Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы, ескерткіштерінен бастап ортағасырлық қалалар өркениеті ошақтарын зерттеді. Ол 1946 жылы ҚР ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтында құрылған. Жетекшілері: 1946 – 75 жылдары – Ә.Марғұлан, 1976 – 81 жылдары – М.Қадырбаев, 1982 – 85 жылдары – Ж.Құрманқұлов, 1986 – 89 жылдары – С.Ақынжанов болды, 1990 жылдан – Ж.Құрманқұлов. Экспедиция Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы деп аталғанымен, Қазақстанның барлық аймақтарында жұмыс атқарды.
Барлау жұмыстарының нәтижесі
Батыста , Сырдария өзені бойы мен Қаратаудың терістігінде орналасқан көптеген ортағасырлық қалаларды зерттеді. 1946 – 47 жылдары барлау жұмыстарының нәтижесінде Сарысу өзенінің бойы мен оның Атасу, Манақа, Сары және Қара Кеңгір, Жезді, т.б. салалары және Нұра өзені бойынан адамзат тарихының әрбір кезеңінен қалған жүздеген тарихи ескерткіштер ашты. Оның ішінде әлемдік тарихқа енген Беғазы, Саңғыру, Айшырақ, Бұғылы І, ІІ, Ақсу-Аюлы, Ортау, Беласар сияқты қола дәуірі қорымдары, тастағы суреттер мен таңбалар, түркі-қыпшақ замандарының Ұлытау жеріндегі тас мүсін кешендері, қам кірпішпен әсемдеп өрілген қазақ мазарлары табылды. Сол сияқты ерте заманнан бастау алған Уанас, Хан жолы, Сарысу өзені бойымен жүретін керуен жолдарының бағыттары анықталды.
Әлкей Марғұлан экспедициясы
Табылған ескерткіштер негізінде Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы жетекшісі академик 1948 жылы экспедиция алдына үш түрлі мақсат қойды: а) өңірдің отырықшы елді мекендер тарихын зерттеу (VI – 7VII ғасырлар); ә) патриархалдық-рулық құрылыстың ыдырау кезеңіне жататын қола және ерте темір дәуірлерінің ескерткіштерін зерттеу, оның ішінде көне кен өндірісіне терең көңіл бөлу; б) адамзаттың көне дәуірлеріндегі палеолит пен неолит кезеңін зерттеу. Бұл мәселелер осы күнге дейін Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы зерттеулерінің негізгі өзегі болып саналады. Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы құрамында үш отряд құрылды. Қола дәуір ескерткіштерін зерттеу тобын Ә.Оразбаев, қола дәуірінен ерте темір дәуіріне өтпелі кезең ескерткіштерін Марғұлан, ал ерте темір дәуірі тайпаларының мәдениетін М.Қадырбаев зерттеді. Олармен бірге әр жылдары Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы жұмысына әйгілі ғалымдар: Л.Кызласов, К.Ақышев, Г.Ц. Пацевич, А.Г. Максимова, Т.М. Сенигова, Г.В. Кушаев, Х.Алпысбаев, С.Жолдасбаев, Н.А. Аванесова, т.б. қатысты.
Орталық Қазақстан археологиялық экспедиция ғалымдары
Орталық Қазақстан археологиялық экспедиция ғалымдары 1954 – 55 жылдары игеруге байланысты Қазақстанның орталығы, солтүстік аймақтарын кең зерттеді. Бірқатар обалар қазылып, көптеген ескерткіштер картаға түсірілді. 1959 – 61 жылдары Ертіс-Қарағанды каналы, 1972 жылы оның Қарағанды-Жезқазған бағыты зерттелді. 1963 жылға дейінгі ғылыми зерттеулер Қазақстан ғылым академиясының Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығын алған (авторлары Марғұлан, Ақышев, Оразбаев, Қадырбаев) атты іргелі еңбекте жарияланды. Кітапта қола дәуірінің мерзімдік кезеңдері, басты белгілері, өзара сабақтастығы, қола дәуірінің ерте темір дәуіріне өтпелі кезеңінің, яғни сипаттамасы, оған жалғас ерте темір дәуірінің де толық ғылыми сипатталды. 1979 жылы Марғұлан Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ескерткіштерін жеке кітап етіп шығарды. 1980 – 90 жылдары Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы (Қадырбаев, Ж.Құрманқұлов) Атасу өзені бойындағы және Қызылтау, Ортау, Ақтау аңғарларынан ондаған ескерткіш тауып, зерттеді. Кең көлемде ашылған Атасу, Мыржық, Ақ Мұстафа, Ақмая қоныстарынан б.з.б. II мыңжылдықтың орта кезінде металл балқытқан пештер мен металл өңдеген шеберханалар табылды. Осындай пештер Ұлытау ауданындағы қазіргі кезде зерттеліп жатқан Талдысай қонысынан да табылды. Жезқазған, Балқаш, Қарқаралы, Саяқ, т.б. өңірлерден ертеде кен өндірген көптеген орындар табылды. Ерте заманда кен қазу, металл балқыту істерінің тарихы, түркі-қыпшақ замандарының тас мүсіндері қойылған қоршаулар мен обалар, ғибадатханалар Марғұлан, Қадырбаев, Құрманқұлов, С.Жауымбаев, Л.Н. жарық көрді. Сол сияқты Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясыжетістіктері Марғұланның көп томдық шығармалар жинағына енді. Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы шын мәнінде Қазақстан археологиясының өсіп, шыңдалу мектебі болды. Қазіргі кезде Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы жұмыстары халықараралық дәрежеге көтерілді. Оның құрамында Италия, АҚШ, Ресей археолог мамандары еңбек етуде.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy eskertkishterinen bastap ortagasyrlyk kalalar orkenieti oshaktaryn zerttedi Ol 1946 zhyly ҚR gylym akademiyasynyn Tarih arheologiya zhәne etnografiya institutynda kurylgan Zhetekshileri 1946 75 zhyldary Ә Margulan 1976 81 zhyldary M Қadyrbaev 1982 85 zhyldary Zh Қurmankulov 1986 89 zhyldary S Akynzhanov boldy 1990 zhyldan Zh Қurmankulov Ekspediciya Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy dep atalganymen Қazakstannyn barlyk ajmaktarynda zhumys atkardy Arheologiyalyk kazbalarBarlau zhumystarynyn nәtizhesiBatysta Syrdariya ozeni bojy men Қarataudyn teristiginde ornalaskan koptegen ortagasyrlyk kalalardy zerttedi 1946 47 zhyldary barlau zhumystarynyn nәtizhesinde Sarysu ozeninin bojy men onyn Atasu Manaka Sary zhәne Қara Kengir Zhezdi t b salalary zhәne Nura ozeni bojynan adamzat tarihynyn әrbir kezeninen kalgan zhүzdegen tarihi eskertkishter ashty Onyn ishinde әlemdik tarihka engen Begazy Sangyru Ajshyrak Bugyly I II Aksu Ayuly Ortau Belasar siyakty kola dәuiri korymdary tastagy suretter men tanbalar tүrki kypshak zamandarynyn Ұlytau zherindegi tas mүsin keshenderi kam kirpishpen әsemdep orilgen kazak mazarlary tabyldy Sol siyakty erte zamannan bastau algan Uanas Han zholy Sarysu ozeni bojymen zhүretin keruen zholdarynyn bagyttary anyktaldy Әlkej MargulanӘlkej Margulan ekspediciyasyTabylgan eskertkishter negizinde Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy zhetekshisi akademik 1948 zhyly ekspediciya aldyna үsh tүrli maksat kojdy a onirdin otyrykshy eldi mekender tarihyn zertteu VI 7VII gasyrlar ә patriarhaldyk rulyk kurylystyn ydyrau kezenine zhatatyn kola zhәne erte temir dәuirlerinin eskertkishterin zertteu onyn ishinde kone ken ondirisine teren konil bolu b adamzattyn kone dәuirlerindegi paleolit pen neolit kezenin zertteu Bul mәseleler osy kүnge dejin Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy zertteulerinin negizgi ozegi bolyp sanalady Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy kuramynda үsh otryad kuryldy Қola dәuir eskertkishterin zertteu tobyn Ә Orazbaev kola dәuirinen erte temir dәuirine otpeli kezen eskertkishterin Margulan al erte temir dәuiri tajpalarynyn mәdenietin M Қadyrbaev zerttedi Olarmen birge әr zhyldary Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy zhumysyna әjgili galymdar L Kyzlasov K Akyshev G C Pacevich A G Maksimova T M Senigova G V Kushaev H Alpysbaev S Zholdasbaev N A Avanesova t b katysty Obalar Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciya galymdaryOrtalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciya galymdary 1954 55 zhyldary igeruge bajlanysty Қazakstannyn ortalygy soltүstik ajmaktaryn ken zerttedi Birkatar obalar kazylyp koptegen eskertkishter kartaga tүsirildi 1959 61 zhyldary Ertis Қaragandy kanaly 1972 zhyly onyn Қaragandy Zhezkazgan bagyty zertteldi 1963 zhylga dejingi gylymi zertteuler Қazakstan gylym akademiyasynyn Sh Uәlihanov atyndagy syjlygyn algan avtorlary Margulan Akyshev Orazbaev Қadyrbaev atty irgeli enbekte zhariyalandy Kitapta kola dәuirinin merzimdik kezenderi basty belgileri ozara sabaktastygy kola dәuirinin erte temir dәuirine otpeli kezeninin yagni sipattamasy ogan zhalgas erte temir dәuirinin de tolyk gylymi sipattaldy 1979 zhyly Margulan Begazy Dәndibaj mәdenietinin eskertkishterin zheke kitap etip shygardy 1980 90 zhyldary Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy Қadyrbaev Zh Қurmankulov Atasu ozeni bojyndagy zhәne Қyzyltau Ortau Aktau angarlarynan ondagan eskertkish tauyp zerttedi Ken kolemde ashylgan Atasu Myrzhyk Ak Mustafa Akmaya konystarynan b z b II mynzhyldyktyn orta kezinde metall balkytkan peshter men metall ondegen sheberhanalar tabyldy Osyndaj peshter Ұlytau audanyndagy kazirgi kezde zerttelip zhatkan Taldysaj konysynan da tabyldy Zhezkazgan Balkash Қarkaraly Sayak t b onirlerden ertede ken ondirgen koptegen oryndar tabyldy Erte zamanda ken kazu metall balkytu isterinin tarihy tүrki kypshak zamandarynyn tas mүsinderi kojylgan korshaular men obalar gibadathanalar Margulan Қadyrbaev Қurmankulov S Zhauymbaev L N zharyk kordi Sol siyakty Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasyzhetistikteri Margulannyn kop tomdyk shygarmalar zhinagyna endi Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy shyn mәninde Қazakstan arheologiyasynyn osip shyndalu mektebi boldy Қazirgi kezde Ortalyk Қazakstan arheologiyalyk ekspediciyasy zhumystary halykararalyk dәrezhege koterildi Onyn kuramynda Italiya AҚSh Resej arheolog mamandary enbek etude Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VII tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet