Шеге

Шеге — қарапайым бекіту құралы. Ерте кездегі адамдар балық сүйегінен, өсімдік тікенегінен, ағаштың қатты түрінен жасалған шегелерді пайдаланған. Алғашқы металл шеге қола дәуірінде пайда болды. Кейінірек шеге мыс және темір сымнан жасалды. 19-ғасырға дейін шеге қолмен, кейін арнаулы станоктарда дайындалды. Қазіргі жаныштағыштармен жабдықталған. Олар ұзындығы 6 мм-ден 250 мм-ге, диаметрлері 0,8 — 8 мм-ге дейін жететін шеге жасайды. Шеге пайдаланылу мақсатына орай: құрылыстық, тольдік, шатырлық (жабындық), қабырғалық, қалыптық, т.б. болып ажыратылады. Шегені өңдеу жұмыстары (бетін тегістеу, арылту, термиялық өңдеу, гальваникалық және коррозияға төзімді қабатпен қаптау, т.б.) арнаулы жабдықтармен орындалады.

Шегелер

Тарихы

Алғашқы шегелер балық сүйектері мен өсімдік тікенектері сияқты табиғи материалдардан немесе қатты ағаштардан жасалған.

Алғашқы металл шегелердің пайда болуы олардың құйылған немесе соғылған қола дәуіріне жатады. Кейіннен шегелерді өндіруге арналған материал - темір немесе мыс сым ретінде қызмет ете бастады. Сонымен, Киелі кітапта Дәуіт патшаның тырнақ үшін темір сатып алуы туралы айтылады. Қола шегелер Ежелгі Мысыр және басқа да ежелгі мәдениеттер ғимараттарын қазу кезінде табылған. Тарихи дереккөздер Рим империясында қылмыскерлерді ағаш кресттерге шегелеу үшін шегелер қолданылғаны туралы хабарлайды. Ресейде шеге жасау шеберлеріне сілтемелер 13 ғасырдан бері белгілі.

Қазіргі заманғы шегелер негізінен болаттан әзірленеді. Кейбір жағдайларда олар жез, мыс, қола, мырыш, пластмасса және басқа материалдардан жасалады.

Өндіріс технологиясы

19 ғасырдың аяғында соғылған шегелер кең қолөнер өнеркәсібінде қолданысында болды. Өндіріс, әдетте, келесі әрекеттерден тұрды: жұмысшы темір таяқшаны алып, оны пеште қыздырады, оны балғамен ұрып, оның ұшын қайрады. Содан кейін басындағы шыбық кесіліп, тесігі бар штангаға (шеге) кіргізілді, содан кейін шегенің ұшы балғамен тегістелді. Шеге жасау шеберлері шегелерді жасауда айтарлықтай жылдамдыққа жетіп, өзек салқындаған уақытта екі шеге соғуға қол жеткізді, ал Бирмингемдегі белгілі Джеймс Лейстон екі апта ішінде 17 мың шеге соқты.

Басқа жағдайларда шегелер темір жолақтан (балдақтар) кесілген. Технология мұндай жолақты алдымен масақтың болжалды ұзындығының енін көлденең жолақтарға, содан кейін ұзына бойына бөлек бөліктерге (диагональ бойынша бір ұшын сілтеп тұратындай етіп) кесуді қарастырады, бұл масақтардың өзінде бойлық талшықтарды алу. Содан кейін доғал жағы шегеде бүгіліп, қалпақ қалыптасады. Тар бастары бар балдақтар ағаш ұстасында қолданылады.

Дәл осындай операциялар кейіннен машиналармен орындала бастады. Шегелер ыстық және суық темірден соғылған. Шойын шегелер шойыннан жасалып, күйдірілді.

Дереккөздер

1. Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6