Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Төбет немесе Ортаазиялық овчарка (Алабай) — Орталық Азиядан таралған ежелгі ит тұқымы. Тарихта Ортаазиялық овчарка Орталық Азия жерінен Алабай деген атпен шыққан. Қарауыл және қорғаушы қызметі үшін пайдалынылады.
| |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Сипаттамалары | |||
| Бойы | 65-70 см | ||
| Салмағы | 40-50кг | ||
| Шығу тегі | |||
| Ел | Ортаазия жерлері | ||
| классификациясы | |||
| Тобы | 2 | ||
| Секциясы | 2 | ||
| Нөмірі | 335 | ||
| Ортаққордағы санаты: Ит тұқымдары | |||
Ортаазиялық овчарка (Алабай)-халықтық сұрыпталу бойынша бұл ит 4 мың жыл бұрын үлкен территорияда пайда болған. Ортаазиялық овчаркалар Каспий теңізінен бастап, Қытай жеріне және Ауғанстан жеріне дейін таралған.
Стандарт
1990 жылдың шілдеде бұл иттер "Түрік бөрібасары" деп түрік иті болып саналды. 1993 жылдың 17 мамырда бұл иттің нәсілін FCL "Ортаазиялық овчаркасы" деп қабылдады.
Нәсілдің ерекшеліктері
Бұл нәсілдің ең басты ерекшелігі: Ортаазиялық овчаркалар тек қана шын қауіп төнген кезде ғана өз иелерін қорғау үшін төбелеске шығады. Және өз территориясын қорғауғада үлкен рөл атқарады.
Төбет. Үлкен арлан итті осылай атаймыз. «Таяуда Полкан деген төбет ит әкелдім» (Ж. Молдағалиев, Самал.). Түркі тілін зерттеуші ғалымдардың бірі — А. Шербак хайуанаттар жөнінде жазған мақаласында «төбет» сөзінің шыққан төркінін түркі тілдерінің негізінде анықтау қиын екендігін көрсеткен болатын. Бірақ біз сөздің негізі көптеген түркі тілдеріне ортақ «ит» атауынан шыққандығын былайша дәлелдемекпіз. Әдетте, жануарларды еркек, ұрғашы деп бөлгенде, алғашқысы соңғыға қарағанда ірілеу болуы — жаратылыс заңы. Ірілік, үлкендік мағынасын беретін моңғол тілдерінде «тойв», «томо» сияқты сөздер бар екендігін жоғарыда атап өттік. Біздің топшылауымызша, сол сөздердің бірі, айталық—«тойв» тіліміздегі «ит» сөзімен тіркесу нәтижесінде қалыптаса келіп, «төбет» тұлғасы пайда болуы ықтимал. Тіркестен кейін біріге бастаған сөз түркі тілдеріндегі дыбыс сәйкестігі заңдылықтарына бағына отырып, «в» дыбысы «б», «й» дыбысы «е» дыбысына өзгерген. Демек, "тойв + ит > товит > төбет" схемасы арқылы қалыптасу жолын көруге болады. «Тебен» (ұзын әрі жуан ине) сөзінін, де төркінін дәл осылай іздестіруге болады. Мұнда да тіліміздегі «ине» сөзінің алдына «тойв» қосарлана келіп, ақыры бірігу салдарынан (тойв + ине > товине > товен > тебен) «тебен» атауы туған. Осы тұрғыдан қарағанда, «тебет» мағынасы — ірі ит, үлкен ит, «тебен» ұғымы — үлкен ине дегенмен барабар.
ТӨБЕТ
Әлемнің барлық аңыздарында бағзы замандардан Адамзат серігі ретінде танылып, тарих таразысын бірге тербеген тіршілік иелері - таңғажайып жануарлар туралы мәліметтер көп сақталған. Біз әрқашан қиял қанатына мініп, арман әлемін іздегенде қасымыздан табылып, көмек көрсететін ғажайып тіршілік иелерін: самұрық, айдаһар, жылан мен барыс, Жерді үстіне қондырған алып тасбақа мен мемлекеттерді сақтап қалған бөрілерді еске аламыз… Біз оларды тарих сырларын жинаған фреска өрнектерінен, жаңа табылған тарихи қазбалар арасындағы шиыршықтардан іздейміз, лохнес құбылысын анықтауға арнайы экспедициялар ұйымдастырамыз, өзімізге қажетті сұлбаларды көру мақсатында кейде пирамида жұмбақтарына үңілсек, кейде тіптен жұлдызды ғарыш кеңістігіне көз тігеміз… ХХI ғасырдың Қазақстанда өткізіліп жатқан көрмелерінің бірінде Марко Поло еңбектерін зерттеп жүрген француз ғалым-этнографы қарапайым қарғы бау тағылған алып та маңғаз итті ұстап тұрған ақсақалдың алдына барып қаққан қазықтай қатады да қалады. Итті бастан-аяқ қараған күйі жануардың алдына жүгіне отыра кете, өзіне таңдана қараған жүздеген адамның көзінше аузынан жалын шашқан айдаһарды көрген адамға тән сезіммен сөйлей бастады. -Бұл… бұл – нағыз Төбет емес пе? – ғалымның даусы дірілдей шықты, - Нақ өзі ме? Көшпенділер өркениетінің сақшысы болған айтулы ит пе?! Бұл сөздер маңындағыларға өткен дәуірден ескен желдің лебіндей әсер етті. Жастар асқан қызығушылықпен ірі денелі итті қоршап алып, қарай бастады. Иттің иесі француздың шаттанған себебін аса түсіне қоймаған күйі, өзі де иті де байсалды да байыпты күйде қала берді. Ақсақалдың көрмеге келу мақсаты да айқын. Ол сұрыптау тәжірибесі бойынша алынып, базар бағамын төмендеткен төбет иттерден нағыз Төбеттің ерекшелігі мен артықшылығын танытпақшы. Мүмкін, қарт өзінің адамдар назарына аңыздағы кентаврларға барабар тіршілік иесін ұсынып тұрғанынан бейхабар болар, бірақ ол өз Төбетінің қасқыр алар қасиеттілігі мен ықылым замандардан белгілі санаулы табиғат таңғажайыптарының бірі екеніне кәміл сенімді. Төбет иттердің шығу тегі жайындағы мәлімет көздері б.э.б. 1121 жылдардан басталады. Қазақы төбет ит қаңқалары Шығыс Еуропадан Қиыр Шығысқа дейінгі мұздақ дәуірі алдындағы климаттық зоналы өлкелерден табылған. Көшпенділер өмірі дәстүрлі түрде жылқы малымен тығыз байланысты. Марко Поло ХІІІ ғасырдағы қазақтар туралы жазбаларында ойға сыймайтын алып денелі, ерекше күшті иттер жайында былай деп жазып кеткен: «Тайыншадай биік денелі иттер - тағы аңдарды аулауда, күзетте және ауыр жұмыстарда тамаша серік». Шағатай ұлысынан саяхатшы қасқыр алатын бұл иттерді хан сарайынан кезіктірген. Оларды өсірумен ханның екі бауыры айналысқан. Ит саны 10 мың бас көлемінде болған. Қасқыр алар иттердің хан сарайында осынша мән беріліп, арнайы өсірілуі еріккеннің ермегі емес, жыртқыштармен жағаластырған көшпенді өмір талабы еді. Бүгінгі күнде Қазақстанда таза қанды Төбеттер аз қалды. Егер де Алматы облысындағы тасқа қашалған ит суреттеріне негізделген деректерге сүйенсек, онда бұл иттердің осы өлкеде өмір сүріп жатқан кезеңін 4 мың жылдан астам деп қарап, қазіргі Төбеттің – бүкіл қазақ халқы бастан кешкен дәуірлердің куәгері болған асыл тұқымның шынайы ұрпағы екенін батыл айтуға болады. Олай болса, француздың «желдей жүйткіген жүйріктер дәуіріндегі көшпенділер өркениетін сақтап қалған ит туралы» тағданысына төмендегідей дәлел айтуға болады: Төбет – көшпенді өмір тарихының құнды жәдігері, отырықшы мәдениет тұсында жоғалып кету қаупі төнген алып кейіпкер, яғни, өзін сомдаған уақытқа қалтқысыз қызмет еткен шынайы перзент. Енді бұл иттердің көшпенділер өмірінен салынған бір де бір суреттен бой көрсетпеуі жөнінде сұрақ туары сөзсіз. «Бөрінің тәңірісі болса, иттің иесі бар» деп бағалаған халық, Төбет – жеті қазынаның бірі, дала көшпенділерінің құндылығы ретінде тіл-көзден сақтауға тырысқан. Ал құпия тек аманат ретінде ғана беріледі емес пе? Төбет – адам қабағын баққан жай серік, немесе айбат берер көрік, ұлтқа тән ортаның көрсеткіші емес, сайын даланың ғасырлар көшімен жалғасқан тұтас өркениетін қорғау міндетін мойнына жүктеген метафизикалық күш, кие. Кие мен қасиет деген ұғымды жарқыратып көрсете бермей, жасырын ұстап, ерекше қастерлейтін көшпенділер бұл дәстүрге әркез берік. Иә, ол адам жанындағы суреттерде жоқ… Бірақ түйсік көзімен қарасаңыз асыл текті Төбеттің көшпенділер орналасқан тұстан, тау қыраттары, жапандағы жазықтар мен шөлейтті шаңдақтар арасынан бірқалыпты маңғаз күйінде өз міндетін атқарған күйінде сенімді серік болып жүргенін көресіз. Ірі денелі арлан төбеттің маңайдағының бәрі алақандағыдай айқын көрінер төбе басынан көсемге тән қырағылықпен көз тігіп, тастан қашаған мүсіндей қата қалған суретін көз алдыңызға елестетіңіз."Төбе иті" – қиырды шалған қырағы күзетші. «Төбет» атауының шығуы да осыған байланысты болар, сірә? Төрт түлік - көшпенділердің басты байлығы. Бұл байлыққа көз тіккен басты жау – дала тағылары, қасқырлар. Қасқырды жалаң қолмен алған ерлер болса да, кейде көшпенділердің жауынгерлік қабілеттері, орын ауыстырып отыруы мен кірпік қақпай күзететін сергектігі табиғат жыртқыштарының шабуылынан қорғап қала алмайтын тұстар да кездесетін. Айтпай келетін апат – қасқырларға қайыспай, қаймықпай қарсы тұратын тосқауыл тек табиғатынан осы қасиетке ие Төбеттер ғана еді.
Ертеде қазақ малшылары Төбеттерді тамақтандыратын ағаш ит аяқтарды жасатқанда ішкі өңіріне қасқыр терісін қаптатады екен. Бұл Төбет иттің тағам иісі мен қасқырдың иісін де қатар алып, өз қасиетін ұштай түсуіне баулиды. Бүгінгі күнде қазақстандық малшылардың миллиондаған шығынға ұшырауының басты себептерінің бірі – малдың ит–құсқа жем болуы. Жергілікті орындарда қасқырды ату бағасын 10–нан 40 долларға дейін бағалайды. Мамандар мұнан да көрі тиімді әдіс, мықты қорғаныш Төбет ит ұстау қажеттігін көлденең тартуда.. Көшпенді дәуір кезіндегі көштің көркі – байыптылық пен қырағылық таныта білген Төбеттер. Көш тоқтаған мезетте қырат басынан табылатын алапат күш иесі салқын қандылықпен өз міндетін атқаратын. Көшпенділер дәстүрі тоқтап, ұмытыла бастағанда табиғаттың бірегей туындысы Төбет те тарих тереңіне, уақыт тұманына кіріп адасқандай күй кешті. Адамдардың қат–қабат тағдырымен Төбеттің аңызға бергісіз тарихының осындай байланысы бар еді. «Асылдың қын түбінде жатпайтыны» сияқты Төбет иттер даңқы да тынымсыз адамзатқа тынышсыздық сыйлауда. Біреулері алыптың аңызын бүгінгі күннің шындығына айналдырғысы келсе, енді бірі күнкөріс қажеттілігінің сұраныс көзіне айналдырып пайда табуды көздеуде. Ең өкініштісі, қасқыр иісімен малданбаған, өзге қанмен қосылған, кейде айдаладан ұстаған құр ірі денелі итті «нағыз Төбет» деп көрсетіп, бәсекелесінің иті «түкке тұрмайтын үстірт түсінікпен таңдалған, шынайы қасиеттері жоқ екендігін» айтып айыптай отырып, өзінің осы қателіктерді қайталап отырғанын мойындамастан, жарнамасын жүргізіп, тұқым көбейтіп–сату ісін жалғастыруда. Бұл – таза қанды тұқымның жоғалуына ғана емес, қанмен берілер қасиеттердің түп–тамырына балта шабу. Сосын сатып алушылар тарапынан қасқыр иісін сезгеннен ауланың түкпіріне тығылатын ит пен ақталмаған баға мен уәде туралы таусылмас дау басталады... Әбден дұрыс. Таза қанды Төбет қасқырдан тайынбайды. Екі жасар Төбеттің төрт қасқырмен бір мезетте алысқан айқасы туралы да мәліметтер бар. Мұндай күш пен қуаттың кез–келген жануарға беріле бермейтіні анық. Қасқыр алатын итті өсірушілер пір тұтатын қазақ даласының айбыны – төбеттер туралы аңыздар осылай қалыптасқан еді. Өткен ғасыр соңында топтастыра жүйелеу барысында мамандар Төбеттерді «ортаазиялық овчаркалар» тобына енгізді. Бұл тұқым (ОАО), сонымен бірге түркімен алабайлары – түптеп келгенде қоспа қанды төбеттер. Нағыз қазақы Төбет үшін Батыс мамандары он мыңдаған еуро беруге дайын. Бірақ «нағыздың нағызы» табиғатта саусақпен санарлық деңгейде бой көрсетеді. Бір отар қойды бағуға бір Төбет жеткілікті. Оның «алп» еткен үнін естіген соң жанкешті болмаса қасқырлар бата қоймайды. Олар өзін жеңер күштің мысын сөзіне қояр қабілетке ие. Үйірлі қасқырдың өзі бір Төбетпен шайқасқанда қаншалықты шығынға ұшырарын тағыға туа біткен түйсікпен сезінеді.
Дереккөздер
- Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
Сыртқы сілтемелер
- http://tobet.kz
- Ортаазиялық овчарка (алабай): фото
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tobet nemese Ortaaziyalyk ovcharka Alabaj Ortalyk Aziyadan taralgan ezhelgi it tukymy Tarihta Ortaaziyalyk ovcharka Ortalyk Aziya zherinen Alabaj degen atpen shykkan Қarauyl zhәne korgaushy kyzmeti үshin pajdalynylady Ortaaziyalyk ovcharkaSipattamalaryBojy 65 70 smSalmagy 40 50kgShygu tegiEl Ortaaziya zherleriklassifikaciyasyToby 2Sekciyasy 2Nomiri 335Ortakkordagy sanaty It tukymdary Ortaaziyalyk ovcharka Alabaj halyktyk suryptalu bojynsha bul it 4 myn zhyl buryn үlken territoriyada pajda bolgan Ortaaziyalyk ovcharkalar Kaspij tenizinen bastap Қytaj zherine zhәne Auganstan zherine dejin taralgan Standart1990 zhyldyn shildede bul itter Tүrik boribasary dep tүrik iti bolyp sanaldy 1993 zhyldyn 17 mamyrda bul ittin nәsilin FCL Ortaaziyalyk ovcharkasy dep kabyldady Nәsildin erekshelikteriBul nәsildin en basty ereksheligi Ortaaziyalyk ovcharkalar tek kana shyn kauip tongen kezde gana oz ielerin korgau үshin tobeleske shygady Zhәne oz territoriyasyn korgaugada үlken rol atkarady Tobet Үlken arlan itti osylaj atajmyz Tayauda Polkan degen tobet it әkeldim Zh Moldagaliev Samal Tүrki tilin zertteushi galymdardyn biri A Sherbak hajuanattar zhoninde zhazgan makalasynda tobet sozinin shykkan torkinin tүrki tilderinin negizinde anyktau kiyn ekendigin korsetken bolatyn Birak biz sozdin negizi koptegen tүrki tilderine ortak it atauynan shykkandygyn bylajsha dәleldemekpiz Әdette zhanuarlardy erkek urgashy dep bolgende algashkysy songyga karaganda irileu boluy zharatylys zany Irilik үlkendik magynasyn beretin mongol tilderinde tojv tomo siyakty sozder bar ekendigin zhogaryda atap ottik Bizdin topshylauymyzsha sol sozderdin biri ajtalyk tojv tilimizdegi it sozimen tirkesu nәtizhesinde kalyptasa kelip tobet tulgasy pajda boluy yktimal Tirkesten kejin birige bastagan soz tүrki tilderindegi dybys sәjkestigi zandylyktaryna bagyna otyryp v dybysy b j dybysy e dybysyna ozgergen Demek tojv it gt tovit gt tobet shemasy arkyly kalyptasu zholyn koruge bolady Teben uzyn әri zhuan ine sozinin de torkinin dәl osylaj izdestiruge bolady Munda da tilimizdegi ine sozinin aldyna tojv kosarlana kelip akyry birigu saldarynan tojv ine gt tovine gt toven gt teben teben atauy tugan Osy turgydan karaganda tebet magynasy iri it үlken it teben ugymy үlken ine degenmen barabar TӨBET Әlemnin barlyk anyzdarynda bagzy zamandardan Adamzat serigi retinde tanylyp tarih tarazysyn birge terbegen tirshilik ieleri tangazhajyp zhanuarlar turaly mәlimetter kop saktalgan Biz әrkashan kiyal kanatyna minip arman әlemin izdegende kasymyzdan tabylyp komek korsetetin gazhajyp tirshilik ielerin samuryk ajdaһar zhylan men barys Zherdi үstine kondyrgan alyp tasbaka men memleketterdi saktap kalgan borilerdi eske alamyz Biz olardy tarih syrlaryn zhinagan freska ornekterinen zhana tabylgan tarihi kazbalar arasyndagy shiyrshyktardan izdejmiz lohnes kubylysyn anyktauga arnajy ekspediciyalar ujymdastyramyz ozimizge kazhetti sulbalardy koru maksatynda kejde piramida zhumbaktaryna үnilsek kejde tipten zhuldyzdy garysh kenistigine koz tigemiz HHI gasyrdyn Қazakstanda otkizilip zhatkan kormelerinin birinde Marko Polo enbekterin zerttep zhүrgen francuz galym etnografy karapajym kargy bau tagylgan alyp ta mangaz itti ustap turgan aksakaldyn aldyna baryp kakkan kazyktaj katady da kalady Itti bastan ayak karagan kүji zhanuardyn aldyna zhүgine otyra kete ozine tandana karagan zhүzdegen adamnyn kozinshe auzynan zhalyn shashkan ajdaһardy korgen adamga tәn sezimmen sojlej bastady Bul bul nagyz Tobet emes pe galymnyn dausy dirildej shykty Nak ozi me Koshpendiler orkenietinin sakshysy bolgan ajtuly it pe Bul sozder manyndagylarga otken dәuirden esken zheldin lebindej әser etti Zhastar askan kyzygushylykpen iri deneli itti korshap alyp karaj bastady Ittin iesi francuzdyn shattangan sebebin asa tүsine kojmagan kүji ozi de iti de bajsaldy da bajypty kүjde kala berdi Aksakaldyn kormege kelu maksaty da ajkyn Ol suryptau tәzhiribesi bojynsha alynyp bazar bagamyn tomendetken tobet itterden nagyz Tobettin ereksheligi men artykshylygyn tanytpakshy Mүmkin kart ozinin adamdar nazaryna anyzdagy kentavrlarga barabar tirshilik iesin usynyp turganynan bejhabar bolar birak ol oz Tobetinin kaskyr alar kasiettiligi men ykylym zamandardan belgili sanauly tabigat tangazhajyptarynyn biri ekenine kәmil senimdi Tobet itterdin shygu tegi zhajyndagy mәlimet kozderi b e b 1121 zhyldardan bastalady Қazaky tobet it kankalary Shygys Europadan Қiyr Shygyska dejingi muzdak dәuiri aldyndagy klimattyk zonaly olkelerden tabylgan Koshpendiler omiri dәstүrli tүrde zhylky malymen tygyz bajlanysty Marko Polo HIII gasyrdagy kazaktar turaly zhazbalarynda ojga syjmajtyn alyp deneli erekshe kүshti itter zhajynda bylaj dep zhazyp ketken Tajynshadaj biik deneli itter tagy andardy aulauda kүzette zhәne auyr zhumystarda tamasha serik Shagataj ulysynan sayahatshy kaskyr alatyn bul itterdi han sarajynan keziktirgen Olardy osirumen hannyn eki bauyry ajnalyskan It sany 10 myn bas koleminde bolgan Қaskyr alar itterdin han sarajynda osynsha mәn berilip arnajy osirilui erikkennin ermegi emes zhyrtkyshtarmen zhagalastyrgan koshpendi omir talaby edi Bүgingi kүnde Қazakstanda taza kandy Tobetter az kaldy Eger de Almaty oblysyndagy taska kashalgan it suretterine negizdelgen derekterge sүjensek onda bul itterdin osy olkede omir sүrip zhatkan kezenin 4 myn zhyldan astam dep karap kazirgi Tobettin bүkil kazak halky bastan keshken dәuirlerdin kuәgeri bolgan asyl tukymnyn shynajy urpagy ekenin batyl ajtuga bolady Olaj bolsa francuzdyn zheldej zhүjtkigen zhүjrikter dәuirindegi koshpendiler orkenietin saktap kalgan it turaly tagdanysyna tomendegidej dәlel ajtuga bolady Tobet koshpendi omir tarihynyn kundy zhәdigeri otyrykshy mәdeniet tusynda zhogalyp ketu kaupi tongen alyp kejipker yagni ozin somdagan uakytka kaltkysyz kyzmet etken shynajy perzent Endi bul itterdin koshpendiler omirinen salyngan bir de bir suretten boj korsetpeui zhoninde surak tuary sozsiz Borinin tәnirisi bolsa ittin iesi bar dep bagalagan halyk Tobet zheti kazynanyn biri dala koshpendilerinin kundylygy retinde til kozden saktauga tyryskan Al kupiya tek amanat retinde gana beriledi emes pe Tobet adam kabagyn bakkan zhaj serik nemese ajbat berer korik ultka tәn ortanyn korsetkishi emes sajyn dalanyn gasyrlar koshimen zhalgaskan tutas orkenietin korgau mindetin mojnyna zhүktegen metafizikalyk kүsh kie Kie men kasiet degen ugymdy zharkyratyp korsete bermej zhasyryn ustap erekshe kasterlejtin koshpendiler bul dәstүrge әrkez berik Iә ol adam zhanyndagy suretterde zhok Birak tүjsik kozimen karasanyz asyl tekti Tobettin koshpendiler ornalaskan tustan tau kyrattary zhapandagy zhazyktar men sholejtti shandaktar arasynan birkalypty mangaz kүjinde oz mindetin atkargan kүjinde senimdi serik bolyp zhүrgenin koresiz Iri deneli arlan tobettin manajdagynyn bәri alakandagydaj ajkyn koriner tobe basynan kosemge tәn kyragylykpen koz tigip tastan kashagan mүsindej kata kalgan suretin koz aldynyzga elestetiniz Tobe iti kiyrdy shalgan kyragy kүzetshi Tobet atauynyn shyguy da osygan bajlanysty bolar sirә Tort tүlik koshpendilerdin basty bajlygy Bul bajlykka koz tikken basty zhau dala tagylary kaskyrlar Қaskyrdy zhalan kolmen algan erler bolsa da kejde koshpendilerdin zhauyngerlik kabiletteri oryn auystyryp otyruy men kirpik kakpaj kүzetetin sergektigi tabigat zhyrtkyshtarynyn shabuylynan korgap kala almajtyn tustar da kezdesetin Ajtpaj keletin apat kaskyrlarga kajyspaj kajmykpaj karsy turatyn toskauyl tek tabigatynan osy kasietke ie Tobetter gana edi Ertede kazak malshylary Tobetterdi tamaktandyratyn agash it ayaktardy zhasatkanda ishki onirine kaskyr terisin kaptatady eken Bul Tobet ittin tagam iisi men kaskyrdyn iisin de katar alyp oz kasietin ushtaj tүsuine baulidy Bүgingi kүnde kazakstandyk malshylardyn milliondagan shygynga ushyrauynyn basty sebepterinin biri maldyn it kuska zhem boluy Zhergilikti oryndarda kaskyrdy atu bagasyn 10 nan 40 dollarga dejin bagalajdy Mamandar munan da kori tiimdi әdis mykty korganysh Tobet it ustau kazhettigin koldenen tartuda Koshpendi dәuir kezindegi koshtin korki bajyptylyk pen kyragylyk tanyta bilgen Tobetter Kosh toktagan mezette kyrat basynan tabylatyn alapat kүsh iesi salkyn kandylykpen oz mindetin atkaratyn Koshpendiler dәstүri toktap umytyla bastaganda tabigattyn biregej tuyndysy Tobet te tarih terenine uakyt tumanyna kirip adaskandaj kүj keshti Adamdardyn kat kabat tagdyrymen Tobettin anyzga bergisiz tarihynyn osyndaj bajlanysy bar edi Asyldyn kyn tүbinde zhatpajtyny siyakty Tobet itter danky da tynymsyz adamzatka tynyshsyzdyk syjlauda Bireuleri alyptyn anyzyn bүgingi kүnnin shyndygyna ajnaldyrgysy kelse endi biri kүnkoris kazhettiliginin suranys kozine ajnaldyryp pajda tabudy kozdeude En okinishtisi kaskyr iisimen maldanbagan ozge kanmen kosylgan kejde ajdaladan ustagan kur iri deneli itti nagyz Tobet dep korsetip bәsekelesinin iti tүkke turmajtyn үstirt tүsinikpen tandalgan shynajy kasietteri zhok ekendigin ajtyp ajyptaj otyryp ozinin osy katelikterdi kajtalap otyrganyn mojyndamastan zharnamasyn zhүrgizip tukym kobejtip satu isin zhalgastyruda Bul taza kandy tukymnyn zhogaluyna gana emes kanmen beriler kasietterdin tүp tamyryna balta shabu Sosyn satyp alushylar tarapynan kaskyr iisin sezgennen aulanyn tүkpirine tygylatyn it pen aktalmagan baga men uәde turaly tausylmas dau bastalady Әbden durys Taza kandy Tobet kaskyrdan tajynbajdy Eki zhasar Tobettin tort kaskyrmen bir mezette alyskan ajkasy turaly da mәlimetter bar Mundaj kүsh pen kuattyn kez kelgen zhanuarga berile bermejtini anyk Қaskyr alatyn itti osirushiler pir tutatyn kazak dalasynyn ajbyny tobetter turaly anyzdar osylaj kalyptaskan edi Өtken gasyr sonynda toptastyra zhүjeleu barysynda mamandar Tobetterdi ortaaziyalyk ovcharkalar tobyna engizdi Bul tukym OAO sonymen birge tүrkimen alabajlary tүptep kelgende kospa kandy tobetter Nagyz kazaky Tobet үshin Batys mamandary on myndagan euro beruge dajyn Birak nagyzdyn nagyzy tabigatta sausakpen sanarlyk dengejde boj korsetedi Bir otar kojdy baguga bir Tobet zhetkilikti Onyn alp etken үnin estigen son zhankeshti bolmasa kaskyrlar bata kojmajdy Olar ozin zhener kүshtin mysyn sozine koyar kabiletke ie Үjirli kaskyrdyn ozi bir Tobetpen shajkaskanda kanshalykty shygynga ushyraryn tagyga tua bitken tүjsikpen sezinedi DerekkozderBes zhүz bes soz Almaty Rauan 1994 zhyl ISBN 5 625 02459 6Syrtky siltemelerhttp tobet kz Ortaaziyalyk ovcharka alabaj fotoBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet