Суландыру

СУЛАНДЫРУ, ирригация – ылғалы жеткіліксіз егін алабына су жеткізу, оның топырақтың өнім өсетін қыртысындағы қорын көбейту шаралары, мелиорацияның бір түрі. Суландыру техникалық, агротехникалық және шаруашылық-ұйымдастырушылық шаралардың кешеніне кіреді. Суландыру алдымен сусыз, су қоры жеткіліксіз не суы қажетке жарамсыз шөл, шөлейт, далалы жерлерді сумен қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі. Суландыруда ең алдымен жергілікті (жер асты сулары, өзен, , атмосфералық ылғал) зерттеліп, оларды пайдалану шаралары (құдық қазу, бөгет, тоған салу, суды арықпен ағызу, т.б.) жүргізіледі. Бұл шаралар жеткіліксіз болғанда суды басқа жерден канал, су құбырлары арқылы әкеледі. Суландыруды жүзеге асыру үшін суландыру жүйесін жүргізеді. Суландыру өсірілетін дақылдың вегетациялық кезеңінде топырақта ылғал жетіспеген кезде жүргізіледі, сол арқылы топырақтың су режимін жақсартуға, топырақтың құнарлылығын арттыруға және а. ш. дақылдарының өнімділігі мен өнім сапасын арттыруға болады. Суландыру дұрыс қолданылғанда топырақтағы күшейеді, соның әсерінен органикалық қалдықтардың ыдырауы тездетіледі. Ылғалды жеткілікті мөлшерде алған жеміс-жидек дақылдары өнімдерінің қанттылығы, ал майлы дақылдардың тұқымдарындағы майдың, қосымша азоттық қорек бергенде бидай дәніндегі , мақта талшығының сапасы жақсарады. Суландыру құрғақшылық аймақтардағы жерлерді түбегейлі жақсартуға және олардың а. ш. айналымына кіруіне, сондай-ақ ылғалдылығы жеткілікті аудандарда жерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Суландырудың жүйелі және мерзімді түрлері болады. Жүйелі Суландыру кезінде су егістікке белгіленген уақытта және өсімдіктердің қажетін қамтамасыз ететіндей мөлшерде беріледі. Мерзімді Суландыруда өзен тасыған кезде су қоймалары арқылы егістік және жайылымдық жерлерге су жіберіледі. Көктемде қар суын топыраққа ылғал сіңіру мақсатымен бір рет жайып жібереді. Суландырудың көлдетіп суару тәсілі шөлейт және далалық аудандарда табиғи шөптің шығымдылығын арттыру үшін қолданылады. Егістік жерлердің тұздануына және балшықтануына жол бермеу үшін Суландырудың көмегімен жерді жуады және кәріздер қазылады. Бұл жүйе су қабылдағыш тораптан, басқы және реттеп тұрушы құрылыстардан, магистральды каналдан, су бөлетін түрлі каналдар мен бөгендерден, суландыратын уақытша жүйелерден, т.б. тұрады. Суландыру жағдайында а. ш. дақылдарын өсірудің өзіндік ерекшеліктері болады; қ. Суармалы егіншілік.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том