Тұрмыс деңгейі - халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерінің қанағаттандырылу дәрежесі.
Алуан түрлі көрсеткіштерді қамтитын интегралдық сипаттамасы:
- халықтың жан басына шаққандағы тұтыну қоры,
- нақты табыс,
- аса маңызды өнімдерді табиғи тұтыну мөлшері,
- тұрғын үймен,
- коммуналдық және әлеуметтік қызметтер көрсетумен қамтамасыз етілу,
- білім берудің,
- денсаулық сақтаудың,
- әлеуметтік қамсыздандырылудың дамуы.
Халықаралық нормалар бойынша мыналар ескеріледі:
- жұмыспен қамтылу және еңбек жағдайының жасалуы,
- жеке адам құқықтарының қолданыстағы әлеуметтік кепілдіктері,
- оның қоғамдағы қауіпсіздік жағдайы,
- денсаулық сақтау,
- демография,
- экология көрсеткіштері,
- азықаласытүлікпен және тағамдық құндылықтармен,
- үй мүлкімен қамтамасыз етілу көрсеткіштері,
- қорланым,
- әлеуметтік қызметтер көрсету көрсеткіштері,
- сондай-ақ қоғамдағы жіктелушілік,
- келеңсіз әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың – инфляцияның,
- жұмыссыздықтың,
- кедейліктің,
- қылмыстың,
- кез келген белгілер бойынша кемсітушіліктің таралуы.
Тұрмыс деңгейін жалпы ел бойынша ұлттық-тарихи ерекшеліктерді ескере отырып, жекелеген аумақтар бойынша әлеум. топтар жағдайының өзгешеліктерін басшылыққа ала отырып, осы топтар бойынша бағалауға болады. Халықтың Тұрмыс деңгейін сипаттау үшін материалдық игіліктердің көлемін, құрамын, олардың халықтың жекелеген топтары арасында пайдаланылуы мен бөлінуін сипаттайтын статистикалық деректер негізінде қалыптасатын бірқатар әлеум-экономика көрсеткіштер (индикаторлар) қолданылады.
Халықтың Тұрмыс деңгейінің негізгі көрсеткіштері: халықтың ақшалай табысы, жалақының мөлшері, күнкөріс минимумының шамасы, тағайындалған зейнетақының орташа мөлшері, сондай-ақ әлемдік қоғамдастық адамзат әлеуетінің дамуы мен пайдаланылуы деңгейін кешенді түрде бағалау ретінде қарастыратын адамзаттың дамуы индексінің көрсеткіші.
Халықтың Тұрмыс деңгейі мен сапасын арттыру қоғамдық дамудың қазіргі кезеңде республиканың әлеуметтік саясатының аса маңызды міндеті болып табылады. 19 ғасырдың 90-жылдарының 1-жартысында өтпелі кезеңнің объективті қиындықтарымен байланысты Тұрмыс деңгейінің төмендеу үрдісі орын алды. Соңғы жылдары Қазақстан халқының Тұрмыс деңгейі өсуі байқалды. 1996 – 1997 жылы, әсіресе, 1999 – 2000 жылы еліміздің экономикалық өрлеуге бет алуы халықтың табысы мен Тұрмыс деңгейінің көрсеткіштеріне игі ықпалын тигізді.
2000 жылы халықтың барлық ақшалай табысының нақты өскендігі байқалды. Бұл жылы халықтың жылдық ақшалай табысының орташа мөлшері 1999 жылдың осындай көрсеткішінен 16,9%-ға асып түсіп, 47795 теңгеге жетті. Халықтың жан басына шаққандағы орташа ақшалай табысы 2000 жылы 3,6%-ға өсті. Ұзақ пайдаланылатын тауарлар бағасы деңгейінің біршама тұрақтандырылуына орай қолдағы ақшалай табыс көлемінің өсуі халықтың төлем төлеуге қабілетті сұранысын арттырды. Сондай-ақ ішкі нарықтың күнделікті сұраныс тауарларымен және ұзақ пайдаланылатын тауарлармен молығуы оларды тұтыну көлемінің көбеюіне септігін тигізді. Халықтың мәдени-тұрмыстық және шаруашылық тауарларымен қамтамасыз етілуі кеңестік кезеңдегімен салыстырғанда көбеюі өтпелі кезеңдегі оң құбылыс болды. Мысалы, 1985 жылы халықтың 100 отбасына шаққанда 36 магнитофоннан келсе, 2000 жылы бұл көрсеткіш 115 данаға жетті, телефонмен қамтамасыз етілу 38 данадан 55 данаға артты, электрлі шаңсорғыштың саны тиісінше 33 данадан 65 данаға, жеңіл автомобильдің саны 16-дан 26-ға, тоңазытқыш 97-ден 118-ге көбейді. Жеке меншіктегі автомобильдің саны тұрақты түрде артқаны байқалды. 1998 жылы мың адамға шаққанда 62 автомобильден келсе, 2000 жылы 65 автомобильге жетті. 90-жылдары халықтың тұрғын үй жағдайы айтарлықтай жақсарды. 1985 жылы тұрғын үймен қамтамасыз етілудің орташа көрсеткіші бір тұрғынға шаққанда 12,9 м2 болса, 1999 жылы ол 16,5 м2-ге көбейді. Үкіметтің елдегі экон. ахуалды жақсарту жолында жүргізген нысаналы іс-қимылы нәтижесінде жан басына шаққандағы орташа табысы күнкөріс минимумынан төмен халықтың үлесі, табыс пен трансфертті ескергенде, 2000 жылы 31,8%-ды құрап, айтарлықтай азайды, ал 1998 жылы бұл көрсеткіш 39%-ды құраған болатын. Адамның дамуы индексінің (АДИ) көрсеткіші (халықтың жан басына шаққандағы өндірілген нақты ЖҚӨ-нің көлемі, өмірдің ұзақтығы мен тұрмыс сапасы, білім алу және білімді жетілдіру мүмкіндігі) 1991 жылдан 1995 жылға дейінгі кезеңде 0,768-пункттен 0,726 пунктке дейін төмендеді. Бұдан кейінгі жылдары халықтың жан басына шаққанда нақты ЖҚӨ көлемінің ұлғаюы нәтижесінде АДИ көрсеткішінің өсу серпіні, сондай-ақ туған адамның өмір жасы ұзақтығының артуы (1995 жылы 63,5 жастан 1999 жылы 65,5 жасқа ұзаруы) байқалды. Білім деңгейі индексінің 0,927 пунктке дейін көбеюі халықтың сауаттылық деңгейінің жоғары екендігін дәлелдейді. Халықтың Тұрмыс деңгейін дәйектілікпен жасарту, әлеум. теңсіздікті төмендету, кедейліктің ауқымын қысқарту, халықтың неғұрлым осал жіктерін қолдау мақсатымен ҚР Үкіметі “Білім”, “” бағдарламаларын, кедейлік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес бағдарламасын қабылдады. Халықты әлеум. қорғау жүйесі қайта құрылды, халыққа мемлекет тарапынан атаулы әлеум. көмек көрсетіле бастады. Халықтың неғұрлым осал жіктерінің әлеум. қорғалуын қамтамасыз ету үшін мүгедектік бойынша асыраушысынан айрылған жағдайда, құрсақ көтеріп, бала туғанда арнаулы жәрдемақы бөлінетін болды, оралмандарды әлеум. қорғау жөнінде нысаналы іс-шаралар жүргізіледі, медицина-демографиялық ахуалды жақсарту жолында салауатты тұрмыс-салты насихатталудауылы 2005 жылы халықтың орта есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы айына 15463 теңгені құрап, алдыңғы жылғымен салыстырғанда 20,6 пайызға көбейді, мұның өзі 2000 жылғымен салыстырғанда 2,5 еседей көп. 2000 – 2005 жылы тұтыну бағасының өсуінен халықтың атаулы ақшалай табысының тұрақты түрде арту үрдісі байқалды. Нақты ақшалай табыстың өсімі бұл кезеңде 2000 жылғы 1,3%-дан 2001 – 2005 жылы 10,3 – 13,8%-ға дейін жетті. Елімізде соңғы уақытта өріс алған экон. өрлеу халықтың Тұрмыс деңгейінің жоғарылауына игі ықпалын тигізді. Табысы күнкөріс минимумынан төмен жұртшылықтың үлесі 2005 жылы 9,8%-ға төмендеді және табысы азықаласытүлік қоржынының құнынан төмен жұртшылықтың үлесі 1,6%-ға азайды. Кедейлік шегінде тұрған үй қожалықтарының үлесі 2002 жылы 6,4%-дан 2005 жылы 2,2%-ға дейін азайды. Халықтың жан басына шаққандағы нақты ЖҚӨ-нің көлемі валютаның сатып алуға жарамдылығының тепе-теңдігі бойынша 2005 жылы 8060 АҚШ долларын құрады. Елімізде макроэкон. жағдайдың жақсаруына орай жалақы мен зейнетақы да дәйектілікпен көбейіп келеді. 2005 жылы орташа айлық атаулы жалақы 34066 теңгеге, ал зейнетақы мөлш. 11877 теңгеге дейін өсті. 2001 жылы атаулы жалақының сатып алуға жарамдылығы 3,5 есені құраса, ал зейнетақының жарамдылығы 123,9% болса, 2005 жылы тиісінше 5,2 есеге және 231,6%-ға жетті. Соңғы бес жылда (2001 – 05) пәтерлердің көл. 3,6%-ға көбейді. 2005 жылы тұрғын үй құрылысында 254 млрд. теңгеге күрделі инвестиция игерілді, мұның өзі 1998 жылы деңгейден 9,9 есе көп. Тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005 – 07 жылдарға арналған бағдарламаларына сәйкес жалпы ауданы12 млн. м2 тұрғын үйді пайдалануға беру жоспарланды.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
- Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Turmys dengeji halyktyn materialdyk zhәne mәdeni kazhettilikterinin kanagattandyrylu dәrezhesi 2006 Aluan tүrli korsetkishterdi kamtityn integraldyk sipattamasy halyktyn zhan basyna shakkandagy tutynu kory nakty tabys asa manyzdy onimderdi tabigi tutynu molsheri turgyn үjmen kommunaldyk zhәne әleumettik kyzmetter korsetumen kamtamasyz etilu bilim berudin densaulyk saktaudyn әleumettik kamsyzdandyryludyn damuy Halykaralyk normalar bojynsha mynalar eskeriledi zhumyspen kamtylu zhәne enbek zhagdajynyn zhasaluy zheke adam kukyktarynyn koldanystagy әleumettik kepildikteri onyn kogamdagy kauipsizdik zhagdajy densaulyk saktau demografiya ekologiya korsetkishteri azykalasytүlikpen zhәne tagamdyk kundylyktarmen үj mүlkimen kamtamasyz etilu korsetkishteri korlanym әleumettik kyzmetter korsetu korsetkishteri sondaj ak kogamdagy zhiktelushilik kelensiz әleumettik ekonomikalyk kubylystardyn inflyaciyanyn zhumyssyzdyktyn kedejliktin kylmystyn kez kelgen belgiler bojynsha kemsitushiliktin taraluy Turmys dengejin zhalpy el bojynsha ulttyk tarihi erekshelikterdi eskere otyryp zhekelegen aumaktar bojynsha әleum toptar zhagdajynyn ozgeshelikterin basshylykka ala otyryp osy toptar bojynsha bagalauga bolady Halyktyn Turmys dengejin sipattau үshin materialdyk igilikterdin kolemin kuramyn olardyn halyktyn zhekelegen toptary arasynda pajdalanyluy men bolinuin sipattajtyn statistikalyk derekter negizinde kalyptasatyn birkatar әleum ekonomika korsetkishter indikatorlar koldanylady Halyktyn Turmys dengejinin negizgi korsetkishteri halyktyn akshalaj tabysy zhalakynyn molsheri kүnkoris minimumynyn shamasy tagajyndalgan zejnetakynyn ortasha molsheri sondaj ak әlemdik kogamdastyk adamzat әleuetinin damuy men pajdalanyluy dengejin keshendi tүrde bagalau retinde karastyratyn adamzattyn damuy indeksinin korsetkishi Halyktyn Turmys dengeji men sapasyn arttyru kogamdyk damudyn kazirgi kezende respublikanyn әleumettik sayasatynyn asa manyzdy mindeti bolyp tabylady 19 gasyrdyn 90 zhyldarynyn 1 zhartysynda otpeli kezennin obektivti kiyndyktarymen bajlanysty Turmys dengejinin tomendeu үrdisi oryn aldy Songy zhyldary Қazakstan halkynyn Turmys dengeji osui bajkaldy 1996 1997 zhyly әsirese 1999 2000 zhyly elimizdin ekonomikalyk orleuge bet aluy halyktyn tabysy men Turmys dengejinin korsetkishterine igi ykpalyn tigizdi 2000 zhyly halyktyn barlyk akshalaj tabysynyn nakty oskendigi bajkaldy Bul zhyly halyktyn zhyldyk akshalaj tabysynyn ortasha molsheri 1999 zhyldyn osyndaj korsetkishinen 16 9 ga asyp tүsip 47795 tengege zhetti Halyktyn zhan basyna shakkandagy ortasha akshalaj tabysy 2000 zhyly 3 6 ga osti Ұzak pajdalanylatyn tauarlar bagasy dengejinin birshama turaktandyryluyna oraj koldagy akshalaj tabys koleminin osui halyktyn tolem toleuge kabiletti suranysyn arttyrdy Sondaj ak ishki naryktyn kүndelikti suranys tauarlarymen zhәne uzak pajdalanylatyn tauarlarmen molyguy olardy tutynu koleminin kobeyuine septigin tigizdi Halyktyn mәdeni turmystyk zhәne sharuashylyk tauarlarymen kamtamasyz etilui kenestik kezendegimen salystyrganda kobeyui otpeli kezendegi on kubylys boldy Mysaly 1985 zhyly halyktyn 100 otbasyna shakkanda 36 magnitofonnan kelse 2000 zhyly bul korsetkish 115 danaga zhetti telefonmen kamtamasyz etilu 38 danadan 55 danaga artty elektrli shansorgyshtyn sany tiisinshe 33 danadan 65 danaga zhenil avtomobildin sany 16 dan 26 ga tonazytkysh 97 den 118 ge kobejdi Zheke menshiktegi avtomobildin sany turakty tүrde artkany bajkaldy 1998 zhyly myn adamga shakkanda 62 avtomobilden kelse 2000 zhyly 65 avtomobilge zhetti 90 zhyldary halyktyn turgyn үj zhagdajy ajtarlyktaj zhaksardy 1985 zhyly turgyn үjmen kamtamasyz etiludin ortasha korsetkishi bir turgynga shakkanda 12 9 m2 bolsa 1999 zhyly ol 16 5 m2 ge kobejdi Үkimettin eldegi ekon ahualdy zhaksartu zholynda zhүrgizgen nysanaly is kimyly nәtizhesinde zhan basyna shakkandagy ortasha tabysy kүnkoris minimumynan tomen halyktyn үlesi tabys pen transfertti eskergende 2000 zhyly 31 8 dy kurap ajtarlyktaj azajdy al 1998 zhyly bul korsetkish 39 dy kuragan bolatyn Adamnyn damuy indeksinin ADI korsetkishi halyktyn zhan basyna shakkandagy ondirilgen nakty ZhҚӨ nin kolemi omirdin uzaktygy men turmys sapasy bilim alu zhәne bilimdi zhetildiru mүmkindigi 1991 zhyldan 1995 zhylga dejingi kezende 0 768 punktten 0 726 punktke dejin tomendedi Budan kejingi zhyldary halyktyn zhan basyna shakkanda nakty ZhҚӨ koleminin ulgayuy nәtizhesinde ADI korsetkishinin osu serpini sondaj ak tugan adamnyn omir zhasy uzaktygynyn artuy 1995 zhyly 63 5 zhastan 1999 zhyly 65 5 zhaska uzaruy bajkaldy Bilim dengeji indeksinin 0 927 punktke dejin kobeyui halyktyn sauattylyk dengejinin zhogary ekendigin dәleldejdi Halyktyn Turmys dengejin dәjektilikpen zhasartu әleum tensizdikti tomendetu kedejliktin aukymyn kyskartu halyktyn negurlym osal zhikterin koldau maksatymen ҚR Үkimeti Bilim bagdarlamalaryn kedejlik pen zhumyssyzdykka karsy kүres bagdarlamasyn kabyldady Halykty әleum korgau zhүjesi kajta kuryldy halykka memleket tarapynan atauly әleum komek korsetile bastady Halyktyn negurlym osal zhikterinin әleum korgaluyn kamtamasyz etu үshin mүgedektik bojynsha asyraushysynan ajrylgan zhagdajda kursak koterip bala tuganda arnauly zhәrdemaky bolinetin boldy oralmandardy әleum korgau zhoninde nysanaly is sharalar zhүrgiziledi medicina demografiyalyk ahualdy zhaksartu zholynda salauatty turmys salty nasihattaludauyly 2005 zhyly halyktyn orta eseppen zhan basyna shakkandagy atauly akshalaj tabysy ajyna 15463 tengeni kurap aldyngy zhylgymen salystyrganda 20 6 pajyzga kobejdi munyn ozi 2000 zhylgymen salystyrganda 2 5 esedej kop 2000 2005 zhyly tutynu bagasynyn osuinen halyktyn atauly akshalaj tabysynyn turakty tүrde artu үrdisi bajkaldy Nakty akshalaj tabystyn osimi bul kezende 2000 zhylgy 1 3 dan 2001 2005 zhyly 10 3 13 8 ga dejin zhetti Elimizde songy uakytta oris algan ekon orleu halyktyn Turmys dengejinin zhogarylauyna igi ykpalyn tigizdi Tabysy kүnkoris minimumynan tomen zhurtshylyktyn үlesi 2005 zhyly 9 8 ga tomendedi zhәne tabysy azykalasytүlik korzhynynyn kunynan tomen zhurtshylyktyn үlesi 1 6 ga azajdy Kedejlik sheginde turgan үj kozhalyktarynyn үlesi 2002 zhyly 6 4 dan 2005 zhyly 2 2 ga dejin azajdy Halyktyn zhan basyna shakkandagy nakty ZhҚӨ nin kolemi valyutanyn satyp aluga zharamdylygynyn tepe tendigi bojynsha 2005 zhyly 8060 AҚSh dollaryn kurady Elimizde makroekon zhagdajdyn zhaksaruyna oraj zhalaky men zejnetaky da dәjektilikpen kobejip keledi 2005 zhyly ortasha ajlyk atauly zhalaky 34066 tengege al zejnetaky molsh 11877 tengege dejin osti 2001 zhyly atauly zhalakynyn satyp aluga zharamdylygy 3 5 eseni kurasa al zejnetakynyn zharamdylygy 123 9 bolsa 2005 zhyly tiisinshe 5 2 esege zhәne 231 6 ga zhetti Songy bes zhylda 2001 05 pәterlerdin kol 3 6 ga kobejdi 2005 zhyly turgyn үj kurylysynda 254 mlrd tengege kүrdeli investiciya igerildi munyn ozi 1998 zhyly dengejden 9 9 ese kop Turgyn үj kurylysyn damytudyn 2005 07 zhyldarga arnalgan bagdarlamalaryna sәjkes zhalpy audany12 mln m2 turgyn үjdi pajdalanuga beru zhosparlandy Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Oryssha kazaksha zandyk tүsindirme sozdik anyktamalyk Almaty Zheti zhargy baspasy 2008 zhyl ISBN 9965 11 274 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul zan salasyna arnalgan zhana makalaga bastama Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektesuinizdi surajmyz