“Музыканың ұлы кітабы” (‘‘“Китаб әл-мусики әл-кабир”’’) – Әбу Наср әл-Фарабидің тарихи-теориялық трактаты. 1967 ж. Каирде Махмұд Ахмад Хафийдің редакциясымен жарық көрді. Кітап екі ірі бөлімнен тұрады: бірі – “Музыка іліміне кіріспе”, екіншісі – “Музыка туралы ілім”. Соңғы бөлімі үш тарауға жіктеледі: а) “Музыка теориясының негіздері”; ә) “Кең таралған аспаптар және оларға тән интервалдар”; б) “Музыкалық әуеннің құрылысы”. “Музыка іліміне кіріспе” бөлімі екі тараудан тұрады. Алғашқысында “музыка” сөзінің мән-мағынасы, әуеннің шығу тегі, оны орындау мен жасау, музыка теориясы мәселелері сөз болған. Мұнда музыканы тәжірибелік және теориялық деп жіктеп, аспаптардың музыкалық және ұрмалы болып бөлінетіні көрсетіледі. Екінші тарауда жағымды әуендер мен олардың түрлері, музыкалық тондардың орналасуы, дыбыстың табиғи ерекшеліктері, музыкалық әуенді кемелдендіру тәсілдері, сезім арқылы қабылдауға жататын интервалдар мөлшері, жалпы музыка теориясының негіздері туралы көптеген құнды мағлұматтар беріліп, ғылыми пікірлер айтылады. Автор музыка мен поэзия арасындағы табиғи бірлікті мойындайды. “Музыка өнерінің теориялық негіздері” – трактаттың екінші бөлімі. Музыкалық дыбыстар мен тондар, олардың пайда болуы, биік немесе төмен орналасуы, интервал, оның жағымды, жағымсыз түрлері, тондардың бірізділігі, музыкалық мақамдар, олардың құрылысы, ерекшеліктері туралы пікірлері осында қамтылған. Музыканы математика саласына үйлестіре келіп, әл-Фараби дыбыстардың шығуын екі дененің соқтығысуымен байланыстырады: қысым неғұрлым қатты болса, дыбыс анық әрі күштірек естілмек. Әл-Фараби музыкалық тонның анықтамасын берген: “Тон дегеніміз – екі дененің ішінде белгілі уақыт бойы созылып тұратын жалғыз дыбыс”. Ішекті тартып қойса – қатты, босатса – әлсіз, төмен дыбыс естілетінін анықтаған. Мұның бәрі физика заңдылықтарына негізделген тұжырымдар. Әл-Фараби квартадан кем аралықта пайда болатын интервалдар, өзгермейтін және өзгермелі жүйелер, ұқсас интервалдар туралы да теориялық пайымдаулар айтқан. Трактаттың үшінші бөлімі – “Музыкалық аспаптар”. Екі тараудан тұратын бұл бөлімнің алғашқы тармағы – “Кең таралған музыкалық аспаптардағы тондардың қалыптасу жолдары”. Уд аспабының құрылысы негізіндегі интервалдардың арақатынасы, саусақтардың орналасуы, 4 ішек бойында жасалатын дыбыс қатары, жағымды тондар, т. б. мәселелерді қозғай келіп, әл-Фараби орындаушылық өнерге мән берген. Бірін табиғи, адам дауысы арқылы естілетін кемел әуен, екіншісін музыкалық аспапта орындайтын дәстүр ретінде бағалаған. “Музыка композициясы” – трактаттың соңғы тармағы. Онда музыканың поэзиямен байланысы, жағымды, жағымсыз тондар кестесі, бір тоннан өзге тонға көшу жолдары қарастырылған. Үндестік – бірнеше дыбыстың бір мезгілде естілуі деген анықтамасы да ұғымды. Олар: а) композициямен бірге оны көркемдейтін не мәнін төмендететін үндестік; ә) уақыт үндестігі; б) нақты әуен құрайтын ноталарды топтастыру үндестігі; в) музыкалық әуен құрайтын басқыштарды топтастыру үндестігі; г) музыкалық әуен құру үшін ноталардың өзара алмасуының ерекше үндестігі; д) үндес ноталарды қосу гармониясы; е) музыкалық әуен құрайтын басқыштар үндестігі; ж) интервалдар үндестігі; з) әр түрлі тоналдықтар негізінде алынатын құрылымы ортақ үндестіктер; и) ноталардың биіктігі мен төмендігі туралы үндестік. “Музыканың ұлы кітабында” Таяу Шығыс, Орталық Азия халықтарының орта ғасырлардағы музыкалық мәдениеті, музыка-теориялық ой-санасы, түркі тайпаларының далалық мәдениетіне қатысты деректер де айтылған. Трактат туралы мәліметтер О.Матьякубов, М.Баркешли, А.Көбесов, Т.Қоңыратбаев, С.Дәукеева, т.б. еңбектерінде кездеседі.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Матьякубов О., Фараби об основах музыки Востока, Ташкент, 1986
- Қоңыратбаев Ә., Қоңыратбаев Т., Көне мәдениет жазбалары, А., 1991
Cілтемелер
- ., , А., 2002
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Muzykanyn uly kitaby Kitab әl musiki әl kabir Әbu Nasr әl Farabidin tarihi teoriyalyk traktaty 1967 zh Kairde Mahmud Ahmad Hafijdin redakciyasymen zharyk kordi Kitap eki iri bolimnen turady biri Muzyka ilimine kirispe ekinshisi Muzyka turaly ilim Songy bolimi үsh tarauga zhikteledi a Muzyka teoriyasynyn negizderi ә Ken taralgan aspaptar zhәne olarga tәn intervaldar b Muzykalyk әuennin kurylysy Muzyka ilimine kirispe bolimi eki taraudan turady Algashkysynda muzyka sozinin mәn magynasy әuennin shygu tegi ony oryndau men zhasau muzyka teoriyasy mәseleleri soz bolgan Munda muzykany tәzhiribelik zhәne teoriyalyk dep zhiktep aspaptardyn muzykalyk zhәne urmaly bolyp bolinetini korsetiledi Ekinshi tarauda zhagymdy әuender men olardyn tүrleri muzykalyk tondardyn ornalasuy dybystyn tabigi erekshelikteri muzykalyk әuendi kemeldendiru tәsilderi sezim arkyly kabyldauga zhatatyn intervaldar molsheri zhalpy muzyka teoriyasynyn negizderi turaly koptegen kundy maglumattar berilip gylymi pikirler ajtylady Avtor muzyka men poeziya arasyndagy tabigi birlikti mojyndajdy Muzyka onerinin teoriyalyk negizderi traktattyn ekinshi bolimi Muzykalyk dybystar men tondar olardyn pajda boluy biik nemese tomen ornalasuy interval onyn zhagymdy zhagymsyz tүrleri tondardyn birizdiligi muzykalyk makamdar olardyn kurylysy erekshelikteri turaly pikirleri osynda kamtylgan Muzykany matematika salasyna үjlestire kelip әl Farabi dybystardyn shyguyn eki denenin soktygysuymen bajlanystyrady kysym negurlym katty bolsa dybys anyk әri kүshtirek estilmek Әl Farabi muzykalyk tonnyn anyktamasyn bergen Ton degenimiz eki denenin ishinde belgili uakyt bojy sozylyp turatyn zhalgyz dybys Ishekti tartyp kojsa katty bosatsa әlsiz tomen dybys estiletinin anyktagan Munyn bәri fizika zandylyktaryna negizdelgen tuzhyrymdar Әl Farabi kvartadan kem aralykta pajda bolatyn intervaldar ozgermejtin zhәne ozgermeli zhүjeler uksas intervaldar turaly da teoriyalyk pajymdaular ajtkan Traktattyn үshinshi bolimi Muzykalyk aspaptar Eki taraudan turatyn bul bolimnin algashky tarmagy Ken taralgan muzykalyk aspaptardagy tondardyn kalyptasu zholdary Ud aspabynyn kurylysy negizindegi intervaldardyn arakatynasy sausaktardyn ornalasuy 4 ishek bojynda zhasalatyn dybys katary zhagymdy tondar t b mәselelerdi kozgaj kelip әl Farabi oryndaushylyk onerge mәn bergen Birin tabigi adam dauysy arkyly estiletin kemel әuen ekinshisin muzykalyk aspapta oryndajtyn dәstүr retinde bagalagan Muzyka kompoziciyasy traktattyn songy tarmagy Onda muzykanyn poeziyamen bajlanysy zhagymdy zhagymsyz tondar kestesi bir tonnan ozge tonga koshu zholdary karastyrylgan Үndestik birneshe dybystyn bir mezgilde estilui degen anyktamasy da ugymdy Olar a kompoziciyamen birge ony korkemdejtin ne mәnin tomendetetin үndestik ә uakyt үndestigi b nakty әuen kurajtyn notalardy toptastyru үndestigi v muzykalyk әuen kurajtyn baskyshtardy toptastyru үndestigi g muzykalyk әuen kuru үshin notalardyn ozara almasuynyn erekshe үndestigi d үndes notalardy kosu garmoniyasy e muzykalyk әuen kurajtyn baskyshtar үndestigi zh intervaldar үndestigi z әr tүrli tonaldyktar negizinde alynatyn kurylymy ortak үndestikter i notalardyn biiktigi men tomendigi turaly үndestik Muzykanyn uly kitabynda Tayau Shygys Ortalyk Aziya halyktarynyn orta gasyrlardagy muzykalyk mәdenieti muzyka teoriyalyk oj sanasy tүrki tajpalarynyn dalalyk mәdenietine katysty derekter de ajtylgan Traktat turaly mәlimetter O Matyakubov M Barkeshli A Kobesov T Қonyratbaev S Dәukeeva t b enbekterinde kezdesedi Pajdalanylgan әdebietterҚazak EnciklopediyasyMatyakubov O Farabi ob osnovah muzyki Vostoka Tashkent 1986 Қonyratbaev Ә Қonyratbaev T Kone mәdeniet zhazbalary A 1991Ciltemeler A 2002Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz