Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сырдария шөгінді алабы - эпигерциндік Тұран тақтасының шығыс бөлігіндегі, мезозой-кайнозойлық үміттенерліктей мұнайлы-газды шөгінділермен көмілген ішкі платформалық ойысым. Негізгі бөлігі Қызылорда облысында, тек Батыс Тянь-Шаньнің сілемдеріне жуықтайтын оңтүстік-шығыс сегменті ғана Түркістан облысы ауқымына кіреді. Ауданы 120 мың км2. Зерттеушілердің көпшілігінің пікірі бойынша, ойысымның кристалдық іргетасы рөлін қатпарлығы нәтижесінде тұрақтанған таужыныстар құраған. Ендікке жуық шағын оқшау жарылымдар қилысатын, көбінесе солтүстік-батысқа бағытталған бірнеше терең жарылымдар арқылы іргетас блоктарға дараланған. Дамудың кимерийлік-әлпілік сатысында ойысу процесіне шалынған осы блоктар юра-бор мен палеоген-неогеннің теңгеруші шөгінділері жиылатын жеке ойысымдар мен ойыстарға айналған. Бұларды бөлуші көтеріңкі блоктар платформа тысының шөгінділерінде белбелестер, ер тұрқылас құрылымдар және көтерілімдер түрінде көрініс береді. Алап іргетасының ең басты құрылымдық элементтері болып Балтакөл-Босаға бел-белесі, Төртқұдық, Қарақтау, Шардара және Шұлын көтерілімдері, Берді, Арыс, Байырқұм, Ташкент-Бетпақдала, Ергашқұдық және Үрмеқұм-Жауғаш ойысымдары саналады.
Балтакөл-Босаға бел-белесі батыста Төртқұдық көтерілімімен ұштасады. Белбелестің солтүстік-шығыс жалғасы ретінде алаптың орталығына қарай түрде құлдилайтын жотасының оңтүстік-батыс беткейін қарастыруға болады, ол Кетпенқалды, Айдар т.б. бірнеше брахиқатпарлықтармен күрделіленген. Аталған құрылымдардың күмбезінде іргетас бетінің тереңдігі 1600-2000 м шамасында. Төртқұдық көтерілімі Балтакөл-Босаға бел-белесінің оңтүстігінде орналасқан, мұнда іргетастың жатыс тереңдігі 800 м, сондықтан көтерілім платформа тысының жұқару аймағы түрінде айқын көрініс береді. Қаратау көтерілімі бор жүйесіне тиесілі таужыныстардың эпиплатформалық орогенез процестері нәтижесінде тұрақтанған ірі жұрнағы түрінде жер бетінде ашылады. Бойлыққа жуық бағыттагы Шардара көтерілімінің іргетас беті бойынша өлшемі 40x20 км. Платформалық тысқа тиесілі таужыныстар батыс жағы жарылыммен күрделіленген құрылымдық мүйіс құрайды. Солтүстік-шығыс бағытта тартылған Шұлын көтерілімі оңтүстік-шығыс секторда орналасқан. Көтерілімің солтүстік және батыс беткейлерін ірі Шардада-Шұлын жарылымы қиып еткен, сол арқылы ол Байырқұм және Арыс ойысымдарымен жалғасқан. Балтакөл-Босаға бел-белесінен солтүстік-шығыс бағытқа созылған, іргетасының ойысу тереңдігі 2000 м-ден асатын Берді ойысымы орналасқан. Арыс ойысымы кеңістіктегі орыны тұрғысынан алғанда Батыс Тянь-Шаньнің орогендік аймақтарына жуықтайды. Іргетас беті бойынша оның өлшемдері 90x80 км, мезозой-кайнозой шөгінділерінің қалыңдығы 3000 м-ден асады. Ойысым Қаракүңгір, Қоскуңгір, Ақдала т.б. брахиқатпарлықтармен күрделіленген, бұларда жүргізілген терең бұрғылаулар оң нәтиже бермеді. Байырқұм іргетасы батысында Қарақтау, шығысында Шұлын көтерілімдерінің арнасында орналасқан, бойлыққа жуық бағытта созылған қысаң синклин белдем. Оның жер бетіндегі өлшемдері 100x40 км, іргетасының жатыс тереңдігі 3000 м. Ташкент-Бетпақдала ойысымы алаптың шеткі оңтүстік-шығыс секторын алып жатыр, өлшемдері 130x100 км. Сейсмобарлаудың деректері бойынша, оның іргетасы 2400-2600 м тереңдікте. өзге ойысымдарға қарағанда плиоцен-төрттік шөгінділерінің молайған, бор-палеоген таужыныстарының азайған қалыңдықтарымен сипатталады. Соңғыларының азаюын оның даму тарихының платформалық даму сатысынан кейін етек алған орогенез процесімен байланыстылығы анықтаса керек. Ақырында алаптың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан Ергашқұдық және Алдыңғы Нұрата ойысымдары да іргетастың 1000 м-ден 1400 м-ге дейінгі тереңдіктерде жатқан блоктары болып табылады. Бұлардың құрамында, сірә, юра шөгінділері жоқ болар. Осыған байланысты мұнда үміттенерліктей мұнайлылық пен газдылық өзге аймақтармен салыстарынғанда төмендеу.
Дереккөздер
- Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Syrdariya shogindi alaby epigercindik Turan taktasynyn shygys boligindegi mezozoj kajnozojlyk үmittenerliktej munajly gazdy shogindilermen komilgen ishki platformalyk ojysym Negizgi boligi Қyzylorda oblysynda tek Batys Tyan Shannin silemderine zhuyktajtyn ontүstik shygys segmenti gana Tүrkistan oblysy aukymyna kiredi Audany 120 myn km2 Zertteushilerdin kopshiliginin pikiri bojynsha ojysymnyn kristaldyk irgetasy rolin katparlygy nәtizhesinde turaktangan tauzhynystar kuragan Endikke zhuyk shagyn okshau zharylymdar kilysatyn kobinese soltүstik batyska bagyttalgan birneshe teren zharylymdar arkyly irgetas bloktarga daralangan Damudyn kimerijlik әlpilik satysynda ojysu procesine shalyngan osy bloktar yura bor men paleogen neogennin tengerushi shogindileri zhiylatyn zheke ojysymdar men ojystarga ajnalgan Bulardy bolushi koterinki bloktar platforma tysynyn shogindilerinde belbelester er turkylas kurylymdar zhәne koterilimder tүrinde korinis beredi Alap irgetasynyn en basty kurylymdyk elementteri bolyp Baltakol Bosaga bel belesi Tortkudyk Қaraktau Shardara zhәne Shulyn koterilimderi Berdi Arys Bajyrkum Tashkent Betpakdala Ergashkudyk zhәne Үrmekum Zhaugash ojysymdary sanalady Baltakol Bosaga bel belesi batysta Tortkudyk koterilimimen ushtasady Belbelestin soltүstik shygys zhalgasy retinde alaptyn ortalygyna karaj tүrde kuldilajtyn zhotasynyn ontүstik batys betkejin karastyruga bolady ol Ketpenkaldy Ajdar t b birneshe brahikatparlyktarmen kүrdelilengen Atalgan kurylymdardyn kүmbezinde irgetas betinin terendigi 1600 2000 m shamasynda Tortkudyk koterilimi Baltakol Bosaga bel belesinin ontүstiginde ornalaskan munda irgetastyn zhatys terendigi 800 m sondyktan koterilim platforma tysynyn zhukaru ajmagy tүrinde ajkyn korinis beredi Қaratau koterilimi bor zhүjesine tiesili tauzhynystardyn epiplatformalyk orogenez procesteri nәtizhesinde turaktangan iri zhurnagy tүrinde zher betinde ashylady Bojlykka zhuyk bagyttagy Shardara koteriliminin irgetas beti bojynsha olshemi 40x20 km Platformalyk tyska tiesili tauzhynystar batys zhagy zharylymmen kүrdelilengen kurylymdyk mүjis kurajdy Soltүstik shygys bagytta tartylgan Shulyn koterilimi ontүstik shygys sektorda ornalaskan Koterilimin soltүstik zhәne batys betkejlerin iri Shardada Shulyn zharylymy kiyp etken sol arkyly ol Bajyrkum zhәne Arys ojysymdarymen zhalgaskan Baltakol Bosaga bel belesinen soltүstik shygys bagytka sozylgan irgetasynyn ojysu terendigi 2000 m den asatyn Berdi ojysymy ornalaskan Arys ojysymy kenistiktegi oryny turgysynan alganda Batys Tyan Shannin orogendik ajmaktaryna zhuyktajdy Irgetas beti bojynsha onyn olshemderi 90x80 km mezozoj kajnozoj shogindilerinin kalyndygy 3000 m den asady Ojysym Қarakүngir Қoskungir Akdala t b brahikatparlyktarmen kүrdelilengen bularda zhүrgizilgen teren burgylaular on nәtizhe bermedi Bajyrkum irgetasy batysynda Қaraktau shygysynda Shulyn koterilimderinin arnasynda ornalaskan bojlykka zhuyk bagytta sozylgan kysan sinklin beldem Onyn zher betindegi olshemderi 100x40 km irgetasynyn zhatys terendigi 3000 m Tashkent Betpakdala ojysymy alaptyn shetki ontүstik shygys sektoryn alyp zhatyr olshemderi 130x100 km Sejsmobarlaudyn derekteri bojynsha onyn irgetasy 2400 2600 m terendikte ozge ojysymdarga karaganda pliocen torttik shogindilerinin molajgan bor paleogen tauzhynystarynyn azajgan kalyndyktarymen sipattalady Songylarynyn azayuyn onyn damu tarihynyn platformalyk damu satysynan kejin etek algan orogenez procesimen bajlanystylygy anyktasa kerek Akyrynda alaptyn ontүstik batys boliginde ornalaskan Ergashkudyk zhәne Aldyngy Nurata ojysymdary da irgetastyn 1000 m den 1400 m ge dejingi terendikterde zhatkan bloktary bolyp tabylady Bulardyn kuramynda sirә yura shogindileri zhok bolar Osygan bajlanysty munda үmittenerliktej munajlylyk pen gazdylyk ozge ajmaktarmen salystarynganda tomendeu DerekkozderҚazakstannyn munaj enciklopediyasy 2 tomdyk Almaty Munajshy Қogamdyk kory 2005 ISBN 9965 9765 1 1Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz