мақсатында арнайы зертеу жасап, “Еңсегей бойлы ер Есім” атты 152 беттік дас­танынан 140 адам есімдері мен рулық-тайпалық атауларды, барлығы 256 жалқы есімді, “Төле бидің тарихы” атты 145 беттік дастанынан тиісінше 381 және 100, барлығы 481 жалқы есімді тапқан. Сонда 297 беттік екі дастанда 737 жалқы есім кездеседі екен. Дерекке бай болуы қиын поэзиялық шы­ғарма үшін бұл ерекше көрсеткіш. Мұның өзі Қазанғаптың дүниета­нымы мен ой өрісінің кеңдігін, есте сақтау қабілетінің мықтылығын көрсететін мысал. Қазанғап жалпы өз өмі­рінде көлемді 8 шығарма жазған. Оның бәрін дерлік уақытында тиісті орындарға қолжазба күйінде тапсырып отырған. Атап айтсақ: “Орта жүз Дауанасбай Өкірік Найман” дастанын 1934 жылы, “Египет ханы Абдулланың қызы Сайыпжамал” дас­танын 1934 жылы, “Шеризат Күлшат” дастанын 1938 жылы, “Төрт дәруіш” дастанын 1939 жылы, "Орқа-Күлше" дастанын 1939 жылы, “Төле бидің тарихы” дастанын 1941 жылы, “Ең­се­гей бойлы ер Есім” дастанын 1941 жылы, ал “Қарсы­бай батыр” дастанын 1943 жылы ғылыми орталық кітапхана қорына тапсырған. Әлі де ұрпақтарында жарияланбаған көптеген өлеңі мен тарихи жырлары бар. Қазанғап ақынның қазір де көптеген тарихшы ғалымдардың терең зерттеуін қажет ететін шығармалары жетерлік.

Дереккөздер

1. Баспа бас директоры:Әшірбек Көпіш Бәйдібек баба - Алып бәйтерек ұрпақтарының шежіресі. Жаныс — Алматы: Издательство Өнер, 2004. — 992 б. — ISBN 9965-595-78-Х.
2. Қазақ Энциклопедиясы