Піштіру

Піштіру, тарттыру – жануарлардың жыныс бездерін алып тастау немесе аталық жануарлардың жыныстық қызметін тоқтату мақсатында олардың тұқым шашу қабілетін бұзу.

Піштіру көптеген омыртқасыздарда ешқандай өзгеріс туғызбайды, өйткені оларда жыныс бездері байланысты емес. Піштіру сүтқоректілер организмінде үлкен өзгеріс тудырады. Сүйектердің әсіресе қол – аяқ сүйектерінің өсуі өзгереді, екінші жыныстық белгілер жойылады не нашар дамиды, денеге май көп жиналады. Жыныс бездері ауруларында және кейбір басқа органдардың ауруы кезінде ем ретінде піштіру(тарттыру) қолданылады. Малды піштіру көбіне шаруашылық тиімділігі тұрғысынан және емдеу мақсатында хирургтік әдіспен жүргізіледі. Піштірілген малды ақта дейді. Жылқыны ақталайды, бұқаны, бураны кестіреді, қошқар мен текені тарттырады. Ондай малдар жуас болады, жақсы семіреді, етінің сапасы, калориясы жоғары және дәмді, нәрлі болады; қойлардың қырқылатын жүні көбейеді. Піштіру кезінде еркек малдардың жыныстық жұмыртқасы (ені) алынып тасталынады. Айғырды ( 3-4 жасында), бұқаны (1,5-2 жасында), қабанды (5 айлығында), қоянды (3 – 4 айлығында), қозы мен лақты (1-2 айлығында) ашық (ұманың ұшын шорт кесіп, сол тесіктен қос енді шығарып, бауларын байлап екі енді кесіп алады) және жабық (арнаулы металл қысқыш пен ендердің бауын ұманың терісімен қоса 20 – 40 мин. Қатты қысу түрде піштіру жүргізіледі. Айғырды піштірудеде оған піштіруденден 6 – 12 сағат бұрын жемшөп бермейді. Оны жығып, ұмасы мен шабын сабынмен жуып, зарарсыздандырады. Содан кейін ұманың терісін тіліп, жалаңаштап, шығарылған еннің бауларын арнаулы металл қысқышпен қатты қысады, қысқыштың қосалқы пышағы жаншылған ен бауын кеседі, одан кейін ен бауының тұқылына йод жағып, қиманың тілігіне шыбын қонбау үшін йодоформ ұнтағын себеді де пішпені тұрғызып, 30 минуттай жетектеп серуендетеді. Жарасы ластанып, зақымданбаса бір аптада жазылып кетеді. Піштірудің жабық түрі жүргізілгенде жаншылған енбаулары үзіліп, ендер ұманың ішінде бос қалады да, 1-2 айда солып, жойылып кетеді. Буыршын мен үлекшені құнанша, кезінде ашық әдіспен кестіреді. Түйені көктем мен күзде ақталау қолайлы. Қозы мен лақты жабық әдіспен ақталауға қазақша тарту әдісі қолданылады. Бұл әдіске машық адам, өріске жіберілмеген қозының шабы мен ұмасына таза су шашады да, бітеу ұмады бір еннің бауын саусағымен іліп тартып үзіп, одан кейін екіншісін үзеді. Енінің сыңары тартылмай қалған малдарды дейді.

Дереккөздер

1. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. 7 том.(Н-С) Алматы, 2005 жыл