Скребнилер

Скребнилер немесе Тікенбас құрттар (лат. Acanthocephala) — балықтардың, құстардың, сүтқоректілердің ащы ішегінде паразиттік тіршілік ететін тікенекбас құрттар; өзі аттас типтің жалғыз класы.

Скребнилер, немесе Тікенбас құрттар
Corynosoma wegeneri тікенбас құрты
Ғылыми топтастырылуы
Домен	Эукариоттар
Патшалық	Жануарлар
Кіші класс
Түр	Скребнилер
Халықаралық ғылыми атауы
Acanthocephala , 1771
Класстары
Уикитүрлердегі жіктелуі [{{fullurl:commons:{{{Commons}}}|uselang=kk}} Ортаққордан сурет іздеу] ITIS   64238 NCBI   10232 EOL   2

Сипаттамасы

Corynosoma wegeneri тікенбас құрт аталығы құрылысының схемасы. 1 — бізтұмсық; 2 — лемнискилер, 3 — бізтұмсықты қынап, 4 — жүйке түйіні, 5 — лигамент, 6 — ұрық сақтайтын бөлімдер, 7 — цементтік без.

500-ден астам түрі бар. Дене тұрқы цилиндр не ұршық тәрізді, ұзындығы 1,5 мм-ден 40 мм-ге дейін, ал ірілері 65 см-дей болады. Денесі тұмсық пен тұлғадан тұрады. Тұмсығында бірнеше қатар, кері қайырылған ілмешектері бар. Осы ілмешектерімен иесінің ішегіне қадалып бекінеді. Денесінің сыртын жұқа кутикула қабаты жапқан, оның астында гиподерма қабаты болады. Гиподерманың қалың жерінде гликоген қоры жиналатын ірі ядролары орналасады. Скребнилерде алғашқы дене қуысы () жақсы дамыған. Иесінің ішегінде паразиттік тіршілік етуіне байланысты ас қорыту жүйесі жойылған. Қорытылған қоректі дене жабыны арқылы сіңіреді. Жүйке жүйесі қарапайым. Ми ганглиясы тұмсық қынабына еніп жатады, одан жұқа жүйке талшықтары алға тұмсыққа қарай, екі бүйір жүйке бағанасы артқы бөліміне қарай бағытталған. Сезім мүшелерінен тек екі кішкене сезгіш бүртіктер бар. Тыныс алу және қан айналу жүйесі болмайды. Зәр шығару жүйесі — протонефридиялы. Жыныс мүшелері жұп болады.

Паразиттың дамуы

Moniliformis moniliformis тікенбас құртының тіршілік кезеңі схемасы. Нормада түпкілікті қожайыны ретінде кеміргіштер саналады, алайда адам аралық қожайынды - жесе, ол оны өзіне жұқтырып алуы мүмкін

Дамуы әдетте метаморфозбен және иесін алмастыру жолымен өтеді. Ұрықтанған жұмыртқалар нәжіспен бірге сыртқа шығарылады да, одан әрі даму үшін аралық иесінің денесіне түседі. Аралық иесі - моллюскілер, , бунақденелілер. Аралық иесінің ішегіне түскен жұмыртқадан дернәсіл дамиды. Ол ішекті тесіп, дене қуысына өтіп, сол жерде ересек түрге айналады. Осындай метаморфоздан кейін скребнидің тұмсығы тұмсық қынабына тартылып, денесі дөңгелектеніп, сырты қабыршақпен оранып, капсулаға айналады. Осы күйінде көп жылдар бойы тіршілігін жоймайды. Мұның ақырғы күйіндегі личинкасы - акантелла организміне түскенде тез өседі, дамиді.

Паразиттың зияны

Скребни мал, балық және құс шаруашылығына үлкен зиян келтіріп, олардың өнімділігін азайтады. Жануарларда акантоцефалез ауруын тудырады. Кейде адамның ішегінде де паразиттік тіршілік етеді. Балықты помфоринхоз, эхиноринхоз, үйректі полиморфоз, , шошқаны макраканторинхоз сияқты қауіпті ауруларға шалдықтырады.

Отрядтары

• Palaeacanthocephala.

• Archіacanthocephala

.

Дереккөздер

1. Қазақ совет энциклопедиясы. 256 б.
2. Қазақ совет энциклопедиясы. 256 б.
3. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том
4. Дәуітбаева К.Ә., Омыртқасыздар зоологиясы, 1-кітап, А., 2004.