Фосфор қышқылы

Фосфор қышқылы (ортофосфор қышқылы) H3PO4, мол. м. 97,995; түссіз гигроскопиялық кристаллдар (а=0,5762 нм, b=0,4831 нм, с=1,1569 нм, =95,31°); ауада жайылады; балқу темп. 42,5°С; тығ. 1,88 г/см3; ΔH0обр.-1283 кДж/моль; Балқыған күйде асқынсалқындауға қабілетті; 150C-та қою майлы сұйықтық, -121 0C-та шынытәріздес масса түзеді. Фосфор қышқылы суда кез келген қатынаста араласады. Сұйытылған сулы ерітінділердің қышқыл дәмі бар.

Алынуы

Фосфор (V) оксидін суда еріту арқылы

Р₂О₅ + ЗН₂О = 2Н₃РО₄

Фосфоритке концентрлі қышқылмен әрекет ету арқылы

Са₃(РО₄)₂ + 3H₂SО₄(конц) = 2Н₃РО₄+ 3CaSО₄

Фосфор қышқылы үш түрлі тұз түзеді: NaH₂PО₄ - натрий дигидрофосфаты; Na₂HPО₄ - натрий гидрофосфаты; Na₃PО₄ - натрий фосфаты.

Фосфор қышқылының Na, К тұздары - ортофосфаттары, гидро- және дигидрофосфаттары суда жақсы ериді.

Химиялық қасиеттері

Фосфор қышқылы тотықтырғыш қасиет көрсетпейді, қышқылдарға тән барлық реакцияларға түседі.

1) активті металдармен сутек бөле әрекеттеседі:

2Н₃РО₄ + ЗСа = Са₃(РО₄)₂+ ЗН₂↑

2) негіздік оксидтермен тұз бен су түзеді:

2Н₃РО₄ + 3MgO = Mg₃(PО₄)₂+ ЗН₂О

3) негіздермен тұз бен су түзе әрекеттеседі:

Н₃РО₄ + 3NaOH = Na₃PО₄ + 3H₂О

4) әлсіз қышқылдардың тұздарымен әрекеттеседі;

2H₃PО₄ + 3Na₂S = 2Na₃PО₄ + 3H₂S↑

жаңа тұз және жаңа қышқыл түзеді.

Фосфор қышқылының қалдығына (РО₄^3-) сапалық реакция жасау үшін күміс ионы (Ag⁺) қолданылады.

Н₃РО₄+ 3AgNО₃ = Ag₃PО₄↓+ 3HNО₃

(РО₄^3-+ 3Ag⁺→ Ag₃PО₄↓

Қолданылуы

Н₃РО₄→фосфаттар→тыңайтқыш.

Фосфор қышқылы тірі ағзалардың өмір сүруіне қажетті органикалық фосфорлы қосылыстар күйінде көптеп кездеседі (АТФ; глюжкозофосфат).

Дереккөздер

1. Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0