Элиста

Элиста — Ресей Федерациясының еуропалық бөлігінің оңтүстігінде орналасқан қала, Қалмақстан Республикасының астанасы әрі ең ірі қаласы. Элиста қалалық округының орталығы. 1865 жылы құрылған. Халық саны - 103 128 адам. Қала ауданы - 92,36 шаршы км.

Қалмақия Республикасының астанасы
Элиста
Элст
Әкімшілігі
Ел	РесейРесей
Федерация субъектiсі	Қалмақстан
Ішкі бөлінісі	район
Мэр	Дмитрий Трапезников
Тарихы мен географиясы
Координаттары	46°19′ с. е. 44°16′ ш. б. / 46.317° с. е. 44.267° ш. б. / 46.317; 44.267 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 46°19′ с. е. 44°16′ ш. б. / 46.317° с. е. 44.267° ш. б. / 46.317; 44.267 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1865
Бұрынғы атаулары	1944 ж. дейін Элиста, 1957 ж. дейін Степной
Жер аумағы	92,36 км²
Орталығының биiктігі	120 м
Тұрғындары
Тұрғыны	102618 (2019 ж.) адам
Тығыздығы	1111,07 адам/км²
Ұлттық құрамы	қалмақтар, орыстар және т.б.
Конфессиялар	буддистер, православиялықтар, мұсылмандар және т.б.
Этнохороним	элисталық, элисталықтар
Ресми тілі	[[орыс тілі ]]
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 +7 84722
Элиста
Элиста шекарасы

Этимологиясы

Қыстақ 1865 жылы Элиста өзенінің бойында пайда болды. "Элиста" атауы қалмақтың элсн, элсен - "құм", "құмды" сөзінен шыққан. Қалмақтарды жер аударып, Қалмақ Автономиясын таратудан кейін қала "Степной" атауына ие болды (КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының бұйрығына сәйкес).

Тарихы

1845 ж. ресейлік император Николай I қалмақ даласын қоныстандыру туралы жарлығы шықты. Ергенейдің оңтүстігі мен Элиста сайында алғашқы көшеттеу жұмыстарын орман департаменті жүргізді. Орман алқаптарының аумағын үлкейту қосымша жұмыс күшін талап етті. Осы мақсатпен орман департаменті мемлекеттік мүлік министрлігіне арнайы өтініш жіберді. Костенко бастаған экспедиция 1859-1861 жж. Крестов станциясы мен Астрахан арасындағы жолдың бойында болашақ 15 қоныстының орнын белгілеген.

1907 жылы Элиста Астрахан губерниясы Қалмақ даласындағы Маныч қлысынң орталығына айналды.

1912 жылы Ремонтное селосынан алғашқы телеграф жолы тартылды.

1918 жылдың ақпанында қалада Кеңес үкіметі орнады. 1920 жылдың 4 қарашасында қалмақ халқының Автономиясы туралы қаулы шықты. Уақытша билік органдары Астрахан қаласында орналасты.

1925 жылы қалмақ автономиясы кеіестерінің V съезінде облыс орталығын Элистаға көшіру туралы шешім қабылдады.

1930 жылдың 10 наурызында ВЦИК-тің шешімі бойынша Элиста селосы қала статусына ие болды.

1942 жылдың 12 тамызында қаланы неміс-фашист әскері басып алды. Элиста 1942 жылдың 31 желтоқсанында азат етілді. Шегініп жатқан неміс-фашист әскері қаланы өрттеп жіберді.

Сталиннің жеке басына табынушылық сынға алынғаннан кейін қаланың қарқынды дамуы басталды. Қалмақ автономиясын қалпына келтіру туралы шешім қабылданды. 1969 жылдың 6 қарашасында темір вокзалы ашылды. Дивное станциясына дейінгі темір жол іске қосылды. Керамзит, кірпіш, темірбетон зауыттары ашылды.

1970-1980 жылдары тұрғын үй құрылысы жалғасты. Жаңадан мәдени, білім орталықтары ашылды. Элиста-Астрахан және Элиста-Волгоград автомобиль жолдары жаңа төсеммен жабылды.

1990-2000 жылдары қалмақ халқының ерекшеліктерін ескеретін ғимараттар, ескерткіштер салына бастады. Қала Ресейдегі буддизмнің маңызды орталығына айналды.

1998 жылы Элиста 33-ші Әлемдік шахмат олипиадасы өтті. Осы шараны ұйымдастыру үшін Сити-Чесс қалашығы бой көтерді.

Физико-географиялық сипаттамасы

Халқы

Халық санының динамикасы

Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні	Тақырыпша мәтіні
1880	1888	1897	1905	1908	1914	1931	1933	1939	1959
331	1178	1200	1337	1448	1507	7318	9000	17128	23171
1962	1967	1970	1973	1976	1979	1982	1985	1986	1987
31000	43000	49827	56000	64000	70282	76000	84000	83000	85000
1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
89695	91000	93000	93000	92000	93000	94000	96000	98000	100000
1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
101700	101988	107800	104254	104300	103800	103300	103000	102700	102600
2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
102805	103749	103504	104125	104238	104017	104387	104005	103899	103132
2019
102618

Қаланың этникалық құрамы

Халық	1939 ж. адам саны	2010 ж. адам саны
Қалмақтар	3494 (20,4 %)	68303 (65,8 %)
Орыстар	13074 (76,3 %)	25931 (25,0 %)
Қазақтар	36 (0,2 %)	625 (0,6 %)
Украиндар	187 (1,1 %)	467 (0,45 %)
Армяндар	59 (0,3 %)	309 (0,3 %)
Цыгандар	-	309(0,3 %)

Ғылым және білім

Элиста Республикадағы ірі білім және ғылым орталығы. Қаладағы негізгі білім беру орталықтары: Ғылыми-зерттеу орталықтары:

• Қалмақ гуманитарлық зерттеу институты
• Қалмақ ғылыми-зерттеу ауыл шаруашылық институты
• Қуаңшылық аймақтарды жүйелі зерттеу институты
• Қалмақ жер ресурстарын ғылыми-зерттеу және жобалау-іздестіру институты

Жоғарғы оқу орындары:

• Қалмақ мемлекеттік университеті

Кәсіби орта білім беретін оқу орындары

• Элиста педагогикалық колледжі
• Қалмақ медициналық колледжі
• Қалмақ мемлекеттік қаржы-экономикалық колледжі
• Элиста өнер училищесі

20 аса мектеп, лицей, гимназиялар

Мәдениет

Элиста - Қалмақ Республикасының маңызды тархи-мәдени орталығы. Қалада 3 театр бар: жас көрермендерге арналған "Джангар" театры, Республикалық Орыс драма және комедия театры, Б. Басангов атындағы Калмақ Ұлттық театры.

Оған қоса қалада "Родина" мәдени орталығы мен "Октябрь" кинотеатры орналасқан. Қалмақ Республикасының ең ірі кітапханасы (А.М. Амур-Санан атындағы кітапхана) Элистада қызмет етуде. Н.Н. Пальмов атындағы Ұлттық мұражай да Элистада.

Бұқаралық ақпарат құралдары

Элистадағы негізгі басылымдар:

• Байр (қал. Қуаныш) - қалмақ және орыс тілдерінде шығатын, балаларға арналған журнал
• Известия Калмыкии - ақпаратты-аналитикалық газет
• Парламентский вестник Калмыкии - Қалмақ Республикасы Ұлттық Хуралының қоғамдық-саяси газеті
• Теегин герл (қал. Даладағы шырақ) - қалмақ, орыс тілдерінде шығатын көркем-әдеби және қоғамдық публицистикалық журнал
• Хальмг Үнн (қал Қалмақ ақиқаты) - қалмақ, орыс тілдерінде шығатын қоғамдық-саяси газет
• Элистинский курьер - аптасына бір рет шығатын қалалық ақпаратты-жарнамалық газет
• Степная мозаика - аптасына бір рет шығатын ақпаратты-жарнамалық газет. Соңғы нөмірі 2013 жылдың 27 желтоқсанында жарық көрді.