Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Онаяқты шаянтәрізділер көбірек танымал, оларға асшаяндар, шаяндар таңқы шаяндар, тақуа шаяндар жатады. Олардың бес жұп көкірек аяқтары алға жылжуға лайықталған, бірінші жұбы көбінесе жемін ұстауға және қорғануға пайдаланатындықтан, қуатты қысқыштары бар. Басын жауып, көкірек бөлігінің үстінде күлапараға ұқсап тұратын сауыты "карапакс" деп аталады. Қатты сауыт созыла алмайды да, жануардығ өсуіне кедергі жасайды. Сондықтан шаянтәрізділер анда санда ескі жамылғысын тастап отырады. Жаңа сауыты қатайғанға дейін олар мүлдем дәрменсіз күйде. Онаяқты шаянтәрізділердің көбі- бентостық жануарлар, суға жүзуге салмақтары тым ауырлық етеді.
| Онаяқты шаянтәрізділер Қазбалық ауқымы: Devonian–recent | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Suborders | ||||||||||||
| |
Асшаяндар
Асшаяндар болса,жорғалай да алады, жылдам жүзеді, ал қажет кезінде имек қарнымен серпіле, ыршып секіре алады. Бір қызығы, асшаяндардың көптеген түрлері өз өмірлерін еркек болып бастайды да, 15 жасқа жеткенде кезекті түлеуден кейін ұрғашыға айналып кетеді.Ұрықтанған уылдырықты олар жүзгіш аяқтарымен демеп ұстап, құрсағының астына алып жүреді.
Омарлар, қысқашсыз және тақуа шаяндар
Омарлар-теңіздің ірі шаяндары,өзен шаянына сырттай ұқсас,бірақ салмағы 20 келіге жетеді. Қысқашсыз шаяндардың омардан айырмашылығы қысқаштары жоқ, олар тропиктік және субтропиктік теңіздердің таяз суларында кездеседі. Үшкір тікен жапқан ұзын антенна-мұрттары олар,а тек қана сезіну мүшесі ғана емес, қорғаныс құралы да болады. Тақуа шаяндардың құрсағы хитинді сауытпен қапталмаған, сондықтан олар қорғану үшін құрсақаяқты моллюскілердің босаған қабыршақтарына орналасып алады. Шаяндар қабыршақты өздерімен алып жүреді, ал қауіп төнген сәтте оның ішіне толық жасырынып қалады. Өсе келе ескі қабыршақтың орнына үлкенірек жаңасын алады. Шаян арқалап жүрген қабыршақтарғакөбінесе актиниялар немесе губкалар қоныстанып алады да, шаянға қосымша бүркеме және қорғаныс болады. Тақуа шаян пәтерін ауыстырған кезде өз тұрғындарын да жаңа қабыршаққа ауыстырып алады.
Карапакс және камчат таңқы шаяны
Карапакс біршама жалпақ, ал құрсағы соның астына қысылған онаяқты шаянтәрзділерді таңқы шаян (краб) деп атайды. Олардың арасында бентостық түрлері де бар, ал кейбір таңқы шаяндар іс жүзінде құрлық жануарына айналып кеткен, тек олардың дернәсілдері ғана теңізде дамиды. Камчат таңқы шаяны - шаянтәрізділердің еі әйгілі кәсіптік түрі, тек оның атауы онша дәл емес, себебі ол тақуа шаяндар тобына жатады да, жалпақ карапакс ғана таңқы шаянға ұқсайды. Камчат таңқы шаянының еркектерінің салмағы 8 келіге жетеді, ал аяқтарын созғанда 1,5 см болады. Бірақ олар баяу өседі, он жасында ғана жыныстық жағынан жетіледі. Бұл шаянтәрізділер Камчатка жағалауынан өте көп мөлшерде ауланады.
Қызықты деректер
Қысқашсыз шаяндар үлкен-үлкен шоғыр болып топтаса тіршілік етеді, олардың кейбір түрлеріне маусымдық өрістеу тән. Бұл кезде олар су ұзын сап түзей жылжып, әрбіреуі алдындағы шаянның құрсағына мұрттарын тигізіп жүреді.
Дерек көздер
- Балалар энциклопедиясы,РОСМЭН,Су астындағы тіршілік
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Onayakty shayantәrizdiler kobirek tanymal olarga asshayandar shayandar tanky shayandar takua shayandar zhatady Olardyn bes zhup kokirek ayaktary alga zhylzhuga lajyktalgan birinshi zhuby kobinese zhemin ustauga zhәne korganuga pajdalanatyndyktan kuatty kyskyshtary bar Basyn zhauyp kokirek boliginin үstinde kүlaparaga uksap turatyn sauyty karapaks dep atalady Қatty sauyt sozyla almajdy da zhanuardyg osuine kedergi zhasajdy Sondyktan shayantәrizdiler anda sanda eski zhamylgysyn tastap otyrady Zhana sauyty katajganga dejin olar mүldem dәrmensiz kүjde Onayakty shayantәrizdilerdin kobi bentostyk zhanuarlar suga zhүzuge salmaktary tym auyrlyk etedi Onayakty shayantәrizdiler Қazbalyk aukymy Devonian recent PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NDүniesi ZhanuarlarZhamagaty BuynayaktylarKishi zhamagaty ShayantәrizdilerTaby Zhogargy satydagy shayantәrizdilerҰly saby Saby Decapoda 1802SubordersOmarAsshayandarAsshayandar bolsa zhorgalaj da alady zhyldam zhүzedi al kazhet kezinde imek karnymen serpile yrshyp sekire alady Bir kyzygy asshayandardyn koptegen tүrleri oz omirlerin erkek bolyp bastajdy da 15 zhaska zhetkende kezekti tүleuden kejin urgashyga ajnalyp ketedi Ұryktangan uyldyrykty olar zhүzgish ayaktarymen demep ustap kursagynyn astyna alyp zhүredi Omarlar kyskashsyz zhәne takua shayandarLangust Omarlar tenizdin iri shayandary ozen shayanyna syrttaj uksas birak salmagy 20 kelige zhetedi Қyskashsyz shayandardyn omardan ajyrmashylygy kyskashtary zhok olar tropiktik zhәne subtropiktik tenizderdin tayaz sularynda kezdesedi Үshkir tiken zhapkan uzyn antenna murttary olar a tek kana sezinu mүshesi gana emes korganys kuraly da bolady Takua shayandardyn kursagy hitindi sauytpen kaptalmagan sondyktan olar korganu үshin kursakayakty mollyuskilerdin bosagan kabyrshaktaryna ornalasyp alady Shayandar kabyrshakty ozderimen alyp zhүredi al kauip tongen sәtte onyn ishine tolyk zhasyrynyp kalady Өse kele eski kabyrshaktyn ornyna үlkenirek zhanasyn alady Shayan arkalap zhүrgen kabyrshaktargakobinese aktiniyalar nemese gubkalar konystanyp alady da shayanga kosymsha bүrkeme zhәne korganys bolady Takua shayan pәterin auystyrgan kezde oz turgyndaryn da zhana kabyrshakka auystyryp alady Karapaks zhәne kamchat tanky shayanyKarapaks birshama zhalpak al kursagy sonyn astyna kysylgan onayakty shayantәrzdilerdi tanky shayan krab dep atajdy Olardyn arasynda bentostyk tүrleri de bar al kejbir tanky shayandar is zhүzinde kurlyk zhanuaryna ajnalyp ketken tek olardyn dernәsilderi gana tenizde damidy Kamchat tanky shayany shayantәrizdilerdin ei әjgili kәsiptik tүri tek onyn atauy onsha dәl emes sebebi ol takua shayandar tobyna zhatady da zhalpak karapaks gana tanky shayanga uksajdy Kamchat tanky shayanynyn erkekterinin salmagy 8 kelige zhetedi al ayaktaryn sozganda 1 5 sm bolady Birak olar bayau osedi on zhasynda gana zhynystyk zhagynan zhetiledi Bul shayantәrizdiler Kamchatka zhagalauynan ote kop molsherde aulanady Kamchat tanky shayanyҚyzykty derekterҚyskashsyz shayandar үlken үlken shogyr bolyp toptasa tirshilik etedi olardyn kejbir tүrlerine mausymdyk oristeu tәn Bul kezde olar su uzyn sap tүzej zhylzhyp әrbireui aldyndagy shayannyn kursagyna murttaryn tigizip zhүredi Derek kozderBalalar enciklopediyasy ROSMEN Su astyndagy tirshilik