Фосфор тыңайтқыштары

Фосфор тыңайтқыштары - алынатын, құрамында өсімдіктер үшін қолайлы нысанда фосфор болатын минерал заттектер. Фосфор тыңайтқыштары ерігіштігіне және өсімдіктер үшін қолайлылығына байланысты үш топқа бөлінеді: 1) фосфоры суға еритін және өсімдіктер оңай сіңіре алатындай нысанда болатын — қарапайым және қосарлы ; 2) фосфоры суда ерімейтін, бірақ (2%-дық лимон қышқылында) немесе сілтілік ерітіндісінде еритін тыңайтқыштар — , , , фторсыздандырылған фосфат. Фосфор тыңайтқыштары — өсімдіктер үшін қолайлылығы орташа нысан; 3) суда ерімейтін және әлсіз қышқылдарда нашар еритін, тек толық еритін тыңайтқыштар — фосфорит ұны, сүйек ұны, өсімдіктер үшін жетуі қиын фосфор көздері. Суда еритін тыңайтқыштар ұнтақ және түйіршік түрінде, лимондық және ерімелі тыңайтқыштар ұнтақ түрінде, еруі қиын тыңайтқыштар өте майда ұнтақ түрінде сондай-ақ, жануарлардың сүйектері және металлургия өнеркәсібінің фосфоры көп қалдықтары. Қандай шикізаттан алынғанына және өндірілу әдісіне байланысты қоректік элементінің (Р205) құрамы жөнінен фосфор тыңайтқыштары біршама әр түрлі болады. Дүние жүзінде өндірілетін фосфор тыңайтқыштарының жартысына жуығы суперфосфаттың үлесіне келеді. Бұл әмбебап фосфор тыңайткышын топырақтың барлық түрлеріңде және кез келген дақылға әр түрлі әдістермен қолдануға келеді. Түйіршіктелген суперфосфаттың ұнтақты түрден едәуір артықшылықтары бар: физикалық қасиеттері жақсы, қатараралық сіңіру кезінде нәтижелілігі мол. Жаздық бидай егістігінде 20 кг заттектің енгізілуі әр гектардың түсімін 3 — 3,5 ц арттырады. Алайда фосфор тыңайтқыштарын біліксіз қолданғаннан топырақтың басы артық фосфорлануы секілді зардабы болуы мүмкін. Фосфор уытты элемент болмаса да, фосфорлану кезінде топырақта тұздар концентрациясының көп болуы өсімдіктердің өсуі мен дамуына, әсіресе басталған кезеңде, теріс әсер етеді. Мұның үстіне топырактың фосфорлануынан басқа элементтердің біршама тапшылығы күшейіп, өсімдіктердің қоректенуі бұзылуының экологиялық тұрғыдан қауіпті түріне апарып соғуы мүмкін. Мұндайда өсімдіктер басқа элементтерді, соның ішінде ауыр металдарды көбірек сіңіруі ықтимал.

Дереккөздер

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5