Рузбехан

Рузбехан Ғалым, қаласы .Рузбехан, Абд ул-Хайр Фазлаллах ибн Рузбехан әл-Хунджи әл-Исфаhани (1457/58 – 1521/24 жылы шамамен) – 15 ғасырдың аяғы мен 16 ғасырдың бас кезінде парсы тілінде жазған тарихшы әрі әдебиетші. Орта Азия мен Қазақстанның тарихы жөніндегі «Михман наме-и Бұхара», («Бұхара мейманының жазбасы») атты шығарманың авторы. Нақты өмірбаяндық мәліметтері жоқ.

Шығармалары

Рузбеханның әкесі – Жемал әд-Дин Рузбехан ғұлама ғалым болған. Балалық шағы Шираз бен Исфаhанда өтті. Ол 25 жасында Хиджаз бен Египетке аттанып, сол кездегі ғылым ордаларынан дәріс алады. 15 ғасырдың аяғы мен 16 ғасырдың басында Орта Азия мен Иран билеушілерінің сарайларында жоғары лауазымды қызметтер атқарады. Әзербайжандағы Сұлтан Аққойлының сарайында қызмет етті (1478–1490). 1491–1492 жылдары Аққойлы әулетіне арналған тарихи шығармасы «Тарих-и Аламар-йи Аминиді» аяқтады. Сұлтан Якуб қайтыс болғаннан кейін ол Әмір Темір әулетінің өкілі Сұлтан Хұсайын мырзаның қол астында қызмет істеді (1496–1506). 1504 жылы Қашанға шах Исмаил Сефевидің әскері басып кірді, сүнниттерге ойран салды. Рузбехан Иранды тастап, Мауераннахрдағы Мұхаммед Шайбани ханның сарайына келді. Рузбехан Мұхаммед Шайбани ханның жақын адамы ретінде жорықтарда жанында болды, діни айтыстарға, әңгіме-кеңеске қатысып отырды. 1510 жылы Мұхаммед Шайбани хан қайтыс болған соң, Рузбехан оның жиені ханға қызмет етті. 1515 жылы оған «Сулук әл-мулук» атты саяси трактатын арнады. Рузбехан Орта Азия мен Қазақстан тарихнамасына «Михман наме-йи Бұхара» атты кітаптың авторы ретінде енді. Шын мәнінде онда 15–16 ғасырлардағы елдің әлеуметтік-экономикалық, мәдени және саяси өмірін, қазақтар мен көшпелі өзбектердің этникалық құрамын дәл сипаттаған. Рузбеханның қазақтардың тұрмысы, шаруашылығы, Оңтүстік Қазақстанның Сырдария бойындағы қалаларының жай-күйі, Орта Азия мен Қазақстанның сауда-экономикалық байланыстары, Қазақ хандығы мен Шайбани әулеті билеушілерінің саяси қарым-қатынасы жөніндегі мәліметтері құнды.

Ғалымдар

Рузбехан шығармалары 15 – 16 ғасырлардағы Орта Азия мен Қазақстанның тарихын зерттеушісі ғалымдардың (А.Ю. Якубовский, М.Салье, М.П. Вяткин, П.П. Иванов, А.А. , С.К. Ибрагимов, М.А. Абдураимов, Б.А. Ахмедов, Р.Джалилова) еңбектеріне арқау болды. «Михман наме-йи Бұхараның» қолжазбасы Ташкент пен Стамбұлда сақтаулы.

Сілтемелер

• Тарих
• Парсы тілі

Дереккөздер:

1. Қазақ энциклопедиясы, 7 - том
2. Тараз энциклопедиясы