Саяси тәртіп - саяси билікті жүзеге асырудың, қоғамды басқарудың жиынтығы. Оған демократиялық құқық пен еркіндіктің жағдайын білдіретін саяси тәртіп жатады. көбі бұл тәртіпті айқындағанда оның көрсеткіші, өлшеуіші ретінде демократиялық даму деңгейін, қоғам мүшелерінің белсенділігін айтады. Осыған байланысты қазіргі саяси тәртіптерді демократиялық және демократияға қарсы деп екіге бөледі.
Авторитаризм – саяси тәртіп, бұнда бір түрдің немесе топтың өз басшысымен билікке ұмтылысы. Авторитаризм қоғамдық құрылысы ауысып жатқан елдерде, тағы да ұзақ дағдарыста болып жатқан қоғамда пайда болады. Берілген шарттар, авторитарлық саяси режимнің орнату факторы болады.
Өз сипаттаумен ол тоталитаризммен демократияның арасында орналасады. Тоталитаризммен оның автократиялық заң мен шектелмейтін билік сипаттамасы демократиямен – автономия бар болуы, мемлекет пен басқарылмайтын қоғам салаларымен ұқсайды.
Мысалға XX ғасырда көп авторитарлық мемлекеттерде легитимация мақсатымен ұлттық идеология және формальды билік бақылайтын сайлау көп қолданған. Көптеген Азиядағы, Африкадағы және Латын Америкадағы болған авторитарлық режим өзін өмір сүруін ұлттық босатумен және туумен ақтайды.
Соңғы онжылдықта авторитарлық жүйелер жиі кейбір демократиялық институттармен пайдаланған – олар сайлау, плебисцит т.б. Мысалы, конкуренті емес немесе жарты конкуренті сайлаулар: авторитарлы немесе жарты авторитарлы режиммен Мексикада, Бразилияда, Оңтүстік Кореяда, Ресейде, Қазақстанда және басқа мемлекеттерде пайдаланған. Жалпы зерттеушілер авторитаризмнің айыратын белгілерін береді, олар:
- күшті орталықтанған билік
- бір топтың немесе партияның билікке монополиясы
- элитаның қалыптасуы
- оппозицияға толық немесе толық емес тиым салуы
- билік өзгеруінің күштеу мінезі
- шектелген плюрализм
- билікті ұстап қалу үшін күш құрылымын кең қолдануы
- өкіметтік билік органдарының, салмаудың және оппозицияның бар болуы. Бірақ оларды жұмыс істеуі шектелген тек формальды түрінде ғана.
- халықты билікке жібермеуі
- қоғам мен жеке адамның үстінен тотальды бақылаудан бас тарту.
Қазіргі әлемде авторизмнің сақталып қалуына көп жағдайлар себеп болып келеді. Мысалы:
- Азаматтық қоғамның дамымағандығы
- Экономиканың артта қалуы
- Дамушы қоғамдарда шиеленістің биік тәсілі
Қазіргі уақытта тоталитарлық саяси жүйенің ыдырауымен көптеген әлемнің коммунистік мемлекеттерінің ғылыми және саяси қызығушылығы авторитаризмге көбейді. 80-90 жылдары авторитарлық мемлекеттер, олар (Оңтүстік Корея,Чили, Китай, Въетнам және т.б.). Өзінің экономикалық және әлеуметтік күштілігін көрсетті және экономикалық гүлденудің саяси тұрақтылығымен күшті биліктің – бостандық экономикамен және қауіпсіздікпен дамыған әлеуметтік плюрализммен дамығандығын дәлелдейді. Сондықтан авторитаризмнің реформаторлық мүмкіншіліктері бар екен деп ғалымдардың пікірлерімен келісуге болады (В.П. Пугачев). Бірақ демократияға көзделген авторитарлық тәртіп көпке шыдамайды. Бұнда қазіргі жағдайда тұрақты саяси жүйенің бір типі – ол демократия.
Дереккөздер
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sayasi tәrtip sayasi bilikti zhүzege asyrudyn kogamdy baskarudyn zhiyntygy Ogan demokratiyalyk kukyk pen erkindiktin zhagdajyn bildiretin sayasi tәrtip zhatady kobi bul tәrtipti ajkyndaganda onyn korsetkishi olsheuishi retinde demokratiyalyk damu dengejin kogam mүshelerinin belsendiligin ajtady Osygan bajlanysty kazirgi sayasi tәrtipterdi demokratiyalyk zhәne demokratiyaga karsy dep ekige boledi Avtoritarizm sayasi tәrtip bunda bir tүrdin nemese toptyn oz basshysymen bilikke umtylysy Avtoritarizm kogamdyk kurylysy auysyp zhatkan elderde tagy da uzak dagdarysta bolyp zhatkan kogamda pajda bolady Berilgen sharttar avtoritarlyk sayasi rezhimnin ornatu faktory bolady Өz sipattaumen ol totalitarizmmen demokratiyanyn arasynda ornalasady Totalitarizmmen onyn avtokratiyalyk zan men shektelmejtin bilik sipattamasy demokratiyamen avtonomiya bar boluy memleket pen baskarylmajtyn kogam salalarymen uksajdy Mysalga XX gasyrda kop avtoritarlyk memleketterde legitimaciya maksatymen ulttyk ideologiya zhәne formaldy bilik bakylajtyn sajlau kop koldangan Koptegen Aziyadagy Afrikadagy zhәne Latyn Amerikadagy bolgan avtoritarlyk rezhim ozin omir sүruin ulttyk bosatumen zhәne tuumen aktajdy Songy onzhyldykta avtoritarlyk zhүjeler zhii kejbir demokratiyalyk instituttarmen pajdalangan olar sajlau plebiscit t b Mysaly konkurenti emes nemese zharty konkurenti sajlaular avtoritarly nemese zharty avtoritarly rezhimmen Meksikada Braziliyada Ontүstik Koreyada Resejde Қazakstanda zhәne baska memleketterde pajdalangan Zhalpy zertteushiler avtoritarizmnin ajyratyn belgilerin beredi olar kүshti ortalyktangan bilik bir toptyn nemese partiyanyn bilikke monopoliyasy elitanyn kalyptasuy oppoziciyaga tolyk nemese tolyk emes tiym saluy bilik ozgeruinin kүshteu minezi shektelgen plyuralizm bilikti ustap kalu үshin kүsh kurylymyn ken koldanuy okimettik bilik organdarynyn salmaudyn zhәne oppoziciyanyn bar boluy Birak olardy zhumys isteui shektelgen tek formaldy tүrinde gana halykty bilikke zhibermeui kogam men zheke adamnyn үstinen totaldy bakylaudan bas tartu Қazirgi әlemde avtorizmnin saktalyp kaluyna kop zhagdajlar sebep bolyp keledi Mysaly Azamattyk kogamnyn damymagandygy Ekonomikanyn artta kaluy Damushy kogamdarda shielenistin biik tәsili Қazirgi uakytta totalitarlyk sayasi zhүjenin ydyrauymen koptegen әlemnin kommunistik memleketterinin gylymi zhәne sayasi kyzygushylygy avtoritarizmge kobejdi 80 90 zhyldary avtoritarlyk memleketter olar Ontүstik Koreya Chili Kitaj Vetnam zhәne t b Өzinin ekonomikalyk zhәne әleumettik kүshtiligin korsetti zhәne ekonomikalyk gүldenudin sayasi turaktylygymen kүshti biliktin bostandyk ekonomikamen zhәne kauipsizdikpen damygan әleumettik plyuralizmmen damygandygyn dәleldejdi Sondyktan avtoritarizmnin reformatorlyk mүmkinshilikteri bar eken dep galymdardyn pikirlerimen kelisuge bolady V P Pugachev Birak demokratiyaga kozdelgen avtoritarlyk tәrtip kopke shydamajdy Bunda kazirgi zhagdajda turakty sayasi zhүjenin bir tipi ol demokratiya DerekkozderSayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet