Оғызнама – түркі халықтарының ежелгі шежіресін генеалогиялық аңыздар негізінде баяндайтын эпостық дастан.
Шығарма алғаш ауызша туындап, бертін келе қағазға түсірілген. «Оғызнаманың» екі нұсқасы бар: бірі – көне ұйғыр әрпімен 13 – 14 ғасырларда көшірілген, Париждің Ұлттық кітапханасында сақтаулы. Оның көлемі небәрі 42 бет, әр беті 9 жолдан ғана тұрады. Бұл нұсқаны алғаш В.В. Радлов орыс тіліне аударған. Кейін А.М. Щербак тілдік тұрғыдан зерттеп, ғылыми түсініктерін жаза отырып, қайта аударған, ол қолжазбаны түпнұсқа деп танымай, оның көшірмесі деген пікірге келген. Екіншісі – араб әрпімен жазылған, тарихшы, Хиуа ханы Әбілғазы нұсқасы. Әбілғазыдан мұраға қалған екі еңбек бар, бірі – «Шежіре-и тарахима», («Түрікмен шежіресі, 1661), екіншісі – «Шежіре-и Түрк» («Түркі шежіресі»). Екі шығарма да Оғыз батырдың ерлік жорықтары, ұрпақтарының игілікті істері, оғыз тайпаларының шығу тегі, тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы, т.б. жайлы жазылған. «Оғызнамада» батыр ұйықтап жатқанда шатырына көктен нұр сәулесінің түсуі, сәуле ішінен көкжал қасқыр шығып, оның қалың қолды бастап жүруі, аспаннан түскен сәуледен сұлу қыздың шығуы секілді діни-мифологиялық көріністер орын тепкен. «Оғызнаманы» ақиқат пен аңызға бірдей негізделген шығарма деп қарастыруға болады. Мұнда алғашқы қауымдық құрылыс кезінде, сақтар мен ғұндар дәуірінде, орта ғасырларда орын алған сан қилы тарихи оқиғалар өзара жалғаса мазмұндалған. Оғыз қағанды белгілі бір адам бейнесіне телу, яғни тарихтағы нақты тұлғасын тану мүмкін емес. Бірақ Оғыздың әдеби бейнесі белгілі тарихи тұлғалар іс-әрекетінің жиынтығы деуге негіз бар, себебі дастан тарихи оқиғалар желісі бойынша жазылған. Оғыз қағанның анасы Айқаған бейнесін ғалымдар отбасы қамқоршысы Ұмай-ана бейнесімен байланыста қарайды. Дастандағы мәліметтерді:
- Оғыз-түрікмен эпосына негізделген (Оғыз бен оның ұрпақтарының жорықтары туралы аңыздар);
- Тарихи негізі бар, бірақ бізге аңыз күйінде жеткен (оғыз тайпаларының көшіп-қонуы, қоғамдық-әлеум. өмірі туралы деректер);
- Оғыз елінің көрші тайпалармен, тайпа бірлестіктерімен қарым-қатынасы жайлы аңыздар деген топтарға бөлуге болады.
«Оғызнама» – тарихи әрі әдеби ескерткіш. Онда түркі халықтарының көптеген аңыз әңгімелері көрініс тапқан. Оғыз төңірегіндегі Қыпшақбек, Қалаш, Қанғалық, Қаңлы, Қарлық, Сақтаб тәрізді есімдердің қазақ ру-тайпа атауларымен сәйкестігі дастанның қазақ ертегілерімен, эпостық жырларымен этностық жағынан жақындығын айқындай түседі.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы, 7 том, 4 бөлім
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ogyznama tүrki halyktarynyn ezhelgi shezhiresin genealogiyalyk anyzdar negizinde bayandajtyn epostyk dastan Shygarma algash auyzsha tuyndap bertin kele kagazga tүsirilgen Ogyznamanyn eki nuskasy bar biri kone ujgyr әrpimen 13 14 gasyrlarda koshirilgen Parizhdin Ұlttyk kitaphanasynda saktauly Onyn kolemi nebәri 42 bet әr beti 9 zholdan gana turady Bul nuskany algash V V Radlov orys tiline audargan Kejin A M Sherbak tildik turgydan zerttep gylymi tүsinikterin zhaza otyryp kajta audargan ol kolzhazbany tүpnuska dep tanymaj onyn koshirmesi degen pikirge kelgen Ekinshisi arab әrpimen zhazylgan tarihshy Hiua hany Әbilgazy nuskasy Әbilgazydan muraga kalgan eki enbek bar biri Shezhire i tarahima Tүrikmen shezhiresi 1661 ekinshisi Shezhire i Tүrk Tүrki shezhiresi Eki shygarma da Ogyz batyrdyn erlik zhoryktary urpaktarynyn igilikti isteri ogyz tajpalarynyn shygu tegi turmys tirshiligi әdet gurpy t b zhajly zhazylgan Ogyznamada batyr ujyktap zhatkanda shatyryna kokten nur sәulesinin tүsui sәule ishinen kokzhal kaskyr shygyp onyn kalyn koldy bastap zhүrui aspannan tүsken sәuleden sulu kyzdyn shyguy sekildi dini mifologiyalyk korinister oryn tepken Ogyznamany akikat pen anyzga birdej negizdelgen shygarma dep karastyruga bolady Munda algashky kauymdyk kurylys kezinde saktar men gundar dәuirinde orta gasyrlarda oryn algan san kily tarihi okigalar ozara zhalgasa mazmundalgan Ogyz kagandy belgili bir adam bejnesine telu yagni tarihtagy nakty tulgasyn tanu mүmkin emes Birak Ogyzdyn әdebi bejnesi belgili tarihi tulgalar is әreketinin zhiyntygy deuge negiz bar sebebi dastan tarihi okigalar zhelisi bojynsha zhazylgan Ogyz kagannyn anasy Ajkagan bejnesin galymdar otbasy kamkorshysy Ұmaj ana bejnesimen bajlanysta karajdy Dastandagy mәlimetterdi Ogyz tүrikmen eposyna negizdelgen Ogyz ben onyn urpaktarynyn zhoryktary turaly anyzdar Tarihi negizi bar birak bizge anyz kүjinde zhetken ogyz tajpalarynyn koship konuy kogamdyk әleum omiri turaly derekter Ogyz elinin korshi tajpalarmen tajpa birlestikterimen karym katynasy zhajly anyzdar degen toptarga boluge bolady Ogyznama tarihi әri әdebi eskertkish Onda tүrki halyktarynyn koptegen anyz әngimeleri korinis tapkan Ogyz toniregindegi Қypshakbek Қalash Қangalyk Қanly Қarlyk Saktab tәrizdi esimderdin kazak ru tajpa ataularymen sәjkestigi dastannyn kazak ertegilerimen epostyk zhyrlarymen etnostyk zhagynan zhakyndygyn ajkyndaj tүsedi DerekkozderҚazak Enciklopediyasy 7 tom 4 bolimBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz