Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мачу-Пикчу (испанша: Machu Picchu, кечуа: Machu Piqchu, мағынасы "ежелгі тау" деген сөз;) - Перу аймағында орналасқан Колумбдан бұрынғы көне Инк империясының қала қалдығы, оңтүстік Америка құрлығындағы тарихы сырлы, көрінісі айбынды ежелгі қала. Батыс солтүстік жағында Кускодан 130км қашықта, бүкіл қала теңіз деңгейінен 2350—2430 биіктегі тау қырқасына орналасып, Урубамба өзені шатқалына биіктен қарап жатыр. Ол қазіргі заманғы Әлемнің жаңа жеті кереметінің бірі есептеледі.
 Мачу-Пикчу | |
|---|---|
| (ағылш.) Machu Picchu* | |
 ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұрасы | |
 | |
,  Перу | |
| Түрі | Инк мәдениеті |
| (Критериялар) | i, iii, vii, ix |
| Сілтеме | [1450ж бастап салынған, 1572ж тасталған ] |
| Аймақ** |  |
| Координаттар | 13°09′48″ о. е. 72°32′44″ б. б. / 13.16333° о. е. 72.54556° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 13°09′48″ о. е. 72°32′44″ б. б. / 13.16333° о. е. 72.54556° б. б. (G) (O) (Я) |
| Қосылуы | 1983 (7th Әлемдік мұра) (274-сессия) |
| Кеңейуі | 2430m биікте орналасқан |
| Картадағы Мачу-Пикчу | |
| * Атауы ағыл. ресми тізімінде ** ЮНЕСКО-ның классификациясы бойынша аймақ | |
Оңтүстік Америка еліндегі асқар тау баурайындағы Мачу-Пикчу қаласы 400 жылға жуық өмір сүрген, ол шамамен 1450 жылдары Инк Империясының өркендеген тұсында салынған. Белгісіз себептермен 1532 жылы инктер қаладан жырақ кетті делінген жорамал бар. Ал Испан конкисдаторлары биікте орналасқан қалаға шыға алмады1911 жылы Америка ғалымдары көне қаланы табады. Аталған қала орынында ғибадатханалардың қираған үйінділері, екі қабатты үйлер мен қоймалар сақталған.
Оның жайласу орны ерекше, табиғаты ғажайып, байқалған уақыт кештеу (1911ж.). Ол ең маңызды тарихи белгісі есептеледі. 1983 жылы Мачу-Пикчу ғибадатханасы ЮНЕСКО-ның адамзаттық тарихи мұралар тізіміне еніп, мәдени және табиғи жаратылысы бірдей қорғауға алынды. Дегенмен, кезекте аталған қала әлемде туризмнен жапа шегуі ауыр мәдени, тарихи орындардың бірі есептеледі.
Тарихы
Зерттеулерге байланысты Мачу-Пикчу Инк билеушісі Pachacuti 1440 жылдары салдырған, 1532 жылы испандар Перуді бойсұндырғанда бұл қалада адамдар болған делінеді. Археологиялық қазбалар мен бодандар туралы дереккөздерге негізделгенде, аталған қала жай қала емес, Инк ақсүйектерінің тынығатын, тәрбиеленетін ерекше орыны болған (бейне Рим манор бағы секілді). Қаланы зерттеу барысында, ғалымдар құрылыстардың көп бөлігі сарай, ғибадатхана, қоныстанушылар үйі, қоймалардан құралатыны анықталған. Зерттеулер бойынша аталған қаланың халқы ешқашан 750 -ден асып көрмепті.
Инк патшасының бұл жерден қала салу себебінің географиялық, жер бедеріндік себептері болған. Олар Күн Құдайы Интиге сыйынған. Рауаяттар бойынша, Мачу-Пикчудің кейініндегі тау Инктер табынатын аспанның беті есептелген, ал таудың ең биік шоқысы оның мұрыны есептелген. Инктер таудың өзінен тас қазуға болмайды деп есептеп, тау етегіне шашылған тастардан осы қаланы тұрғызыпты. Олар тастарды өте дәлдікпен күрделі өлшемде кескені сонша, жымдастырылған тастар арасындағы бостық 1мм-ге жетпейтін болған.
1913 жылы АҚШ мемлекеттік география журналы 4 ай бойы Мачу-Пикчу туралы жазып, бұл тастанды қала әлем саяхатшыларының жаппай құштарлығын оятты.
Мачу-Пикчу – инктер қаласының шын аты емес болатын. Бұл жергілікті тұрғындардың қойған аты. Оның шын әуелдегі аты белгісіз. Сонымен қатар, қаланың не себепті мемлекет астанасынан алыс және 2057 метр биіктікте салынғаны әлі де құпия болып отыр.
Қала 3 бөлікке бөлінген: ғибадатханалар ауданы, адамдар тұратын аймақ және молалар. Біздің заманымызға дейін Үш Терезе ғибадатханасы сақталған. Терезеден түсетін күн сәулесі инк империясының негізін қалаушыларды білдіреді. 2003 жылы шамамен 400 000 адам Мачу-Пикчуді серуендеген. ЮНЕСКО бұл тарихи орынның саяхатшылар (туристер) жағынан бүлдірілуіне айырықша назар аударды. Дегенмен жергілікті үкімет саяхат ісінен түсетін пайданы көздегендіктен, саяхатшылар легін тосып қала алмады. Олар аталған тау жотасына трамвай қатынатқысы келсе де, оған рұқсат етілмеді.
Перу ақыны Пабло Неруда өзінің осы Мачу-Пикчуді зиярат еткен соң жазған ең әйгілі шығармасы «Мачу-Пикчу шоқысы» дастанында мынадай мағынада өлеңмен жырлады:
 | ''Мен тастан қиылып жасалған ежелгі құрылыстың ежелгі жасыл Андс шоқысында торкөздене көзге оттай басылғанын көрдім. Асау ағын мен долы боран жүздеген жылдар бойы қала қорғанын жемірумен болыпты. .... Бұл қиыр, сұңғақ биіктікте тұрып, бұл салтанатты қала қалдығында жүріп мен өлең жазу үшін іздеген ереже-сенімімді таптым. |  |
Орны
Мачу-Пикчу қаласы Кусконың 130км батыс солтүстіктегі Мачу-Пикчу тауының қыратына салынған. Ол орталық Американың ең маңызды мәдени мұрасы, әрі Перудің де ең таңдаулы саяхат (туризм) орталықтарының бірі.
Тау қырқасындағы Мачу-Пикчу жаламасы маңынан Урубамба өзенінің айналасындағы тік жаламаларды көре аласың. Тауда бас айналуды жеңу үшін адамдар Coca жапырағын, немесе пенициллиннен де пайдасы зор хош иісті muña-ны шайнайды.
Мачу-Пикчудің керемет географиялық орны оны әскери бекініс етудің идеал орнына айналдырған, оның жайласқан жері ұзақ заман байқалмаған әскери құпия болғаны да содан. Мачу-Пикчудің тура координатасы 13°9′23″S 72°32′34″W.
Мачу-Пикчу қорығы
1981 жылы Мачу-Пикчудің төңірегіндегі 32,592гектар жер Прудің тарихи қорық районы етіп бекітілді. Бұл өңір қала қалдықтарын, айналасындағы жерлерді, хайуанаттар мен өсімдік жамылғысын, әсіресе сол өңірде шығатын Орхидея гүлін қорғауға алады.
Кейбір зерттеушілердің пікірінше, Мачу-Пикчу Инктердің 「llacta」-сы, яғни, үстемдік етілетін өңірдің экономикасын басқарып бақылау орталығы, шабуылға ұшырағанда Инк ақсүйектерін қорғайтын қамал есептеледі. Бұл жер Zapa инктерінің көз жұматын және күзететін бекеті. Испандар оларды жеңген соң, бұл қала Manco инктерінің қарсылық көрсету бекінісі болған.
Үш бөлік
Археологтар Мачу-Пикчуді үш бөлікке бөледі: Қасиетті өңір, Оңтүстік қарапайым өңір және Дін қызметкері мен ақсүйектердің қоныстану өңірі.
Қасиетті өңірдегі "қасиетті күн құдайы Интидің (Inti) күн байлайтын тасы", "күн ғибадатханасы" және "үш терезелі үй" қатарлылар маңызды археологиялық мұралар есептеледі. Қоныстану өңірінің бір бөлігі ақсүйектерге арналған, олар сатылы жолдың үстіне салынған болып, Amantas-тар (даналар) қызыл түсті дуалда тұрса, Ñustas-тардың (ханызадалар) тұрағы сатылы үй болған. Негізгі қорғандағы бір өңір арнайы түрде қылмыскерлерді жазалауға арналған түрме есептеледі. Тастан жасалған қабірлерде діни мұрасымдар мен құрбандықтар, тасаттықтар жиі өткізіліп тұрған. Олардың ортасындағы кеңістік кемерлі болған және тамдарға түрлі ою-өрнектер ойылған.
Құрылыс
Мачу-Пикчудегі құрылыстар инк мәдениетінің дәстүріне тән. Онда дуалдар тәртіпті пішінде қашалған тастардан ғажайып үйлесімділікпен жымдастырылған. Қабырғалардағы тастар арасына ешқандай пышақ батпайды, олардың қалай солай дәл үйлестіріліп бір-біріне сәйкес жиналғаны әлі де құпия есептеледі.
Инктер шеңберді (Күн құдайы Инти солай бейнеленеді) білгенімен, құрылысқа дөңгелек пайдаланбаған. Құрылысқа пайдаланылған сонша көп тасты қалай тасып жеткізгені қазірге дейін жұмбақ. Инктер шеңбер пішінді (дөңгелекті) пайдаланбағанымен, бірақ олар қайқаң атаулыны толық пайдаланған.
Олар мың-миллиондаған адамның күшімен алып тастарды таудың қырына сүйреп шығарған секілді. Өкініштісі, Инктер жазу өнерін игермегендіктен, бұл туралы ешқандай жазба сөз қалтырмаған.
Бүкіл қала орны 140 шақты құрылыстан құралады. Олар ғибадат орны, қорғаныс орны, бау-бақша, қоныстану орындарынан құралады. Бұл жерде 100 -ден артық баспалдақ бар, әрқайсысы үлкен бір гранит тастардан қашалған. Сондай-ақ мұнда су басейні, өлшемді ойылған тастардан жасалған кәріз-құбыр жүйесі бар.
Әлі күнге адамзат инк мәдениетінің неге сүйеніп салмағы 20 тоннадан асатын тастарды Мачу-Пикчу тауының басына сүйреп шығарғанын біле алмай келеді.
Инк торабы
Колумб заманынан бұрынғы оңтүстік Америка мәдениеті жасаған сансыз жол тораптары арасында Инктер жасаған жол торабы өзгеше көз тартады. Жол торлары Инк империясының орталығы Кускоға түйінделген. Сол жол тораптарының бірі осы Мачу-Пикчуге апарады. Инктер теңізді жағалаған жолдарды Camino de los llanos (жаттық жол) деп атаса, тау жолдарын Cápac Ñam (тау жолы) деп атаған екен.
Қазір жылына миллиондаған саяхатшы инк жолдары арқылы - әсіресе Cápac Ñam арқылы - аттанып, Кускодан екі күн жүріп Анд тауынан аса алады.
Қайта байқалуы
Әлем археологтарының арасында инктердің құпия қаласы туралы алып-қашпа әңгіме көп тарайды. Сол себепті америкалық Хайрем Бингем (Hiram Bingham III) Инктердің жоғалған қаласы Vitcos-ты іздеп, зерттеуге бел байлайды. Арада бірнеше жыл өткен соң, 1911 жылдың 24 шілдесінде археолог осы қалаға ат басын тірейді. Тарихқа көз жүгіртсек, Бингем өзінің жергілікті досымен бірге таулардың біріне көтеріліп, екі үндіс отбасына кезігеді. Осы отбасының біріндегі кішкентай бала қалаға апарар жолды көрсетіп, Мачу-Пикчу қаласының табылуына себепші болады. Хайрем Бингем осы жерде археологиялық зерттеуін жазып, оған «Жоғалған Инк Қаласы» деген қызықты ат қояды.
2002 жылы, аталған қалаға келген басқа да зерттеушілердің ізі табылды. Яғни, Бингем бұл қаланың тұңғыш байқаушысы болу үшін, аталған деректерді әдейі жасырған деген де пікірлер бар.
Әрине, Хайрем Бингем бұл құпия қаланың ашылуына өз еңбегін сіңірді, бірақ ұзақ уақыт Мачу-Пикчуді зерттеген Simone Waisbard деген ғалым ақыр-соңы бұл жерге ең алғаш келгендер Palma，Gabino Sánchez және Agustín Lizárraga қатарлылар екенін, олар 1901 жылы 14 шілдеде осы иен қаладағы тастарға өз аттарын жазып кеткенін анықтайды. Ал Бингем әу баста Инктердің жоғалған қаласы Vitcos-ты іздеп шыққан екен. Ол соғысқанда Перудегі ең соңғы жасырынған және қарсылық көрсеткен қаласы есептеледі. Осы сырлы қаланы іздеп жүріп, ол жол бастауында Мачу-Пикчуге келеді. Ол бұл қалаға 1915 жылға дейін бірнеше рет келіп, өзінің әйгілі «Жоғалған Инк Қаласы» кітабын жазады.
Қолды болған тарихи мұралар
АҚШ археологі Хайрем Бингем ІІІ 1911 жылдан бастап Мачу-Пикчуден "жалдадым" дегенді сылтауратып, 4 мыңға жуық мәдени мұраны Яле университетіне тасып кетеді. Перу үкіметі қайта-қайта талап еткенімен, сол мәдени мұралар күні бүгінге дейін отанына қайтқан жоқ!
Перу үкіметі мен Яле университеті арасында көп жыл осы мәселеге байланысты таласты пікір бар. Ең ақырында АҚШ президенті Барак Обама Пру президентімен осы туралы әңгімелесіп, Яле университетін мұраларды қайтаруға үндеді. Сөйтіп 2011 жылы Яле университеті мәдени бұйымдарды қайтаратын болып келісіп, алғашқы 366 мәдени мұраны 2011 жылы 30 наурызға (сәрсенбі) дейін Перуге қайтаратын болды.
Түрлі тұрғыдан қарағандағы толық кескіні
]]
Әріптес қала
Мачу-Пикчуге бауырлас қала әлемде Иорданияның Петра қаласы есептеледі. Бұл екі қала өзі тәуелді мәдениетте өзекті орынға ие, бүкіл әлемнің назарын аударған ғажайып қала екен.
Дереккөздер
- Jarus, Owen Machu Picchu: Facts & History - Abandonment of Machu Picchu. (31 August 2012). Тексерілді, 16 желтоқсан 2019.
- UNESCO advisory body evaluation (PDF).
- UNESCO World Heritage Centre.
- Historic Sanctuary of Machu Picchu. UNESCO World Heritage Centre. Тексерілді, 6 мамыр 2012.
- Wright & Valencia Zegarra 2001, 2003, p.1.
- McNeill W. H. Plagues & Peoples. — P. 183.
- Olson, David M.; Dinerstein, Eric; Wikramanayake, Eric D.; Burgess, Neil D.; Powell, George V. N.; Underwood, Emma C.; d'Amico, Jennifer A.; Itoua, Illanga et al. (2001). "Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth". BioScience 51 (11): 933–8. :[[doi:10.1641/0006-3568(2001)051[0933:TEOTWA]2.0.CO;2|10.1641/0006-3568(2001)051[0933:TEOTWA]2.0.CO;2]]. 0006-3568.
- Federico Kauffmann Doig: Machu Picchu - Tesoro Inca, Lima 2005, ISBN 9972-40-341-6
- Project MUSE - Local versus Imperial Knowledge: Reflections on Hiram Bingham and the Yale Peruvian Expedition. Muse.jhu.edu. Тексерілді, 26 наурыз 2013.
- Bingham, Alfred (1987). "Raiders Of The Lost City". American Heritage 38 (5): 1, 4. http://www.americanheritage.com/content/raiders-lost-city?nid=55704.
- Bingham, Hiram (with an introduction by Hugh Thomson) (Reprint by Phoenix, 2002) "Lost City of the Incas. The story of Machu Picchu and its builders"
- CNN: "Peru's president: Yale agrees to return Incan artifacts" (20 қараша 2010).
- Zorthian, Julia Yale returns final Machu Picchu artifacts. Yale Daily News - Cross Campus. Yale University. Тексерілді, 24 ақпан 2013.
- Martineau, Kim. Peru Presses Yale On Relics, (14 наурыз 2006).
Сыртқы сілтемелер
- ЮНЕСКО және Мачу-Пикчу
- Мачу-Пикчу табылған жүз жыл (суреттер)
- Суреттер Мұрағатталған 13 ақпанның 2015 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Machu Pikchu ispansha Machu Picchu kechua Machu Piqchu magynasy ezhelgi tau degen soz Peru ajmagynda ornalaskan Kolumbdan buryngy kone Ink imperiyasynyn kala kaldygy ontүstik Amerika kurlygyndagy tarihy syrly korinisi ajbyndy ezhelgi kala Batys soltүstik zhagynda Kuskodan 130km kashykta bүkil kala teniz dengejinen 2350 2430 biiktegi tau kyrkasyna ornalasyp Urubamba ozeni shatkalyna biikten karap zhatyr Ol kazirgi zamangy Әlemnin zhana zheti keremetinin biri esepteledi Machu Pikchu agylsh Machu Picchu YuNESKO nyn Әlemdik murasy PeruTүri Ink mәdenietiKriteriyalar i iii vii ixSilteme 1450zh bastap salyngan 1572zh tastalgan Ajmak Koordinattar 13 09 48 o e 72 32 44 b b 13 16333 o e 72 54556 b b 13 16333 72 54556 G O Ya Koordinattar 13 09 48 o e 72 32 44 b b 13 16333 o e 72 54556 b b 13 16333 72 54556 G O Ya Қosyluy 1983 7th Әlemdik mura 274 sessiya Kenejui 2430m biikte ornalaskanKartadagy Machu Pikchu Atauy agyl resmi tiziminde YuNESKO nyn klassifikaciyasy bojynsha ajmak Ontүstik Amerika elindegi askar tau baurajyndagy Machu Pikchu kalasy 400 zhylga zhuyk omir sүrgen ol shamamen 1450 zhyldary Ink Imperiyasynyn orkendegen tusynda salyngan Belgisiz sebeptermen 1532 zhyly inkter kaladan zhyrak ketti delingen zhoramal bar Al Ispan konkisdatorlary biikte ornalaskan kalaga shyga almady1911 zhyly Amerika galymdary kone kalany tabady Atalgan kala orynynda gibadathanalardyn kiragan үjindileri eki kabatty үjler men kojmalar saktalgan Onyn zhajlasu orny erekshe tabigaty gazhajyp bajkalgan uakyt keshteu 1911zh Ol en manyzdy tarihi belgisi esepteledi 1983 zhyly Machu Pikchu gibadathanasy YuNESKO nyn adamzattyk tarihi muralar tizimine enip mәdeni zhәne tabigi zharatylysy birdej korgauga alyndy Degenmen kezekte atalgan kala әlemde turizmnen zhapa shegui auyr mәdeni tarihi oryndardyn biri esepteledi TarihyAuyl sharuashylygyna arnalgan satyly atyzdar Zertteulerge bajlanysty Machu Pikchu Ink bileushisi Pachacuti 1440 zhyldary saldyrgan 1532 zhyly ispandar Perudi bojsundyrganda bul kalada adamdar bolgan delinedi Arheologiyalyk kazbalar men bodandar turaly derekkozderge negizdelgende atalgan kala zhaj kala emes Ink aksүjekterinin tynygatyn tәrbielenetin erekshe oryny bolgan bejne Rim manor bagy sekildi Қalany zertteu barysynda galymdar kurylystardyn kop boligi saraj gibadathana konystanushylar үji kojmalardan kuralatyny anyktalgan Zertteuler bojynsha atalgan kalanyn halky eshkashan 750 den asyp kormepti Қalap salyngan tas kabyrga Ink patshasynyn bul zherden kala salu sebebinin geografiyalyk zher bederindik sebepteri bolgan Olar Kүn Қudajy Intige syjyngan Rauayattar bojynsha Machu Pikchudin kejinindegi tau Inkter tabynatyn aspannyn beti eseptelgen al taudyn en biik shokysy onyn muryny eseptelgen Inkter taudyn ozinen tas kazuga bolmajdy dep eseptep tau etegine shashylgan tastardan osy kalany turgyzypty Olar tastardy ote dәldikpen kүrdeli olshemde keskeni sonsha zhymdastyrylgan tastar arasyndagy bostyk 1mm ge zhetpejtin bolgan Esteban Pavletich es zhәne Pablo Neruda Machu Pikchude 1913 zhyly AҚSh memlekettik geografiya zhurnaly 4 aj bojy Machu Pikchu turaly zhazyp bul tastandy kala әlem sayahatshylarynyn zhappaj kushtarlygyn oyatty Machu Pikchu inkter kalasynyn shyn aty emes bolatyn Bul zhergilikti turgyndardyn kojgan aty Onyn shyn әueldegi aty belgisiz Sonymen katar kalanyn ne sebepti memleket astanasynan alys zhәne 2057 metr biiktikte salyngany әli de kupiya bolyp otyr Қala 3 bolikke bolingen gibadathanalar audany adamdar turatyn ajmak zhәne molalar Bizdin zamanymyzga dejin Үsh Tereze gibadathanasy saktalgan Terezeden tүsetin kүn sәulesi ink imperiyasynyn negizin kalaushylardy bildiredi 2003 zhyly shamamen 400 000 adam Machu Pikchudi seruendegen YuNESKO bul tarihi orynnyn sayahatshylar turister zhagynan bүldiriluine ajyryksha nazar audardy Degenmen zhergilikti үkimet sayahat isinen tүsetin pajdany kozdegendikten sayahatshylar legin tosyp kala almady Olar atalgan tau zhotasyna tramvaj katynatkysy kelse de ogan ruksat etilmedi Peru akyny Pablo Neruda ozinin osy Machu Pikchudi ziyarat etken son zhazgan en әjgili shygarmasy Machu Pikchu shokysy dastanynda mynadaj magynada olenmen zhyrlady Machu Pikchudi onyn tobesinen karau Men tastan kiylyp zhasalgan ezhelgi kurylystyn ezhelgi zhasyl Ands shokysynda torkozdene kozge ottaj basylganyn kordim Asau agyn men doly boran zhүzdegen zhyldar bojy kala korganyn zhemirumen bolypty Bul kiyr sungak biiktikte turyp bul saltanatty kala kaldygynda zhүrip men olen zhazu үshin izdegen erezhe senimimdi taptym OrnyMachu Pikchu Machu Pikchu kalasy Kuskonyn 130km batys soltүstiktegi Machu Pikchu tauynyn kyratyna salyngan Ol ortalyk Amerikanyn en manyzdy mәdeni murasy әri Perudin de en tandauly sayahat turizm ortalyktarynyn biri Tau kyrkasyndagy Machu Pikchu zhalamasy manynan Urubamba ozeninin ajnalasyndagy tik zhalamalardy kore alasyn Tauda bas ajnaludy zhenu үshin adamdar Coca zhapyragyn nemese penicillinnen de pajdasy zor hosh iisti muna ny shajnajdy Machu Pikchudin keremet geografiyalyk orny ony әskeri bekinis etudin ideal ornyna ajnaldyrgan onyn zhajlaskan zheri uzak zaman bajkalmagan әskeri kupiya bolgany da sodan Machu Pikchudin tura koordinatasy 13 9 23 S 72 32 34 W Machu Pikchu korygy1981 zhyly Machu Pikchudin toniregindegi 32 592gektar zher Prudin tarihi koryk rajony etip bekitildi Bul onir kala kaldyktaryn ajnalasyndagy zherlerdi hajuanattar men osimdik zhamylgysyn әsirese sol onirde shygatyn Orhideya gүlin korgauga alady Kejbir zertteushilerdin pikirinshe Machu Pikchu Inkterdin llacta sy yagni үstemdik etiletin onirdin ekonomikasyn baskaryp bakylau ortalygy shabuylga ushyraganda Ink aksүjekterin korgajtyn kamal esepteledi Bul zher Zapa inkterinin koz zhumatyn zhәne kүzetetin beketi Ispandar olardy zhengen son bul kala Manco inkterinin karsylyk korsetu bekinisi bolgan Үsh bolikMachu Pikchu kartasy Arheologtar Machu Pikchudi үsh bolikke boledi Қasietti onir Ontүstik karapajym onir zhәne Din kyzmetkeri men aksүjekterdin konystanu oniri Қasietti onirdegi kasietti kүn kudajy Intidin Inti kүn bajlajtyn tasy kүn gibadathanasy zhәne үsh terezeli үj katarlylar manyzdy arheologiyalyk muralar esepteledi Қonystanu onirinin bir boligi aksүjekterge arnalgan olar satyly zholdyn үstine salyngan bolyp Amantas tar danalar kyzyl tүsti dualda tursa Nustas tardyn hanyzadalar turagy satyly үj bolgan Negizgi korgandagy bir onir arnajy tүrde kylmyskerlerdi zhazalauga arnalgan tүrme esepteledi Tastan zhasalgan kabirlerde dini murasymdar men kurbandyktar tasattyktar zhii otkizilip turgan Olardyn ortasyndagy kenistik kemerli bolgan zhәne tamdarga tүrli oyu ornekter ojylgan ҚurylysҚaladagy tas үjler Machu Pikchudegi kurylystar ink mәdenietinin dәstүrine tәn Onda dualdar tәrtipti pishinde kashalgan tastardan gazhajyp үjlesimdilikpen zhymdastyrylgan Қabyrgalardagy tastar arasyna eshkandaj pyshak batpajdy olardyn kalaj solaj dәl үjlestirilip bir birine sәjkes zhinalgany әli de kupiya esepteledi Kүn sagaty Intihuatana Inkter shenberdi Kүn kudajy Inti solaj bejnelenedi bilgenimen kurylyska dongelek pajdalanbagan Қurylyska pajdalanylgan sonsha kop tasty kalaj tasyp zhetkizgeni kazirge dejin zhumbak Inkter shenber pishindi dongelekti pajdalanbaganymen birak olar kajkan ataulyny tolyk pajdalangan Kүn gibadathanasyndagy aspandy kүzetuge arnalgan su ajnalary Ol әdette Pachamama Zher Ana kozi dep atalady Olar myn milliondagan adamnyn kүshimen alyp tastardy taudyn kyryna sүjrep shygargan sekildi Өkinishtisi Inkter zhazu onerin igermegendikten bul turaly eshkandaj zhazba soz kaltyrmagan Bүkil kala orny 140 shakty kurylystan kuralady Olar gibadat orny korganys orny bau baksha konystanu oryndarynan kuralady Bul zherde 100 den artyk baspaldak bar әrkajsysy үlken bir granit tastardan kashalgan Sondaj ak munda su basejni olshemdi ojylgan tastardan zhasalgan kәriz kubyr zhүjesi bar Әli kүnge adamzat ink mәdenietinin nege sүjenip salmagy 20 tonnadan asatyn tastardy Machu Pikchu tauynyn basyna sүjrep shygarganyn bile almaj keledi Ink torabyKolumb zamanynan buryngy ontүstik Amerika mәdenieti zhasagan sansyz zhol toraptary arasynda Inkter zhasagan zhol toraby ozgeshe koz tartady Zhol torlary Ink imperiyasynyn ortalygy Kuskoga tүjindelgen Sol zhol toraptarynyn biri osy Machu Pikchuge aparady Inkter tenizdi zhagalagan zholdardy Camino de los llanos zhattyk zhol dep atasa tau zholdaryn Capac Nam tau zholy dep atagan eken Қazir zhylyna milliondagan sayahatshy ink zholdary arkyly әsirese Capac Nam arkyly attanyp Kuskodan eki kүn zhүrip And tauynan asa alady Қajta bajkaluyHajrem Bingem Machu Pikchuge zhakyn zherdegi shatyrynda 1912zh Әlem arheologtarynyn arasynda inkterdin kupiya kalasy turaly alyp kashpa әngime kop tarajdy Sol sebepti amerikalyk Hajrem Bingem Hiram Bingham III Inkterdin zhogalgan kalasy Vitcos ty izdep zertteuge bel bajlajdy Arada birneshe zhyl otken son 1911 zhyldyn 24 shildesinde arheolog osy kalaga at basyn tirejdi Tarihka koz zhүgirtsek Bingem ozinin zhergilikti dosymen birge taulardyn birine koterilip eki үndis otbasyna kezigedi Osy otbasynyn birindegi kishkentaj bala kalaga aparar zholdy korsetip Machu Pikchu kalasynyn tabyluyna sebepshi bolady Hajrem Bingem osy zherde arheologiyalyk zertteuin zhazyp ogan Zhogalgan Ink Қalasy degen kyzykty at koyady Machu Pikchudegi үjdin terezesinen karaganda 2002 zhyly atalgan kalaga kelgen baska da zertteushilerdin izi tabyldy Yagni Bingem bul kalanyn tungysh bajkaushysy bolu үshin atalgan derekterdi әdeji zhasyrgan degen de pikirler bar Әrine Hajrem Bingem bul kupiya kalanyn ashyluyna oz enbegin sinirdi birak uzak uakyt Machu Pikchudi zerttegen Simone Waisbard degen galym akyr sony bul zherge en algash kelgender Palma Gabino Sanchez zhәne Agustin Lizarraga katarlylar ekenin olar 1901 zhyly 14 shildede osy ien kaladagy tastarga oz attaryn zhazyp ketkenin anyktajdy Al Bingem әu basta Inkterdin zhogalgan kalasy Vitcos ty izdep shykkan eken Ol sogyskanda Perudegi en songy zhasyryngan zhәne karsylyk korsetken kalasy esepteledi Osy syrly kalany izdep zhүrip ol zhol bastauynda Machu Pikchuge keledi Ol bul kalaga 1915 zhylga dejin birneshe ret kelip ozinin әjgili Zhogalgan Ink Қalasy kitabyn zhazady Қoldy bolgan tarihi muralarAҚSh arheologi Hajrem Bingem III 1911 zhyldan bastap Machu Pikchuden zhaldadym degendi syltauratyp 4 mynga zhuyk mәdeni murany Yale universitetine tasyp ketedi Peru үkimeti kajta kajta talap etkenimen sol mәdeni muralar kүni bүginge dejin otanyna kajtkan zhok Peru үkimeti men Yale universiteti arasynda kop zhyl osy mәselege bajlanysty talasty pikir bar En akyrynda AҚSh prezidenti Barak Obama Pru prezidentimen osy turaly әngimelesip Yale universitetin muralardy kajtaruga үndedi Sojtip 2011 zhyly Yale universiteti mәdeni bujymdardy kajtaratyn bolyp kelisip algashky 366 mәdeni murany 2011 zhyly 30 nauryzga sәrsenbi dejin Peruge kajtaratyn boldy Tүrli turgydan karagandagy tolyk keskiniHuajna Pikchuden karagandagy Machu Pikchu korinisi Machu Pikchudin tolyk keskini I Machu Pikchudin tolyk keskini II Machu Pikchudin tolyk keskini III Machu Pikchu Machu PikchuӘriptes kalaMachu Pikchuge bauyrlas kala әlemde Iordaniyanyn Petra kalasy esepteledi Bul eki kala ozi tәueldi mәdeniette ozekti orynga ie bүkil әlemnin nazaryn audargan gazhajyp kala eken DerekkozderJarus Owen Machu Picchu Facts amp History Abandonment of Machu Picchu 31 August 2012 Tekserildi 16 zheltoksan 2019 UNESCO advisory body evaluation PDF UNESCO World Heritage Centre Historic Sanctuary of Machu Picchu UNESCO World Heritage Centre Tekserildi 6 mamyr 2012 Wright amp Valencia Zegarra 2001 2003 p 1 McNeill W H Plagues amp Peoples P 183 Nava Pedro Sueldo A walking tour of Machupicchu P 9 10 Olson David M Dinerstein Eric Wikramanayake Eric D Burgess Neil D Powell George V N Underwood Emma C d Amico Jennifer A Itoua Illanga et al 2001 Terrestrial Ecoregions of the World A New Map of Life on Earth BioScience 51 11 933 8 doi 10 1641 0006 3568 2001 051 0933 TEOTWA 2 0 CO 2 10 1641 0006 3568 2001 051 0933 TEOTWA 2 0 CO 2 0006 3568 Federico Kauffmann Doig Machu Picchu Tesoro Inca Lima 2005 ISBN 9972 40 341 6 Project MUSE Local versus Imperial Knowledge Reflections on Hiram Bingham and the Yale Peruvian Expedition Muse jhu edu Tekserildi 26 nauryz 2013 Bingham Alfred 1987 Raiders Of The Lost City American Heritage 38 5 1 4 http www americanheritage com content raiders lost city nid 55704 Bingham Hiram with an introduction by Hugh Thomson Reprint by Phoenix 2002 Lost City of the Incas The story of Machu Picchu and its builders CNN Peru s president Yale agrees to return Incan artifacts 20 karasha 2010 Zorthian Julia Yale returns final Machu Picchu artifacts Yale Daily News Cross Campus Yale University Tekserildi 24 akpan 2013 Martineau Kim Peru Presses Yale On Relics 14 nauryz 2006 Syrtky siltemelerYuNESKO zhәne Machu Pikchu Machu Pikchu tabylgan zhүz zhyl suretter Suretter Muragattalgan 13 akpannyn 2015 zhyly