Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Пайыздық мөлшерлеме – қарыз алушы кредит ретінде берілген қаражатты белгілі бір уақытқа (ай, тоқсан, жыл) қолданғаны үшін төлейтін, алынған кредиттің пайызы ретінде көрсетілетін сома. Берілген қарыздан түсетін жалпы пайданың көлемі негізгі сомаға, пайыздық мөлшерлемеге, төлеу жиілігіне және берілген мерзімге байланысты.
Бұл қарыз беруші қарыз алушыға пайда үлесі ретінде төлететін берілген соманың бөлігі деп анықталып, әдетте жылдық пайыз ретінде көрсетіледі. Пайыздық мөлшерлеме – банк немесе басқа қарыз беруші қарыз алушыға төлеуге міндетейтін мөлшерлеме. Немесе, бұл – банктердің салымшыларына өздерінің қаражатын шотта сақтағаны үшін төлейтін мөлшерлемесі.
Ақша теориялары тұрғысынан, пайыздық мөлшерлеме – бұл ақшаның жинақ қаржысы ретіндегі құны.
Пайыздық табыс – бұл капиталды әртүрлі түрде (көмек қарыз, кредит) қарызға беруден түсетін немесе құнды қағаздарға құйылған инвестициялардан түсетін пайда.
Жылдық пайыздық мөлшерлеме – бір жыл шіндегі пайыздық мөлшерлеме.
Пайыздық мөлшерлемеге әсер етуші факторлар
Пайыздық мөлшерлем төмендегі факторларға байланысты өзгеріп отырады:
- Қарызға берілген негізгі соманың валютасы
- Салымды өтеуге дейінгі мерзім
- Қарыз алушының қабылданған дефолт ықтималдығы
- Нарықтағы сұраныс пен ұсыныс
Және тағы да басқа факторлар болуы мүмкін.
Мысал
Компания өзінің бизнесіне арналған мүлік сатып алу үшін банктен қарызға капитал алады. Өз кезегінде, банк компанияға мөлшерлеме төлетеді. (қарыз беруші алынған жаңа мүлікке байланысты өзінің құқықтарын да талап етуі мүмкін)
Ақша-кредит саясаты
Пайыздық мөлшерлемелердің нысандары ақша-кредит саясатының маңызды құралы болып табылады және инвестиция, инфляция және жұмыссыздық сияқты айнымалылармен жұмыс істеу барысында ескеріледі. Мемлекеттердің орталық банктері әдетте мемлекет экономикасындағы инвестиция мен тұтынуды өсіруді қалаған кезде пайыздық мөлшерлемелерді төмендетеді. Алайда, төмен пайыздық мөлшерлеме макроэкономикалық саясат ретінде қауіпті болып, инвестициялардың үлкен бөлігі жылжымайтын мүлік пен қор нарығына құйылатын экономикалық көпіршіктің пайда болуына әкеп соғуы мүмкін. Сондықтан, пайыздық мөлшерлеме реттеулері экономикалық қызметтің саулығына байланысты инфляцияны нысандалған ауқымда сақтау үшін немесе экономикалық серпінге байланысты пайыздық мөлшерлемені экономикалық өсіммен қатар шектеу үшін жасалған.
Тарихи пайыздық мөлшерлемелер
Соңғы екі ғасырда пайыздық мөлерлемелер ұлттық үкіметпен немесе орталық банкпен өзгертіліп және орнатылып отырған. Мысалы, Англия Банкінің базалық пайыздық мөлшерлемесі 1989-2009 жылдар аралығында 0,5 %-дан 15 %-ға дейін өзгеріп отырса, АҚШ-тың федералдық қоры бойынша федералдық резервтік мөлшерлемесі 1954 жылдан бастап 2008 жылға дейін 0,25 %-дан 19 %-ға дейін ауытқып отырған, ал Германияда пайыздық мөлшерлемелер 1920 жылдарда 90 %-ға жуық болып 2000 жылдарда шамамен 2 %-ға дейін түскен. Шектен тыс инфляциялық шиыршықты жеңуге әрекет жасау кезінде Зимбабве резервтік банкі несиелерге қатысты пайыздық мөлшерлемелерді 800 %-ға дейін көтерген.
Негізгі кредиттер үшін пайыздық мөлшерлеме 1970 жылдардың аяғында және 1980 жылдардың басында тіркелген мөлшерінен әлдеқайда жоғары болған – 1800 жылдан бастап болған АҚШ-тың алдыңғы пайыздық мөлшерлемелерінің шыңдарынан да, 1700 жылдан бастап болған Британдық шыңдардан да, немесе 1600 жылдан бастап болған Голландық шыңдардан да жоғары; «замануи капитал нарықтары пайда болғандықтан, осы кезеңдегідей жоғары ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемерел енді ешқашан болмайды».
Заманауи капитал нарықтарына дейін, жинақ салымдары кем дегенде 25 % және ең жоғары 50 % жылдық пайдаға жете алатын кейбір шоттар болған.
Пайыздық мөлшерлеме өзгерістерінің себептері
- Саяси қысқа мерзімді пайда: Пайыздық мөлшерлемелерді төмендету экономикаға қысқа мерзімді үдеу бере алады. Қалыпты жағдайларда, көптеген экономисттер пайыздық мөлшерлемелерді қысқарту экономикалық қызметте кейін инфляцияның әсерінен өтелетін тек қысқа мерзімді пайда әкеледі деп ойлайды. Жылдам үдеу сайлауға әсер етуі мүмкін. Экономисттердің көпшілігі саясаткерлердің ықпалын шектеу үшін тәуелсіз орталық банктерді қолдайды.
- Кейінге қалдырылған тұтыну: Ақша қарызға алынған кезде, қарыз беруші ақшаны тұтыну тауарларына жұмсауды кейңнге қалтырады. «Бір уақытты артық көру теориясына» сәйкес, адамдар тауарларды қазір тұтынудан гөрі кейін тұтынуды артық көргендіктен, еркін нарықта оң пайыздық мөлшерлеме болады.
- Инфляциялық болжал: Көптеген мемлекет экономикаларында жалпы айтқанда инфляция байқалады, яғни берілген ақша көлемі болашақта қазірге қарағанда азырақ тауар сатып алады. Қарыз алушы қарыз берушіге мұның орнын толтырып беруі қажет.
- Баламалы инвестициялар: Қарыз беруші өзінің ақшасын құятын инвестицияны түрлі инвестициялар арасынан таңдай алады. Егер ол біреуін таңдаса, басқаларынан түсетін пайдадан тартынады. Әртурлі инвестициялар фонд үшін өз арасында тиімді бәсекеге түседі.
- Инвестициялық тәуекел: Қарыз алушның банкротқа ұшырау, өлу, немесе несие бойынша дефолт жасау қауіпі үнемі болады. Бұл әдетте қарыз беруші қарыз алушы сәтсіздікке ұшыраған жағдайда мұны өтеуіне кепілдік ретінде тәуекел премиясын алатынын білдіреді.
- Өтімділікке артықшылық беру: Адамдар өзінің ресурстары орындалуы уақыт алатын формадан гөрі тез арада ауыстырыла алатын формада қолжетімді болғанын қалайды.
- Салық: Пайданың кейбір бөлігінен салық алынатындықтан, қарыз беруші мұның орынын толтыру үшін жоғары пайыздық мөлшерлемені талап етуі мүмкін.
- Банктер: Банктер экономикалық өсімді жеделдету немесе баяулату үшін пайыздық мөлшерлемелерді өзгерте алады. Бұл экономиканы баяулату үшін пайыздық мөлшерлемелерді көтеруді немесе экономиканы жеделдету ушін пайыздық мөлшерлемелерді төмендетуді қамтиды.
- Экономика: Пайыздық мөлшерлемелер экономиканың жағдайына байланыста ауытқуы мүмкін. Әдетте, егер экономика мықты болса, онда пайыздық мөлшерлемелер жоғары болады; егер экономика әлсіз болса, онда пайыздық мөлшерлемелер төмен болады.
Пайыздық мөлшерлемелердің көлемі
Кредитқа байланысты пайыздық мөлшерлемелер нөлден үлкен, нөлге тең («пайызсыз кредит») немесе нөлден кіші («теріс» пайыздар) болуы мүкін. Егер пайыздық мөлшерлеме үлкен мәндерге жетсе, бұл өсімқорлықтың туындауына әкеп соғады.
Пайыздық мөлшерлеменің түрлері
Пайыздық мөлшерлемелердің бірнеше түрі болады.
Тиянақталған және құбылмалы мөлшерлемелер
Уақыт өте келе пайыздық мөлшерлеменің өзгеру не өзгермеуіне байланысты оны тиянақталған және құбылмалы деп екі түрге бөледі:
- Тиянақталған пайыздық мөлшерлеме – тұрақты, белгілі бір мерзімге бекітіледі және қандай да бір жағдайларға тәуелді емес.
- Құбылмалы пайыздық мөлшерлеме – мерзімі қайта қарастырылуы тиіс. Пайыздық мөлшерлеменің өзгертілуі кейбір көрсеткіштердің ауытқууның негізінде орын алады.
Декурсивтік және антисипативтік мөлшерлемелер
Қойылған пайыздың төлену уақытына байланысты пайыздық мөлшерлеменің екі түрі бар:
- Декурсивтік мөлшерлеме – пайыздық мөлшерлеме қойылғын мерзімнің соңында алынған негізгі сомамен бірге төленеді
- Антисипативтік мөлшерлеме – пайыздық мөлшерлеме қарыз берілген мезетте төленеді (алғытөлем ретінде) және ақырғы қарыз сомасының негізінде анықталады
Қарыз берушіге антисипативтік мөлшерлеме тиімді болса, қарыз алушыға керісінше декурсивтік мөлшерлеме тиімді болып табылады. Мысалы, пайыздық мөлшерлеменің көлемі 10 % болсын делік. Декурсивтік мөлшерлемеде қарыз беруші қарыз алушыға 1000 теңге берсе, мерзімнің соңында қарыз алушы 1100 теңге қайтарады. Ал антисипативтік мөлшерлемеде қарыз беруші қарыз алушыға 900 теңге берсе, қарыз алушы мерзімнің соңында 1000 теңге қайтарады.
Нақты және атаулы мөлшерлемелер
Инфляцияның әсеріне байланысты пайыздық мөлшерлемелер екіге бөлінеді.
- Нақты мөлшерлеме – құнсыздануды (инфляция) ескеретін пайыздық мөлшерлеме.
- Атаулы мөлшерлеме – құнсыздануды ескермейтін пайыздық мөлшерлеме.
Нақты және атаулы мөлшерлемелері арасындағы қатынас Ирвинг Фишер ұсынған теңдеумен сипатталады (Фишер теңдеуі):
- нақты мөлшерлеме
- атаулы мөлшерлеме
- болжамдалған немесе жоспарланған құнсыздану деңгейі
Төмен деңгейлер мен қысқа мерзімдер үшін сызықтық жуықтама қолданылады:
Қайнаркөзін көрсету
| Сіздің жазып жатқан мақалаларыңызда ешбір дереккөз келтірілмеген. Қосқан мәтініңіздің дереккөздерін көрсетіңіз. Анықтама үшін қараңыз: Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Дереккөздерді қалай көрсетемін? және Уикипедия:Уикидің негізгі синтаксисі. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Pajyzdyk molsherleme karyz alushy kredit retinde berilgen karazhatty belgili bir uakytka aj toksan zhyl koldangany үshin tolejtin alyngan kredittin pajyzy retinde korsetiletin soma Berilgen karyzdan tүsetin zhalpy pajdanyn kolemi negizgi somaga pajyzdyk molsherlemege toleu zhiiligine zhәne berilgen merzimge bajlanysty Bul karyz berushi karyz alushyga pajda үlesi retinde toletetin berilgen somanyn boligi dep anyktalyp әdette zhyldyk pajyz retinde korsetiledi Pajyzdyk molsherleme bank nemese baska karyz berushi karyz alushyga toleuge mindetejtin molsherleme Nemese bul bankterdin salymshylaryna ozderinin karazhatyn shotta saktagany үshin tolejtin molsherlemesi Aksha teoriyalary turgysynan pajyzdyk molsherleme bul akshanyn zhinak karzhysy retindegi kuny Pajyzdyk tabys bul kapitaldy әrtүrli tүrde komek karyz kredit karyzga beruden tүsetin nemese kundy kagazdarga kujylgan investiciyalardan tүsetin pajda Zhyldyk pajyzdyk molsherleme bir zhyl shindegi pajyzdyk molsherleme Pajyzdyk molsherlemege әser etushi faktorlarPajyzdyk molsherlem tomendegi faktorlarga bajlanysty ozgerip otyrady Қaryzga berilgen negizgi somanyn valyutasy Salymdy oteuge dejingi merzim Қaryz alushynyn kabyldangan defolt yktimaldygy Naryktagy suranys pen usynys Zhәne tagy da baska faktorlar boluy mүmkin MysalKompaniya ozinin biznesine arnalgan mүlik satyp alu үshin bankten karyzga kapital alady Өz kezeginde bank kompaniyaga molsherleme toletedi karyz berushi alyngan zhana mүlikke bajlanysty ozinin kukyktaryn da talap etui mүmkin Aksha kredit sayasatyPajyzdyk molsherlemelerdin nysandary aksha kredit sayasatynyn manyzdy kuraly bolyp tabylady zhәne investiciya inflyaciya zhәne zhumyssyzdyk siyakty ajnymalylarmen zhumys isteu barysynda eskeriledi Memleketterdin ortalyk bankteri әdette memleket ekonomikasyndagy investiciya men tutynudy osirudi kalagan kezde pajyzdyk molsherlemelerdi tomendetedi Alajda tomen pajyzdyk molsherleme makroekonomikalyk sayasat retinde kauipti bolyp investiciyalardyn үlken boligi zhylzhymajtyn mүlik pen kor narygyna kujylatyn ekonomikalyk kopirshiktin pajda boluyna әkep soguy mүmkin Sondyktan pajyzdyk molsherleme retteuleri ekonomikalyk kyzmettin saulygyna bajlanysty inflyaciyany nysandalgan aukymda saktau үshin nemese ekonomikalyk serpinge bajlanysty pajyzdyk molsherlemeni ekonomikalyk osimmen katar shekteu үshin zhasalgan Tarihi pajyzdyk molsherlemelerSongy eki gasyrda pajyzdyk molerlemeler ulttyk үkimetpen nemese ortalyk bankpen ozgertilip zhәne ornatylyp otyrgan Mysaly Angliya Bankinin bazalyk pajyzdyk molsherlemesi 1989 2009 zhyldar aralygynda 0 5 dan 15 ga dejin ozgerip otyrsa AҚSh tyn federaldyk kory bojynsha federaldyk rezervtik molsherlemesi 1954 zhyldan bastap 2008 zhylga dejin 0 25 dan 19 ga dejin auytkyp otyrgan al Germaniyada pajyzdyk molsherlemeler 1920 zhyldarda 90 ga zhuyk bolyp 2000 zhyldarda shamamen 2 ga dejin tүsken Shekten tys inflyaciyalyk shiyrshykty zhenuge әreket zhasau kezinde Zimbabve rezervtik banki nesielerge katysty pajyzdyk molsherlemelerdi 800 ga dejin kotergen Negizgi kreditter үshin pajyzdyk molsherleme 1970 zhyldardyn ayagynda zhәne 1980 zhyldardyn basynda tirkelgen molsherinen әldekajda zhogary bolgan 1800 zhyldan bastap bolgan AҚSh tyn aldyngy pajyzdyk molsherlemelerinin shyndarynan da 1700 zhyldan bastap bolgan Britandyk shyndardan da nemese 1600 zhyldan bastap bolgan Gollandyk shyndardan da zhogary zamanui kapital naryktary pajda bolgandyktan osy kezendegidej zhogary uzak merzimdi pajyzdyk molsherlemerel endi eshkashan bolmajdy Zamanaui kapital naryktaryna dejin zhinak salymdary kem degende 25 zhәne en zhogary 50 zhyldyk pajdaga zhete alatyn kejbir shottar bolgan Pajyzdyk molsherleme ozgeristerinin sebepteriSayasi kyska merzimdi pajda Pajyzdyk molsherlemelerdi tomendetu ekonomikaga kyska merzimdi үdeu bere alady Қalypty zhagdajlarda koptegen ekonomistter pajyzdyk molsherlemelerdi kyskartu ekonomikalyk kyzmette kejin inflyaciyanyn әserinen oteletin tek kyska merzimdi pajda әkeledi dep ojlajdy Zhyldam үdeu sajlauga әser etui mүmkin Ekonomistterdin kopshiligi sayasatkerlerdin ykpalyn shekteu үshin tәuelsiz ortalyk bankterdi koldajdy Kejinge kaldyrylgan tutynu Aksha karyzga alyngan kezde karyz berushi akshany tutynu tauarlaryna zhumsaudy kejnnge kaltyrady Bir uakytty artyk koru teoriyasyna sәjkes adamdar tauarlardy kazir tutynudan gori kejin tutynudy artyk korgendikten erkin narykta on pajyzdyk molsherleme bolady Inflyaciyalyk bolzhal Koptegen memleket ekonomikalarynda zhalpy ajtkanda inflyaciya bajkalady yagni berilgen aksha kolemi bolashakta kazirge karaganda azyrak tauar satyp alady Қaryz alushy karyz berushige munyn ornyn toltyryp berui kazhet Balamaly investiciyalar Қaryz berushi ozinin akshasyn kuyatyn investiciyany tүrli investiciyalar arasynan tandaj alady Eger ol bireuin tandasa baskalarynan tүsetin pajdadan tartynady Әrturli investiciyalar fond үshin oz arasynda tiimdi bәsekege tүsedi Investiciyalyk tәuekel Қaryz alushnyn bankrotka ushyrau olu nemese nesie bojynsha defolt zhasau kauipi үnemi bolady Bul әdette karyz berushi karyz alushy sәtsizdikke ushyragan zhagdajda muny oteuine kepildik retinde tәuekel premiyasyn alatynyn bildiredi Өtimdilikke artykshylyk beru Adamdar ozinin resurstary oryndaluy uakyt alatyn formadan gori tez arada auystyryla alatyn formada kolzhetimdi bolganyn kalajdy Salyk Pajdanyn kejbir boliginen salyk alynatyndyktan karyz berushi munyn orynyn toltyru үshin zhogary pajyzdyk molsherlemeni talap etui mүmkin Bankter Bankter ekonomikalyk osimdi zhedeldetu nemese bayaulatu үshin pajyzdyk molsherlemelerdi ozgerte alady Bul ekonomikany bayaulatu үshin pajyzdyk molsherlemelerdi koterudi nemese ekonomikany zhedeldetu ushin pajyzdyk molsherlemelerdi tomendetudi kamtidy Ekonomika Pajyzdyk molsherlemeler ekonomikanyn zhagdajyna bajlanysta auytkuy mүmkin Әdette eger ekonomika mykty bolsa onda pajyzdyk molsherlemeler zhogary bolady eger ekonomika әlsiz bolsa onda pajyzdyk molsherlemeler tomen bolady Pajyzdyk molsherlemelerdin kolemiKreditka bajlanysty pajyzdyk molsherlemeler nolden үlken nolge ten pajyzsyz kredit nemese nolden kishi teris pajyzdar boluy mүkin Eger pajyzdyk molsherleme үlken mәnderge zhetse bul osimkorlyktyn tuyndauyna әkep sogady Pajyzdyk molsherlemenin tүrleriPajyzdyk molsherlemelerdin birneshe tүri bolady Tiyanaktalgan zhәne kubylmaly molsherlemeler Uakyt ote kele pajyzdyk molsherlemenin ozgeru ne ozgermeuine bajlanysty ony tiyanaktalgan zhәne kubylmaly dep eki tүrge boledi Tiyanaktalgan pajyzdyk molsherleme turakty belgili bir merzimge bekitiledi zhәne kandaj da bir zhagdajlarga tәueldi emes Қubylmaly pajyzdyk molsherleme merzimi kajta karastyryluy tiis Pajyzdyk molsherlemenin ozgertilui kejbir korsetkishterdin auytkuunyn negizinde oryn alady Dekursivtik zhәne antisipativtik molsherlemeler Қojylgan pajyzdyn tolenu uakytyna bajlanysty pajyzdyk molsherlemenin eki tүri bar Dekursivtik molsherleme pajyzdyk molsherleme kojylgyn merzimnin sonynda alyngan negizgi somamen birge tolenedi Antisipativtik molsherleme pajyzdyk molsherleme karyz berilgen mezette tolenedi algytolem retinde zhәne akyrgy karyz somasynyn negizinde anyktalady Қaryz berushige antisipativtik molsherleme tiimdi bolsa karyz alushyga kerisinshe dekursivtik molsherleme tiimdi bolyp tabylady Mysaly pajyzdyk molsherlemenin kolemi 10 bolsyn delik Dekursivtik molsherlemede karyz berushi karyz alushyga 1000 tenge berse merzimnin sonynda karyz alushy 1100 tenge kajtarady Al antisipativtik molsherlemede karyz berushi karyz alushyga 900 tenge berse karyz alushy merzimnin sonynda 1000 tenge kajtarady Nakty zhәne atauly molsherlemeler Inflyaciyanyn әserine bajlanysty pajyzdyk molsherlemeler ekige bolinedi Nakty molsherleme kunsyzdanudy inflyaciya eskeretin pajyzdyk molsherleme Atauly molsherleme kunsyzdanudy eskermejtin pajyzdyk molsherleme Nakty zhәne atauly molsherlemeleri arasyndagy katynas Irving Fisher usyngan tendeumen sipattalady Fisher tendeui r 1 i1 p 1 i p1 p displaystyle r frac 1 i 1 p 1 frac i p 1 p nakty molsherleme atauly molsherleme bolzhamdalgan nemese zhosparlangan kunsyzdanu dengeji Tomen dengejler men kyska merzimder үshin syzyktyk zhuyktama koldanylady r i p displaystyle r approx i p Қajnarkozin korsetuSizdin zhazyp zhatkan makalalarynyzda eshbir derekkoz keltirilmegen Қoskan mәtininizdin derekkozderin korsetiniz Anyktama үshin karanyz Uikipediya Zhii kojylatyn suraktar Derekkozderdi kalaj korsetemin zhәne Uikipediya Uikidin negizgi sintaksisi