Ференц (Франц) Лист (маж. Liszt Ferenc, нем. Franz Liszt; 1811 жылдың 22 қазанында Аустрия империясының Райдинг қаласында туылып — 31 шілде 1886 жылдың 31 шілдесінде Байройт, Герман империясында қайтыс болған) — Мажарстан композиторы, пианист-виртуоз, педагог, дирижёр, публицист.
Музыкалық романтизмнің үлкен өкілдерінің бірі. Музыкадағы Веймар мектебінің негізін қалаушы.
Лист XIX ғасырдың ұлы пианисттерінің бірі болған. Оның кезеңі концерттік пианизмнің дамуымен сәйкес келді. Лист осы үдерістің алдыңғы қатарында болды, себебі ол шексіз техникалық мүкіндіктерге ие болды. әлі күнге дейін оның виртуоздығы қазіргі пианиношылардың бағдары болса, шығармалары – фортепианолық виртуоздылықтың шыңы саналады.
1843 жылы Лист Джованни Батиста Рубини атты тенормен бірге Нидерландия мен Германиядағы гастрольдық - концерттік турнелерді аралады.
Белсенді концерттық қызметтері 1848 жылы аяқталды. (соңғы концерті Елисаветградте болды), одан кейін Лист сирек сахнаға шығатын болды.
Композитор ретінде Лист үндестік, әуен, пішін және фактура салаларында біршама жаңалықтар ашты. Жаңа аспаптық жанрлардың негізін қалады (рапсодия, симфониялық поэма). Шуман мен Шопеннің шығармашылықтарында байқалған, бірақ аяғына дейін дамымаған бір бағыттық циклдық формалар құрылымын құрастырды.
Лист белсенді түрде өнерлер синтезі идеясын насихаттады (оның ойын жақтаушы сол кезде Вагнер болды). Ол «Таза өнерлер» уақыты таусылды деп айтатын. (бұл тезис 1850-ші жылдары шығарылды). Егер Вагнер бұл синтезде музыка мен сөздердің байланысын көрсе, Лист оларды көркемсуреттермен, архитектурамен, әдебиетпен байланыстырды. Осыған байланысты оның келесі бағдарламалары жарық көрді: «Некелесу» (Рафаэль суреті бойынша),
«Ойлаушы» (Микеланджелоның Лоренцо Медичи гробы үстіндегі мүсіны) және т.б көптеген шығармалары бар. Ары қарай өнер синтезі идеясы кең қолданыс тапты. Лист адамдарға әсер ете алатын, жамандықпен күресетін өнердің күшіне сенді. Бұл оның ағартушылық қызметімен байланысты болды.
Лист педагогикалық қызмет атқарды. Оған Веймарға барлық Еуропадан пианиношылар келіп тұрды. Өзінің үлкен залы бар үйінде келген қонақтарға ашықсабақ беріп тұрды, және осы үшін ешқашан да ақша алмайтын. Басқалардың қатарынан оның үйіне Бородин, Зилоти и д’Альбер сияқты танымал адамдар да келген.
Лист Веймарда дирижёрлық қызметпен де айналысты. Ол онда опералар қойып (Солардың ішінде Вагнерді де), симфониялар орындады.
Өмірбаяны
Ференц Лист родился 1811 жылдың 22 қазанында Мажарстанның Доборьян (аустриялық атауы Райдинг) қалашығында дүниеге келген, отбасындағы жалғыз бала болды. Әке-шешесі Оның әкесі Георг Адам Лист (1776—1826) Эстерхази кінәзі әкімшілігінде шенеунік қызметін атқарды. Эстерхазия кінәздері өнерге қолдау көрсететін. 14 жасына дейін Адам Иозеф Гайдан басқаратын кінәз оркестрінде виолончельде ойнайды. Прессбургтегі католиктік гимназиясын аяқтағаннан кейін (бұған дейін Братислав) Адам Лист францискандық орденге тыңдаушы болып оқуға түседі, бірақ екі жыл өткен соң оқуды аяқтамай, кетіп қалды. Кейбір ақпараттар бойынша, ол францисканттардың біреуімен өмір бойына қатты достасып, кейбір зерттеушілердің айтуынша, бұл достық оның өзінің ұлын Ференц деп атауға шабыттандырды. Кейін Листтің өзі өмірінің соңғы жылдары орденге кірді.
Шығармалары
Листтің барлық шығармалары 647: олардың 63 оркестр үшін, шамамен 300 фортепиано үшін жазылған. Листтің шығармаларының барлығы фантазияға керемет бай, өнерге жаңаша көзқараспен қарайды. Оның аспаптық шығармалары музыкалық архитектоникаға қарай алға қадам жасауға бағыттайды. 13 симфониялық поэмалар, «Фауст» және «Divina comedia» симфониялары, фортепианолық концерттер музыкалық форманы зерттеуші үшін жаңа бай материал болып табылады. Оның музыкалық-әдеби шығармаларынан Шопен туралы кітапшалар шығарылады: (орыс тіліне П. А. Зиновьев аударды, 1887 жыл), «Бенвенуто Челлини» туралы Берлиоза, Шуберт туралы, «Neue Zeitschrift für Musik» мақалалары және Мажарстан музыкасы туралы үлкен шығармалар жинағы («Des Bohémiens et de leur musique en Hongrie»).
Дереккөздер
•Лист Ф. «Письмо о дирижировании»
•Christern, «F. Liszt nach seinem Leben und Wirken aus authentischen Berichten dargestellt» (Лпц.)
•Schuberth, «Franz Liszt’s Biographie» (Лпц., 1871); Heymann, «L’abbé Liszt» (П., 1871)
•П. А. Трифонов, «Франц Лист» (СПб., 1887)
•Janka Wohl, «François Liszt», в «Revue internationale» (1886), L. Ramann, «Franz Liszt, als Künstler und Mensch» (Лпц., 1880)
•К. Pohl, «Franz Liszt. Studien und Erinnerungen» (Лпц.).
•Гаал Д. Ш. Лист. — М. «Молодая гвардия», 1977. — 319 с. — (ЖЗЛ; Вып. 572). — 100 000 экз.
•Гут, Серже: «Франц Лист» (Париж, 1989) ISBN 978-2-87706-042-4
•Гут, Серже: «Франц Лист» (Зинциг, 2009) ISBN 978-3-89564-115-2
•Ференц Лист и проблемы синтеза искусств: Сб. научных трудов / Сост. Г. И. Ганзбург. Под общей ред. Т. Б. Веркиной. — Харьков: РА — Каравелла, 2002. — 336 с. ISBN 966-7012-17-4
•Demko Miroslav: Franz Liszt compositeur Slovaque, L´Age d´Homme, Suisse, 2003.
•При написании этой статьи использовался материал из Энциклопедического словаря Брокгауза и Ефрона (1890—1907).
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ferenc Franc List mazh Liszt Ferenc nem Franz Liszt 1811 zhyldyn 22 kazanynda Austriya imperiyasynyn Rajding kalasynda tuylyp 31 shilde 1886 zhyldyn 31 shildesinde Bajrojt German imperiyasynda kajtys bolgan Mazharstan kompozitory pianist virtuoz pedagog dirizhyor publicist Muzykalyk romantizmnin үlken okilderinin biri Muzykadagy Vejmar mektebinin negizin kalaushy List XIX gasyrdyn uly pianistterinin biri bolgan Onyn kezeni koncerttik pianizmnin damuymen sәjkes keldi List osy үderistin aldyngy katarynda boldy sebebi ol sheksiz tehnikalyk mүkindikterge ie boldy әli kүnge dejin onyn virtuozdygy kazirgi pianinoshylardyn bagdary bolsa shygarmalary fortepianolyk virtuozdylyktyn shyny sanalady 1843 zhyly List Dzhovanni Batista Rubini atty tenormen birge Niderlandiya men Germaniyadagy gastroldyk koncerttik turnelerdi aralady Belsendi koncerttyk kyzmetteri 1848 zhyly ayaktaldy songy koncerti Elisavetgradte boldy odan kejin List sirek sahnaga shygatyn boldy Kompozitor retinde List үndestik әuen pishin zhәne faktura salalarynda birshama zhanalyktar ashty Zhana aspaptyk zhanrlardyn negizin kalady rapsodiya simfoniyalyk poema Shuman men Shopennin shygarmashylyktarynda bajkalgan birak ayagyna dejin damymagan bir bagyttyk cikldyk formalar kurylymyn kurastyrdy List belsendi tүrde onerler sintezi ideyasyn nasihattady onyn ojyn zhaktaushy sol kezde Vagner boldy Ol Taza onerler uakyty tausyldy dep ajtatyn bul tezis 1850 shi zhyldary shygaryldy Eger Vagner bul sintezde muzyka men sozderdin bajlanysyn korse List olardy korkemsurettermen arhitekturamen әdebietpen bajlanystyrdy Osygan bajlanysty onyn kelesi bagdarlamalary zharyk kordi Nekelesu Rafael sureti bojynsha Ojlaushy Mikelandzhelonyn Lorenco Medichi groby үstindegi mүsiny zhәne t b koptegen shygarmalary bar Ary karaj oner sintezi ideyasy ken koldanys tapty List adamdarga әser ete alatyn zhamandykpen kүresetin onerdin kүshine sendi Bul onyn agartushylyk kyzmetimen bajlanysty boldy List pedagogikalyk kyzmet atkardy Ogan Vejmarga barlyk Europadan pianinoshylar kelip turdy Өzinin үlken zaly bar үjinde kelgen konaktarga ashyksabak berip turdy zhәne osy үshin eshkashan da aksha almajtyn Baskalardyn katarynan onyn үjine Borodin Ziloti i d Alber siyakty tanymal adamdar da kelgen List Vejmarda dirizhyorlyk kyzmetpen de ajnalysty Ol onda operalar kojyp Solardyn ishinde Vagnerdi de simfoniyalar oryndady ӨmirbayanyFerenc List rodilsya 1811 zhyldyn 22 kazanynda Mazharstannyn Doboryan austriyalyk atauy Rajding kalashygynda dүniege kelgen otbasyndagy zhalgyz bala boldy Әke sheshesi Onyn әkesi Georg Adam List 1776 1826 Esterhazi kinәzi әkimshiliginde sheneunik kyzmetin atkardy Esterhaziya kinәzderi onerge koldau korsetetin 14 zhasyna dejin Adam Iozef Gajdan baskaratyn kinәz orkestrinde violonchelde ojnajdy Pressburgtegi katoliktik gimnaziyasyn ayaktagannan kejin bugan dejin Bratislav Adam List franciskandyk ordenge tyndaushy bolyp okuga tүsedi birak eki zhyl otken son okudy ayaktamaj ketip kaldy Kejbir akparattar bojynsha ol franciskanttardyn bireuimen omir bojyna katty dostasyp kejbir zertteushilerdin ajtuynsha bul dostyk onyn ozinin ulyn Ferenc dep atauga shabyttandyrdy Kejin Listtin ozi omirinin songy zhyldary ordenge kirdi ShygarmalaryListtin barlyk shygarmalary 647 olardyn 63 orkestr үshin shamamen 300 fortepiano үshin zhazylgan Listtin shygarmalarynyn barlygy fantaziyaga keremet baj onerge zhanasha kozkaraspen karajdy Onyn aspaptyk shygarmalary muzykalyk arhitektonikaga karaj alga kadam zhasauga bagyttajdy 13 simfoniyalyk poemalar Faust zhәne Divina comedia simfoniyalary fortepianolyk koncertter muzykalyk formany zertteushi үshin zhana baj material bolyp tabylady Onyn muzykalyk әdebi shygarmalarynan Shopen turaly kitapshalar shygarylady orys tiline P A Zinovev audardy 1887 zhyl Benvenuto Chellini turaly Berlioza Shubert turaly Neue Zeitschrift fur Musik makalalary zhәne Mazharstan muzykasy turaly үlken shygarmalar zhinagy Des Bohemiens et de leur musique en Hongrie Derekkozder List F Pismo o dirizhirovanii Christern F Liszt nach seinem Leben und Wirken aus authentischen Berichten dargestellt Lpc Schuberth Franz Liszt s Biographie Lpc 1871 Heymann L abbe Liszt P 1871 P A Trifonov Franc List SPb 1887 Janka Wohl Francois Liszt v Revue internationale 1886 L Ramann Franz Liszt als Kunstler und Mensch Lpc 1880 K Pohl Franz Liszt Studien und Erinnerungen Lpc Gaal D Sh List M Molodaya gvardiya 1977 319 s ZhZL Vyp 572 100 000 ekz Gut Serzhe Franc List Parizh 1989 ISBN 978 2 87706 042 4 Gut Serzhe Franc List Zincig 2009 ISBN 978 3 89564 115 2 Ferenc List i problemy sinteza iskusstv Sb nauchnyh trudov Sost G I Ganzburg Pod obshej red T B Verkinoj Harkov RA Karavella 2002 336 s ISBN 966 7012 17 4 Demko Miroslav Franz Liszt compositeur Slovaque L Age d Homme Suisse 2003 Pri napisanii etoj stati ispolzovalsya material iz Enciklopedicheskogo slovarya Brokgauza i Efrona 1890 1907