Субъект және объект

Субъект Және Объект (лат. subjectum – бастауыш және objektum – пән, нысан.) – философиялық категориялар. Субъект және объект алғашында заттың қасиетін, күйін, әрекетін білдіретін субстанция түсінігімен мәндес ұғым болды. Философия тарихында Субъект және объект ұғымының мағынасы түбегейлі өзгеріп, онтологиялық ауқымнан шығып, гносеологиялық мәнге ауысты. Антикалық және ортағасырлық дәуірлерде субъект және объект “субъект – предикат” категориялық жұбы ретінде қолданылса, жаңа дәуірде субъект және объект “субъект – объект” гносеологиялық категориялық жұбы аясында қарастырылып, “субъект” – танушы сана ретінде, “объект” – танылуға тиісті болмыс ретінде ұғынылды. Қазір субъект танымдық, гносеологиялық мәні бар, санаға, ерік-жігерге, танымдық белсенділікке ие жеке тұлға немесе әлеуметік топтың атауы. Оның танымдық немесе басқа белсенді әрекеті бағытталған нысан – объект болады. осы екі ұғымның қарама-қайшылығы арқылы алғаш негіздеген Декарт болды. субъект және объектінің ұғымдық ауқымын кеңейтіп, ішкі ұйымдасу заңдылықтарының жүйесін айқындады. Гегель субъест және объектінің гносеологиялық, онтологиялық өлшемдерін үйлестіріп, тарихи сипат дарытты. Гегель бойынша шын мәніндегі субъект және объект – өзін танымның субъектісі, сонымен қатар объектісі ретінде көрсететін – абсолют болып табылады. Объект онтологиялық мәнде болмыстық белсенділіктің орталығы болса, гносеологиялық мәнде субъектінің белсенділігі бағытталған нысаны.

Пайдаланған сілтемелер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том