Оқпан

Оқпан – кен орнын ашу мен жер асты жұмыстарына қызмет етуге арналған жердің бетіне тік немесе көлбеген шығысы бар күрделі кен қазбасы. Кейбір жағдайларда оқпандар ашық кен жұмыстарында , пайдалы қазбаларды көтеріп шығару үшін де қолданылады. Оқпан басты және көмекші болып ажыратылады. Басты оқпан шахтаның орталық алаңына орналасады да, негізінен, жердің бетіне пайдалы қазбаларды (көмір, кен, т.б.), ал көмекші оқпан адамдарды, бос жыныстарды, құрал-жабдықтарды көтеруге арналады. Көмекші оқпан сонымен қатар шахтаға таза ауа беру үшін және пайдаланылған ауаны сыртқа шығару үшін желдеткіш ретінде де қолданылады. Мұндай оқпандар орталық өндіріс алаңдарында және шахта алабының қапталдарында (қапталдық оқпан) орналастырылуы мүмкін.

Оқпан түрлері

Шахта оқпандарының бір түрі – тұйық оқпан. Олар төңгершек, клеть, рельсті немесе конвейерлі көлікпен, ал құрылыс кезінде қауғалармен жабдықталады. Шахта оқпанының жердің бетіне шығатын жоғарғы бөлігі – аузы (кейде жағасы); ал төменгісі (оқпан албары горизонтынан төмен) – деп аталады. Олардың көлденең қимасы дөңгелек, кейде тікбұрышты, сирегірек эллипс тәрізді де болады. Тік оқпандардың диаметрі 9 м-ге, тереңдігі 3 – 3,5 км-ге дейін болады. Көлбеу оқпандардың пішіні , арқалы, дөңгелек келеді, қабырғалары бетонмен, темірбетон мен металл немесе темірбетон ; тұрақты берік жыныстарда – бүрікпе бетонмен бекітіледі. Оқпанды арқаулау төңгершектер мен клеттердің жатық жүрісін қамтамасыз ететін көлденең (керме) және тік (бағыттауыш) металл элементтерді қамтиды. Шахта оқпандарын бұрғыжарылыс жұмыстарының немесе бұрғылық үңгілеудің көмегімен орнатады.

Ішкі сілтемелер

• Бетон

Дереккөздер

1. Қазақ энциклопедиясы 7- том