Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тезаурус — дескрипторлы ақпараттық іздестіру тілінің лексикалық бірліктер арасындағы семантикалық қарым-қатынасын бейнелеп көрсетіп және мағыналы мазмұнына қарай сөзді іздестіретін автоматтандырылған сөздік.. Басқаша айтқанда бұл сөздерді байланыс мен мағынасы бойынша реттейтін анықтамалық жұмыс. Тезаурусты кейде синонимдер сөздігі деп те атайды. Бұндай анықтамада сөздер ұқсастығы немесе айырмашылығы бойынша деңгейлерге бөлінеді, ондай бөлінуді тағы синонимдер мен антонимдер бойынша бөлу деп түсінсек болады. Бұндай сөздіктерді көбінесе жазушылар ойын дұрыс жеткізу мақсатында ең ретті сөзді табу үшін қолданады:
 | сөздердің ең тиімді немесе қисынды қолданысын табу үшін оңтайлы. Петер Марк Рогет, 1852. |  |
Синонимдер сөздіктерінің тарихы өте терең. "Тезаурус" сөзі алғашқы рет 1852 жылы "" атты шығармасында қолданылды.
Рогеттің Тезаурысына ұқсас басқа да жұмыстар бар, олардың ортақ атауы - "Тезаури". Осындай жұмыстар негізінен сөздерді таксономиялық дәрежелі тұжырымдамалар бойынша сөздерді жіктейді (басқаша айтқанда, сөздерді таксономиялық мағынасы бойынша топтарға бөледі). Осындай топтастырулар әліпби немесе басқа жүйе бойынша іріктеледі.
Тезаурустардың көбісі сөздің түсініктемесін жазбайды, дегенмен синонимдерін тізіп береді.
Кейбір тезаурустар мен синоним сөздіктер бірдей сөздер арасындағы айырмашылықтарды "мағынасының ары қарай тармақталуы" деп сипаттайды. Кейбір синоним сөздіктер синонимдерді мағынасы мен қолданылуы бойынша саралаумен ғана айналысады. Флоулердің немесе Гарнердің аттас Заманауи ағылшын тілінің қолданысы сияқты кейбір нұсқаулықтар синонимдердің дәл қолданылуын белгілейді.
Жазушылар кейде тезаурустарды өз шығармаларында бір сөзді қайталай бермеу үшін қолданады, сондықтан тезаурус шығарманы әсемдету үшін оңтайлы болып келеді (ағыл. - elegant variation). Алайда, кейбір оқырмандар жазушыларды - "мәтінді керек емес жерде қолданып, әсемдетем деп, түсініксіз синонимдерді қолдана салады" деп сынайды.
Этимология
"Тезаурус" сөзінің түбі латын тіліндегі грек. thēsaurus (θησαυρός) "қазына, қойманы" білдіреді.
19 ғасырға дейін тезаурус деп кез келген сөздік пен энциклопедияны атайтын, оған мысал: лат. Thesaurus Linguae Latinae (латын тілінің сөздігі, 1532) және грек. Thesaurus Linguae Latinae (Грек тілің сөздігі, 1572) болады. Ал Рогет болса 1852 жылы тезаурусты "сөздердің мағынасы бойынша жинағы" деп атап кеткен алғашқы кісі болды.
Тарихы
Ерте заманда, атты шығарма тезаурус сөзін алғашқы рет қолданған. Санскриттағы атты шығарма біздің заманымыздың 4 ғасырында жазылған тезаурус болып есептеледі.
Синонимдерді зерттеу 18 ғасырдың назар аударарлықтай маңызды тақырыптардың біріне айналды. Сол уақытта өмір сүрген Кондильяк синонимдер сөздігін жазды, алайда сол сөздік ешқашан басылымға жіберілмеді.
Алғашқы синоним сөздіктердің кейбіреулері:
- , Шынайы таңбалар мен Философия тіліне бағытталған шығарма және Әліпби бойынша реттелген сөздік (1668) бұлар түрлі атаулар мен ұғымдарды жүйелі түрде реттеген түсіндірмелер. Негізінде осы шығармаларды дәл "синонимдер сөздігі" деп те айта алмаймыз, дегенмен мәні жақын сөздер өзара топтастырылып, біріктірілген.
- , "Француз тілінің дәлдігі немесе синонимдерге ауысатын сөздердің әртүрлі мағыналары" (1718)
- , Ағылшын тілінде синонимдер ретінде есептелінетін сөздердің айырмашылығы және оларды дұрыс қолдану бойынша нұсқаулық.
- , Британ тіліндегі синонимдер(1794)
- , Ағылшын тілінде мағыналас келген сөздер мен техникалық терминдердің сөздігі. (1806)
- , Ағылшын тіліндегі синонимдердің түсіндірмесі (1818)
Джон Уилкинстың 1608 жылғы мағыналас сөздердің топтастырылуынан негізделген "Рогеттің Тезаурусы" 1805 жылы жазылып, 1852 жылы басылып шығарылған, оның жазушысы Питер Марк Рогет. Өзіне дейінгі басқа шығармалардан негізгі айырмашылығы бұл осы сөздіктің синонимдерге түсіндірмелерді бермеуі, сондықтан оқырмандарға сөздердің мағынасын оқып көру мүмкін емес. 1852 жылға дейін бұл сөздік басылып шығарылған, ағылшын тілді жұртшылық ішінде кеңінен таралған еді. Рогет сөздіктің алғашқы нұсқасында өз шығармасы туралы осылай пайымдаған:
Осыған ұқсас сөздерді жүйелеп түрлі шығармаларды құрғаныма 50-ге таман жыл болды. Бұндай сөздік менің кемшіліктерімді толықтыруға көмектесуі мүмкін деп есептей отырып, мен 1805 жылы шағын өлшемде сөздердің жіктелген жинағын жаздым. Осы Тезаурус айтылып өткен жинаққа сәйкес мәнерде жүйелеп жазылған.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3
- Roget, Peter. 1852. Thesaurus of English Language Words and Phrases.
- The Merriam-Webster thesaurus. — Springfield, Massachusetts: Merriam-Webster. — ISBN 978-0-87779-637-4.
- Oxford thesaurus of English. — 3rd. — Oxford: Oxford University Press. — ISBN 978-0-19-956081-3.
- American Heritage Dictionary of the English Language, 5th edition, Houghton Mifflin Harcourt 2011, ISBN 9780547041018, p. xxvii
- Edwin L. Battistella, "Beware the thesaurus", OUPblog, "Oxford University Press's Academic Insights for the Thinking World", February 11, 2018
- http://www.etymonline.com/index.php?term=thesaurus
- R. S. P. Beekes, Etymological Dictionary of Greek, Brill, 2009, p. 548.
- Оксфорд ағылшын тілі сөздігі
- http://www.etymonline.com/index.php?term=thesaurus
- B. Lafaye, Dictionnaire des synonymes de la langue française, Hachette 1869, 3rd edition
- John Wilkins, An Essay Towards a Real Character, and a Philosophical Language, London 1668
- John Wilkins, William Lloyd (anonymously), An Alphabetical Dictionary Wherein all English Words According to their Various Significations, Are either referred to their Places in the Philosophical Tables, Or explained by such Words as are in those Tables, London 1668
- Natascia Leonardi, "An Analysis of a Seventeenth Century Conceptual Dictionary with an Alphabetical List of Entries and a Network Definition Structure: John Wilkins' and William Lloyd's An Alphabetical Dictionary (1668)" in Historical Dictionaries and Historical Dictionary Research, papers from the International Conference on Historical Lexicography and Lexicology, University of Leicester, 2002, Max Niemeyer Verlag 2004, ISBN 3484391235, p. 39-52
- Gabriel Girard, La Justesse de la langue françoise, ou les différentes significations des mots qui passent pour synonymes, Paris 1718,
- John Trusler (anonymously), The Difference between Words esteemed Synonyms, in the English Language; and the proper choice of them determined, London, 1766
- Hester Lynch Piozzi, British Synonymy; or, an Attempt Regulating the Choice of Words in Familiar Conversation, Dublin 1794
- James Leslie, Dictionary of the Synonymous Words and Technical Terms in the English Language, Edinburgh, 1806
- George Crabb, English Synonyms Explained, in Alphabetical Order with Copious Illustrations and Examples Drawn from the Best Writers, 2nd edition, London 1818
- Hüllen, Werner (2003). "Introduction - Oxford Scholarship". oxfordscholarship.com. doi:10.1093/acprof:oso/9780199254729.001.0001. ISBN 978-0-19-925472-9. Retrieved 26 March 2018.
- Roget, P. M. (1982). "Prefact to the first edition, 1852". In Lloyd, Susan M. (ed.). Roget's Thesaurus of English Words and Phrases (New ed.). Harlow: Longman. p. xix.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tezaurus deskriptorly akparattyk izdestiru tilinin leksikalyk birlikter arasyndagy semantikalyk karym katynasyn bejnelep korsetip zhәne magynaly mazmunyna karaj sozdi izdestiretin avtomattandyrylgan sozdik Baskasha ajtkanda bul sozderdi bajlanys men magynasy bojynsha rettejtin anyktamalyk zhumys Tezaurusty kejde sinonimder sozdigi dep te atajdy Bundaj anyktamada sozder uksastygy nemese ajyrmashylygy bojynsha dengejlerge bolinedi ondaj bolinudi tagy sinonimder men antonimder bojynsha bolu dep tүsinsek bolady Bundaj sozdikterdi kobinese zhazushylar ojyn durys zhetkizu maksatynda en retti sozdi tabu үshin koldanady sozderdin en tiimdi nemese kisyndy koldanysyn tabu үshin ontajly Peter Mark Roget 1852 Sinonimder sozdikterinin tarihy ote teren Tezaurus sozi algashky ret 1852 zhyly atty shygarmasynda koldanyldy Rogettin Tezaurysyna uksas baska da zhumystar bar olardyn ortak atauy Tezauri Osyndaj zhumystar negizinen sozderdi taksonomiyalyk dәrezheli tuzhyrymdamalar bojynsha sozderdi zhiktejdi baskasha ajtkanda sozderdi taksonomiyalyk magynasy bojynsha toptarga boledi Osyndaj toptastyrular әlipbi nemese baska zhүje bojynsha irikteledi Tezaurustardyn kobisi sozdin tүsiniktemesin zhazbajdy degenmen sinonimderin tizip beredi Kejbir tezaurustar men sinonim sozdikter birdej sozder arasyndagy ajyrmashylyktardy magynasynyn ary karaj tarmaktaluy dep sipattajdy Kejbir sinonim sozdikter sinonimderdi magynasy men koldanyluy bojynsha saralaumen gana ajnalysady Floulerdin nemese Garnerdin attas Zamanaui agylshyn tilinin koldanysy siyakty kejbir nuskaulyktar sinonimderdin dәl koldanyluyn belgilejdi Zhazushylar kejde tezaurustardy oz shygarmalarynda bir sozdi kajtalaj bermeu үshin koldanady sondyktan tezaurus shygarmany әsemdetu үshin ontajly bolyp keledi agyl elegant variation Alajda kejbir okyrmandar zhazushylardy mәtindi kerek emes zherde koldanyp әsemdetem dep tүsiniksiz sinonimderdi koldana salady dep synajdy Etimologiya Tezaurus sozinin tүbi latyn tilindegi grek thesaurus 8hsayros kazyna kojmany bildiredi 19 gasyrga dejin tezaurus dep kez kelgen sozdik pen enciklopediyany atajtyn ogan mysal lat Thesaurus Linguae Latinae latyn tilinin sozdigi 1532 zhәne grek Thesaurus Linguae Latinae Grek tilin sozdigi 1572 bolady Al Roget bolsa 1852 zhyly tezaurusty sozderdin magynasy bojynsha zhinagy dep atap ketken algashky kisi boldy TarihyPeter Mark Roget Rogettin tezaurysy nyn avtory Erte zamanda atty shygarma tezaurus sozin algashky ret koldangan Sanskrittagy atty shygarma bizdin zamanymyzdyn 4 gasyrynda zhazylgan tezaurus bolyp esepteledi Sinonimderdi zertteu 18 gasyrdyn nazar audararlyktaj manyzdy takyryptardyn birine ajnaldy Sol uakytta omir sүrgen Kondilyak sinonimder sozdigin zhazdy alajda sol sozdik eshkashan basylymga zhiberilmedi Algashky sinonim sozdikterdin kejbireuleri Shynajy tanbalar men Filosofiya tiline bagyttalgan shygarma zhәne Әlipbi bojynsha rettelgen sozdik 1668 bular tүrli ataular men ugymdardy zhүjeli tүrde rettegen tүsindirmeler Negizinde osy shygarmalardy dәl sinonimder sozdigi dep te ajta almajmyz degenmen mәni zhakyn sozder ozara toptastyrylyp biriktirilgen Francuz tilinin dәldigi nemese sinonimderge auysatyn sozderdin әrtүrli magynalary 1718 Agylshyn tilinde sinonimder retinde eseptelinetin sozderdin ajyrmashylygy zhәne olardy durys koldanu bojynsha nuskaulyk Britan tilindegi sinonimder 1794 Agylshyn tilinde magynalas kelgen sozder men tehnikalyk terminderdin sozdigi 1806 Agylshyn tilindegi sinonimderdin tүsindirmesi 1818 Dzhon Uilkinstyn 1608 zhylgy magynalas sozderdin toptastyryluynan negizdelgen Rogettin Tezaurusy 1805 zhyly zhazylyp 1852 zhyly basylyp shygarylgan onyn zhazushysy Piter Mark Roget Өzine dejingi baska shygarmalardan negizgi ajyrmashylygy bul osy sozdiktin sinonimderge tүsindirmelerdi bermeui sondyktan okyrmandarga sozderdin magynasyn okyp koru mүmkin emes 1852 zhylga dejin bul sozdik basylyp shygarylgan agylshyn tildi zhurtshylyk ishinde keninen taralgan edi Roget sozdiktin algashky nuskasynda oz shygarmasy turaly osylaj pajymdagan Osygan uksas sozderdi zhүjelep tүrli shygarmalardy kurganyma 50 ge taman zhyl boldy Bundaj sozdik menin kemshilikterimdi tolyktyruga komektesui mүmkin dep eseptej otyryp men 1805 zhyly shagyn olshemde sozderdin zhiktelgen zhinagyn zhazdym Osy Tezaurus ajtylyp otken zhinakka sәjkes mәnerde zhүjelep zhazylgan DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Ғylymtanu Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar ҒӨF EKO 2006 ISBN 9965 808 78 3 Roget Peter 1852 Thesaurus of English Language Words and Phrases The Merriam Webster thesaurus Springfield Massachusetts Merriam Webster ISBN 978 0 87779 637 4 Oxford thesaurus of English 3rd Oxford Oxford University Press ISBN 978 0 19 956081 3 American Heritage Dictionary of the English Language 5th edition Houghton Mifflin Harcourt 2011 ISBN 9780547041018 p xxvii Edwin L Battistella Beware the thesaurus OUPblog Oxford University Press s Academic Insights for the Thinking World February 11 2018 http www etymonline com index php term thesaurus R S P Beekes Etymological Dictionary of Greek Brill 2009 p 548 Oksford agylshyn tili sozdigi http www etymonline com index php term thesaurus B Lafaye Dictionnaire des synonymes de la langue francaise Hachette 1869 3rd edition John Wilkins An Essay Towards a Real Character and a Philosophical Language London 1668 John Wilkins William Lloyd anonymously An Alphabetical Dictionary Wherein all English Words According to their Various Significations Are either referred to their Places in the Philosophical Tables Or explained by such Words as are in those Tables London 1668 Natascia Leonardi An Analysis of a Seventeenth Century Conceptual Dictionary with an Alphabetical List of Entries and a Network Definition Structure John Wilkins and William Lloyd s An Alphabetical Dictionary 1668 in Historical Dictionaries and Historical Dictionary Research papers from the International Conference on Historical Lexicography and Lexicology University of Leicester 2002 Max Niemeyer Verlag 2004 ISBN 3484391235 p 39 52 Gabriel Girard La Justesse de la langue francoise ou les differentes significations des mots qui passent pour synonymes Paris 1718 John Trusler anonymously The Difference between Words esteemed Synonyms in the English Language and the proper choice of them determined London 1766 Hester Lynch Piozzi British Synonymy or an Attempt Regulating the Choice of Words in Familiar Conversation Dublin 1794 James Leslie Dictionary of the Synonymous Words and Technical Terms in the English Language Edinburgh 1806 George Crabb English Synonyms Explained in Alphabetical Order with Copious Illustrations and Examples Drawn from the Best Writers 2nd edition London 1818 Hullen Werner 2003 Introduction Oxford Scholarship oxfordscholarship com doi 10 1093 acprof oso 9780199254729 001 0001 ISBN 978 0 19 925472 9 Retrieved 26 March 2018 Roget P M 1982 Prefact to the first edition 1852 In Lloyd Susan M ed Roget s Thesaurus of English Words and Phrases New ed Harlow Longman p xix Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet