Монументті өнер

Монументті өнер, пластикалық өнердің шығармаларын нақты архитектуралық орта үшін кеңістік-идеялық жағынан толықтыру мақсатымен жасалады. Монументті өнердің бірнеше түрі бар; ескерткіштер (көшеде, алаңда қойылатын), монументтер (ірі тарихи оқиғаларға байланысты қойылатын), мүсінді – архитектуралық ансамбльдер, т.б. Бұл өнерге өте қатты, төзімді материалдар: гранит, қола, мрамор, т.б. қолданылады. Қазақстан жеріндегі Монументті өнер қола дәуірінен (Алматы облысы Там-ғалы шатқалындағы, Маңғыстау түбегіндегі, Балқаш жағалауындағы және Оңтүстік Қазақстандағы тас таңбалар-петроглифтер) басталады. Қожа Ахмет Иасауи кесенесіндегі сырлы сурет көріністері мен қабырғаларының мозаика қалауы – орта ғасырлардағы Қазақстан Монументті өнерінің жоғары деңгейін танытады. Монументті өнер КСРО тұсында біршама дамыды. Осы жылдары 28 панфиловшы-гвардияшылар атындағы паркте монументтік Даңқ мемориалы (1975) тұрғызылды. Тарихи тақырып Монументті өнер түрлерінде көрініс тапты. Олар: Алматы қаласындағы А. Иманов (1947) және Ә.Жангелдин ескерткіштері (1975). Облыс орталықтарындағы алаңдар мен парктердегі тарих, мәдениет, өнер қайраткерлеріне орнатылған ескерткіштер: Жамбыл бюсті (1971), Абай ескерткіші (1960), (1979), М.Әуезов (1981) ескерткіштері болды. Монументті өнер мен архитектураның әдемі үйлескен түрі – барельеф (бедерлі мүсін). Әсіресе Қазақстан Жазушылар одағы ғимаратындағы “Кітаптар кейіпкерлері” (1985) көлемі мен композициясы жағынан ерекше көзге түседі. Қазіргі кездегі Монументті өнерге дәстүрлі өнермен қатар, оның жаңа түрлері мен жанрларын (портреттік ескерткіштер, витраждар, сграффито, түс кілем, қабырға өрнектері, т.б.) дамыту, сонымен қатар бейнелеу пластикасын архитектура техтоникаға үйлестіру тән. Осындай эстетикалық бетбұрыстың негізгі шығармалары: “Азат адам” мозаикасы (1971), “Медеу” қонақ үйіндегі керамикалық панно (1970), т.б. Алматы қаласындағы оқушылар сарайының, “Қазақстан” қонақ үйінің ішкі және сыртқы қабырғаларының әшекейлері кешенді Монументті өнер туындылары болып саналады. Қазақтың мемл. академ. драма театрының ғимараты мен М.Әуезов ескерткіші (1981) архитектура мен мүсінді тұтастыру идеясымен салынған құрылысқа жатады. ҚР өұА ғимаратының жанындағы хауыз (1980) шағын пошымды мүсіндермен, табиғат көріністерімен әдемі үйлесім тапқан.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том 27 бет.