Көроғлы, Көрұғлы, Көрғұлы – қаһармандық халық эпосы. Орта Азия, Таяу Шығыс, Кавказ халықтарына ортақ фольклорлық ескерткіш. Жырдың түрлі нұсқалары түрікмен, қарақалпақ, өзбек, құмық, Әзірбайжан халықтарында кездеседі. Жыр сюжеті Қазақстан, Орта Азия, Кавказ халықтарынан бөлек Балқандағы гагауз, Сібірдегі Тобыл татарларына да жақсы мәлім.
Қазақстанда алғашқы үлгілері 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың бас кезінде жарияланған (1885, 1890, 1895, 1905, 1906, 1909, 1915). Қазақ тілінде 7 нұсқасы басылым көрген. Олар: "Көроғлы", "Қисса Көроғлы", "Хикаят Көроғлы", "Көроғлы мен Безерген", "Көроғлы" (Бозайхан), "Қисса Ғауазхан", "Түрікмен Қасымхан". ҚР ҒА Орталық кітапханасы мен М. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Қолжазба қорында Көрұғлы туралы 15 дастан, үш ертегі нұсқасы бар. Жекелеген қазақ нұсқалары Кеңес дәуірінде екі рет жинақ болып баспа бетін көрді.
Жырдағы негізгі тартыс түрікмен елі мен Райхан араб, қызылбас, афшар арасында өрбиді. Жыр оқиғасы бірде тарихи-этикалық, бірде аңыз-әпсаналық, бірде мифтік мәліметтерге жүгініп, Көрұғлының халықтық тұлғасын сомдауға бағытталған. Жырдан түркі тайпаларының этностық санасы айқын аңғарылады.Қазақ жырау-жыршылары мен түрікмен бахшылары бұл жырды аңырама үлгісінде орындаған.
Жырды негізгі зерттеушілер: И.Брагинский, А.Самойлович, , , , , Ә.Қоңыратбаев, М.Ғұмарова, Т.Қоңыратбай; жыршылар: Мұрын Сеңгірбаев, Рахмет Мәзқожаев, Әбділда Жүргенбаев, Нұрпейіс Байғанин, т.б.
"Көроғлы" жырында кездесетін атаулар
Көроғлы
«Көр» сөзінің мағынасын мола немесе соқыр деген мағынаға келмейді. «Көроғлы» атауының екі буынын да өзге тілдерден тудыруға қарсы болған А.Гафуров «Көроғлы» атауы батыл, ер жүрек деген ұғым беретінін айтып, сөз түбірін түрік тілінен тудырған. Шығыста «гүр» - бірнеше елдің билеушісіне қолданылған лауазым.
Жер-су аттары
Жырдағы "Барар жерің Үргеніш деген ел болар, атырабында Шәмбіл деген бел болар" деген жолдар оның кай аймақтағы елді мекен екенін аңғартып тұр. Шәмбіл бел, Шәмбіл қала атауының географиялық шегін Р.Агеева Әмудария мен Сырдарияның маңы деп көрсетеді.
Араб, иран атаулары
«Көроғлы» жырындағы иран, араб атаулары бұл аймақтағы түркі және иран (парсы) тілдес тайпалардың араласуынан хабар береді. «Шаһнама» - Иран шаһтары туралы көлемді дастан болса, «Көроғлы» сол шаһтарға қарсы көтерілген елдің көшбасшы батыры туралы жыр. Қаһармандық эпос болған соң онда түрлі дәуір оқиғаларының ізі сақталған. Шәмбіл қала – түрікмен елі, Тұраб – Тұран дәуірінің тұлғасы, Афшар – моңғол дәуірінен соңғы Иран билеушілері.
Кісі есімдері
Белгілі ғалым И.Брагинский жырдың тәжік нұсқасындағы Шәмбіл қала, Көроғлы атауларының түркі тайпаларынан алынғанын, ал жыр окиғасына келгенде оны Иран шаһы Аббас пен түрік сұлтаны Мұрад арасындағы тартыс деген пікір айтқан. Бірақ сефеви әулеті тұсындағы Иранда үш бірдей Аббас шаһ болған: Аббас І – 1587 – 1629, Аббас ІІ – 1642 – 1660, Аббас ІІІ – 1732 – 1749 жылдары билік жүргізген. Эпоста осы оқиғалардың бейнесі аралас көрінеді.
Жырда кездесетін кісі, жерсу атаулары ғылыми тұрғыдан зерттеле қойған жоқ. Әуезхан (Ауаз), Жүсіпхан, Райхан араб, Кәрім, Хасан хан, Шадман, Шаһидат, Хасан, Көрғұлы, т.б. көптеген антропонимдік атаулардың тарихилығы айқын.
Түрлі нұсқалардағы Көроғлының сипаттамасы
«Көроғлы» эпосын зерттеген ғалымдар шығарманың бас кейіпкерінің прототипі 15-16 ғасырларда Оңтүстік Әзербайжан аймағында өмір сүргенін бірауыздан мақұлдайды. Оның бала күніндегі сырт келбеті, бес жасында жиырмадағы жігітпен алысып меңдеткен күш-қайраты оның тұлғасын даралай түседі.
«Көрұғлы», «Короглы», «Кероглы», «Гургули», т.б. болып кездесетін жыр нұсқаларында сюжеттік айырмашылықтар да бар. Ең жақыны қазақ-түрікмен нұсқалары болып саналады. Оларды байланыстырып тұрған – Көрұғлы батырдың Иран шаһына қарсы күресі, ерлігі. Бір нұсқада, Иран шаһы Көрұғлы әкесінің көзін ойып, Раушан есімді баласы Көрұғлы атанады. Қазақ, түрікмен, қарақалпақ нұсқаларында ол түрікменнің Теке-Жәуміт руынан шыққан деп көрсетіледі. Жырдагы негізгі желілердің бірі - жылқы малы, оның бабы мен белгілеріне қатысты өрбиді.Бұл түрікменнің Теке-Жәуміт этникалық тармағына тән эпикалық белгілердің бірі.
Жамбыл нұсқасы
«Көроғлы» эпосының Жамбыл жырлаған нұсқасы «Көроғлы сұлтан», «Көроғлы» (Бозай хан) деген аттармен танымал. Жамбыл оны алғаш Құланаян Құлмамбеттен үйренгенін айтады:
«Менің бұл жолғы олжам Құлмамбеттен «Көроғлы сұлтанды» үйрендім. Бірақ бәрін жаттап алу қиын екен. Құлмамбет бір айтқанда екі күн, екі түн ұйықтамастан айтты. Мен оның бір күн, бір түн ашуын-ақ ұғып алдым. Менің өрісімда кеңейткен ірі жыр «Көроғлы сұлтан» болды. «Көроғлы сұлтанды» айтқанда Құлмамбет дем алмай айтады екен».
Жалпы, кей деректерде «Жамбыл «Көроғлы» эпосын отыз күн жырлаған» десе, енді бірінде «он бес күн жырлаған» делінеді.
1938 жылғы «Казахстанская правда» газетіне берген сұхбатында осы айтылғандарды қайталай отырып: «... Сүйінбайдан үйренген «Сұраншы» Құлмамбеттің «Көроғлы сұлтан» жырлары екі үлкен ақынның маған берген батасы мен ақындық сарқыттары еді» деген жолдармен толықтырды.
Ақынның жырлаған «Көроғлы» нұсқасы бізге толығымен жетпеген. Әрі бізге жеткен деректерге қарағанда, ақын эпостың екі нұсқасын білген сияқты. М.Ғұмарова «Батырлар жырының» Көроғлыға арналган төртінші томында Жамбылдың шәкірттерінің бірі ақын Сариевтің «жыраудың орындауындағы бұл эпосты талай естігеніммен, жаттай алмадым» дегенін айтып, есінде қалғанын әңгімелеп берген мазмұнын келтіреді. Онда Көроғлы пері қызы, Ағажүніске ғашық болып, дәулермен соғысып жеңіп Ағажүністі алғаны, одан кейін Гүлнәр періні, Мысқал періні де үлкен қиындықтармен, асқан ерлік көрсетіп алып келген сапарларын және Көроғлының жүз жиырма жасқа келгенше баласының болмағаны айтылады. Жүз жиырмаға келгенде, қызылбас еліне барып, сондағы бір түрікменнің асқан сұлу әрі ақылды Ғауаз атты баласын алып келіп асырайды. Екінші нұсқа – түрлі жинақтарда жарияланып жүрген «Көрұғлы» (Бозай хан) дастаны. Толық жазылып алынбаған дастанда ақынның кіріспе толғауы мен «Бозай хан» атты саласы қамтылған.
1898 жылғы жинақтың түсінігінде құрастырушылар: «Жамбылдың нұсқасы бойынша, кіріспе толғауына қарағанда, Көроғлы – хандардан кек алатын батыр, Гүлжазираның ашына жігітінен туған баласы болуы мүмкін» дей келе отырып, жыр мазмұнына сәйкес, жауыздықпен өлтірілген тазшаның және онымен бірге дарға тартылып, бір қорымға қатар жерленген хан әйелі Гүлжазираның бейітіне өскен екі ағаштың қосылғанын суреттейтін «Ерекше келіп екі ағаш, еңкейіп келіп қосылған» деген жолдарды дәлел ретінде ұсынады.
Жамбыл нұсқасының ерекшеліктері
Әлеуметтік теңдік сарыны
Эпостың әрбір нұсқасының герменевтикалық сипаты басым. Яғни, жырдың әрбір нұсқасы өз кеңістігі мен дәуірінен мол хабар береді. Жамбыл нұсқасы - «Көроғлыны» жырлағанда әлеуметтік сарындар да көп беріледі, халықтың шындыққа көзқарасы кеңірек суреттеледі. Бұл нұсқада әлеуметтік теңдік сарыны мен тап күресінің қайшылығы көрініп тұрады. Жырдың кіріспесінде жалпы жұртшылықтың жағдайынан сыр шертіп, қоғамдық үдерістерге қатысы түйдек-түйдек ойларын ортаға салу – түркі халықтарының фольклорында көп ұшыраса бермейтін сарын. Жамбыл кіріспеде отаршылдықты да сынай отырып, төменгі тап өкілдерінің аянышты жай-күйін зарлап отырып жеткізеді. «Көроғлының» түрік версияларында әлеуметтің теңдік сарыны тікелей сөз болмағанмен, Көроғлы әкімдер мен саудагерлерге қарсы күресіп, қарапайым халықтың жоғын жоқтаушы тұлға ретінде суреттеледі. Жамбыл нұсқасында сөз бостандығы сарыны да ерекше көрініс береді.
Көроғлыға есім берілуі
Жамбыл нұсқасында кейіпкерге «Көроғлы» есімін халық қояды. Дәлірек айтсақ, мейманасы тасыған Бозай хан ұлын қолға түсіргеннің құрметіне ұлан-асыр той жасап, халықтан ұлына ат қойып беру туралы өтініш жасайды. Көп ішінен бір қарт шығып «Баланың аты Көроғлы болсын» дейді. Бұл есімді Бозай хан жақтырмағанмен, халық ұнатқандықтан, хан да амалсыздан келісім береді. «Көроғлы» есімін өзге қазақ нұсқаларында рухани күштер қойса, ал Бехчер Махир жырлаған «Көроғлының» түрік нұсқасында да кейіпкерге «Көроғлы» есімін халық қояды. Бірақ түрік нұсқасында «Көроғлы» аты емес, оның лақап аты ретінде көрініс табады.
Сонымен қатар Жамбыл нұсқасында Гүлжазираның көрінде туған Көроғлының немен қоректенгені және көрде қалай тәрбиеленгені нақты айтылмайды. Тек, өз аяғымен жүре алар жасқа жеткен шағында бір өзінің сүті кемпірдің қырық баласын асырауға жететін тоқал ешкінің сүтін емгені айтылады.
Дәстүрлі қазақ эпосынан айырмашылығы
Жамбыл нұсқасының мәтіні толық сақталмауы Жамбыл ақын жырлаған нұсқаның сюжеті ешқандай бір нұсқаға ұқсамауымен ерекшеленеді. Бұл нұсқада қалыптасқан дәстүрден ауытқушылық бірнеше рет байқалады.
Біріншіден, қалыптасқан дәстүр бойынша, біздің көптеген жырларымызда ұрпақсыз кейіпкер, мейлі ол хан болсын, бай немесе би болсын, мұндай ауыр айыптауды (ұрпақсыздығы туралы табалауды) өзі шендес адамнан естиді. Алайда бұл нұсқада он жеті ұлы қаза тауып, ашынған кейуана Бозай ханды «Өзің қу бас, балаң жоқ» деп сынағайды, ал қатал Бозай хан оның басын алмайды. Нұсқада баласыздық зары «Көроғлының» өзге версияларына қарағанда өзгеше өріледі. Р.Мәзқожаев, Ә.Жүргенбаев, т.б. қазақ нұсқаларында баласыздық зарын Көроғлының өзі тартса, Жамбыл нұсқасында перзентсіздік зарын Көроғлының әкесі Бозай хан тартады. Әрі, Бозай хан баланың шешесін өзі өлтіріп, Көроғлының көрде туылуына тікелей өзі себепкер болады.
Көроғлының көрде тууы сарыны да өзге нұсқаларға мүлде ұқсамайды. Мұнда Көроғлы тек шешеден ғана жетім болып туады. Алайда оның көрде туып, онда қалай өскені туралы ештеңе айтылмайды. Есесіне, Жамбыл нұсқасында Көроғлы қырық бір ұлы бар кемпірдің қаратоқал ешкісін емгені айтылады. Осы кейіпкердің қаратоқал ешкінің емшегін ұрлап емуі, Бозай ханның баласымен қауышуына түрткі болады. Сондай-ақ баланың өзі құралпы балаларды асықтай қылып лақтыруы, Бозай ханның бас батыры Құлақасқаны жауырынынан ұстап, лақтырып жіберуі – оның ерекше дүлей күштің иесі екенін көрсетеді. Бұл қазақтың эпикалық дәстүріне сай. Әдетте, болашақ батыр осындай оқыс әрекеттерімен жас шағында көрінеді.
Екіншіден, батырдың шыққан ортасы, әке-шешесі әлеуметтік тегіне қарамастан жақсы жағынан көрінеді. Хан болса – әділ, бай, бек – қайырымды, кедей – момын шаруы, өзгеге залалы жоқ. Жыр жампозының жыр желісіне кірмей тұрып, өз дәуірінің билеушілерін һәм әлеуметтік ортаның кемшін тұстарын тілдеп өтуінен, сондай-ақ, жыр желісін баяндағанда Бозай хан сынды қатал билеушіге қарсы өлімсіреген кемпірдің ащы шындықты жайып салуынан байқалады.
Үшіншіден, болашақ қаһарманның ата-анасы қасиетті жерлерді аралайды немесе әкесі біреудің кеңесімен басқа әйел алады. Бұл мотивтің түптеп келгенде атқаратын қызметі болашақ кейіпкердің бәсін арттырып, оның басқалардан алабөтен өзгеше болатынын көрсету үшін қолданылады. Дегенмен, бұл мотивтің орнына Көроғлының жетілуіндегі ерекшеліктері тілге тиек етіледі. Нұсқада кейіпкердің алғашқы ерлік көрсетуі ерекше баяндалады. Мұнда алғашқы ерлік көрсету мотиві саналы тұрғыдан емес, кейіпкердің адамдардан оқшау өсіп, тағы болып жетілу тұрғысынан кескінделеді. Өзге нұсқаларда кейіпкер көрде өскенімен оны рухани күштердің тәрбиелегені туралы айтылады. Жамбыл нұсқасында мұндай мифтік элементтер жоқтың қасы. Мұнда кейіпкердік көр ішінде тағы күйінде өскенін көрсету біршама реальді дүниеге жақын. Көроғлының қара күштің иесі екенін Бозай ханның баланы ұстау үшін өзімен қатар балаларды жіберген кезде байқалады. Көроғлы олардың бәрін асықша лақтырып, Бозайдың бас батыры Құлақасқаны бұйым құрлы көрмей астына басып алады, бұл оның алыптығын аңғартатын әрекет. Яғни, Жамбыл нұсқасында Көроғлының алғаш рет ерлік көрсетуі тек оның тағы болып өсу тұрғысынан жырланады.
Дереккөздер
- ФИЭ народов СССР, М.-Л., 1958; Көроғлы, А., 1973; Қазаққолжазбаларының ғылыми сипаттамасы, А., 1975; Қоңыратбаев Ә. Қазақ эпосы және түркология, А., 1987; Гургули, А., 1987; Батырлар жыры, А., 1989, 4-т.
- Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
- Әлібек Т. Құланаян Құлмамбет. Монография. – Алматы: Асем-Систем, 2004. – 336 б.; Көроғлы сұлтан өлеңін жинаушы Мәшһүр Жүсіп Көпеев. ОҒҚ ҚҚ: 1173-бума; Жабаев Ж. Шығ. толық жин. – Алматы, 1946, - 736 б.; Қазақ халқының әдебиеті: Көптомдық. Батырлар жыры. Көроғлы. Құрастырушы М.Ғұмарова, Ж.Әбішев. – Алматы, 1989. – 4-т. – 400 б.; Ыбыраев Ш. Эпос әлемі. – Алматы, 1993. – 294 б.
- Көроғлы сұлтан өлеңін жинаушы Мәшһүр Жүсіп Көпеев. ОҒҚ ҚҚ: 1173-бума
- Жабаев Ж. Шығ. толық жин. – Алматы, 1946, - 736 б.
- Әлібек Т. Құланаян Құлмамбет. Монография. – Алматы: Асем-Систем, 2004. – 336 б.
- Қазақ халқының әдебиеті: Көптомдық. Батырлар жыры. Көроғлы. Құрастырушы М.Ғұмарова, Ж.Әбішев. – Алматы, 1989. – 4-т. – 400 б.
- Бабалар сөзі. 40 том. – Астана: Фолиант, 2008; Батырлар жыры. Қазақ халық әдебиеті. 5 т. Жазушы. – Алматы. 1989; Көроғлы. М.Ғұмарова. Көроғлы эпосы. Алматы: Жазушы, 1973.
- Ыбыраев Ш. Эпос әлемі. – Алматы, 1993. – 294 б.
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Koroghlu |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Korogly Korugly Korguly kaһarmandyk halyk eposy Orta Aziya Tayau Shygys Kavkaz halyktaryna ortak folklorlyk eskertkish Zhyrdyn tүrli nuskalary tүrikmen karakalpak ozbek kumyk Әzirbajzhan halyktarynda kezdesedi Zhyr syuzheti Қazakstan Orta Aziya Kavkaz halyktarynan bolek Balkandagy gagauz Sibirdegi Tobyl tatarlaryna da zhaksy mәlim Қazakstanda algashky үlgileri 19 gasyrdyn ayagy men 20 gasyrdyn bas kezinde zhariyalangan 1885 1890 1895 1905 1906 1909 1915 Қazak tilinde 7 nuskasy basylym korgen Olar Korogly Қissa Korogly Hikayat Korogly Korogly men Bezergen Korogly Bozajhan Қissa Ғauazhan Tүrikmen Қasymhan ҚR ҒA Ortalyk kitaphanasy men M Әuezov atyndagy Әdebiet zhәne oner instituty Қolzhazba korynda Korugly turaly 15 dastan үsh ertegi nuskasy bar Zhekelegen kazak nuskalary Kenes dәuirinde eki ret zhinak bolyp baspa betin kordi Zhyrdagy negizgi tartys tүrikmen eli men Rajhan arab kyzylbas afshar arasynda orbidi Zhyr okigasy birde tarihi etikalyk birde anyz әpsanalyk birde miftik mәlimetterge zhүginip Koruglynyn halyktyk tulgasyn somdauga bagyttalgan Zhyrdan tүrki tajpalarynyn etnostyk sanasy ajkyn angarylady Қazak zhyrau zhyrshylary men tүrikmen bahshylary bul zhyrdy anyrama үlgisinde oryndagan Zhyrdy negizgi zertteushiler I Braginskij A Samojlovich Ә Қonyratbaev M Ғumarova T Қonyratbaj zhyrshylar Muryn Sengirbaev Rahmet Mәzkozhaev Әbdilda Zhүrgenbaev Nurpejis Bajganin t b Korogly zhyrynda kezdesetin ataular Korogly Kor sozinin magynasyn mola nemese sokyr degen magynaga kelmejdi Korogly atauynyn eki buynyn da ozge tilderden tudyruga karsy bolgan A Gafurov Korogly atauy batyl er zhүrek degen ugym beretinin ajtyp soz tүbirin tүrik tilinen tudyrgan Shygysta gүr birneshe eldin bileushisine koldanylgan lauazym Zher su attary Zhyrdagy Barar zherin Үrgenish degen el bolar atyrabynda Shәmbil degen bel bolar degen zholdar onyn kaj ajmaktagy eldi meken ekenin angartyp tur Shәmbil bel Shәmbil kala atauynyn geografiyalyk shegin R Ageeva Әmudariya men Syrdariyanyn many dep korsetedi Arab iran ataulary Korogly zhyryndagy iran arab ataulary bul ajmaktagy tүrki zhәne iran parsy tildes tajpalardyn aralasuynan habar beredi Shaһnama Iran shaһtary turaly kolemdi dastan bolsa Korogly sol shaһtarga karsy koterilgen eldin koshbasshy batyry turaly zhyr Қaһarmandyk epos bolgan son onda tүrli dәuir okigalarynyn izi saktalgan Shәmbil kala tүrikmen eli Turab Turan dәuirinin tulgasy Afshar mongol dәuirinen songy Iran bileushileri Kisi esimderi Belgili galym I Braginskij zhyrdyn tәzhik nuskasyndagy Shәmbil kala Korogly ataularynyn tүrki tajpalarynan alynganyn al zhyr okigasyna kelgende ony Iran shaһy Abbas pen tүrik sultany Murad arasyndagy tartys degen pikir ajtkan Birak sefevi әuleti tusyndagy Iranda үsh birdej Abbas shaһ bolgan Abbas I 1587 1629 Abbas II 1642 1660 Abbas III 1732 1749 zhyldary bilik zhүrgizgen Eposta osy okigalardyn bejnesi aralas korinedi Zhyrda kezdesetin kisi zhersu ataulary gylymi turgydan zerttele kojgan zhok Әuezhan Auaz Zhүsiphan Rajhan arab Kәrim Hasan han Shadman Shaһidat Hasan Korguly t b koptegen antroponimdik ataulardyn tarihilygy ajkyn Tүrli nuskalardagy Koroglynyn sipattamasy Korogly eposyn zerttegen galymdar shygarmanyn bas kejipkerinin prototipi 15 16 gasyrlarda Ontүstik Әzerbajzhan ajmagynda omir sүrgenin birauyzdan makuldajdy Onyn bala kүnindegi syrt kelbeti bes zhasynda zhiyrmadagy zhigitpen alysyp mendetken kүsh kajraty onyn tulgasyn daralaj tүsedi Korugly Korogly Kerogly Gurguli t b bolyp kezdesetin zhyr nuskalarynda syuzhettik ajyrmashylyktar da bar En zhakyny kazak tүrikmen nuskalary bolyp sanalady Olardy bajlanystyryp turgan Korugly batyrdyn Iran shaһyna karsy kүresi erligi Bir nuskada Iran shaһy Korugly әkesinin kozin ojyp Raushan esimdi balasy Korugly atanady Қazak tүrikmen karakalpak nuskalarynda ol tүrikmennin Teke Zhәumit ruynan shykkan dep korsetiledi Zhyrdagy negizgi zhelilerdin biri zhylky maly onyn baby men belgilerine katysty orbidi Bul tүrikmennin Teke Zhәumit etnikalyk tarmagyna tәn epikalyk belgilerdin biri Zhambyl nuskasy Korogly eposynyn Zhambyl zhyrlagan nuskasy Korogly sultan Korogly Bozaj han degen attarmen tanymal Zhambyl ony algash Қulanayan Қulmambetten үjrengenin ajtady Menin bul zholgy olzham Қulmambetten Korogly sultandy үjrendim Birak bәrin zhattap alu kiyn eken Қulmambet bir ajtkanda eki kүn eki tүn ujyktamastan ajtty Men onyn bir kүn bir tүn ashuyn ak ugyp aldym Menin orisimda kenejtken iri zhyr Korogly sultan boldy Korogly sultandy ajtkanda Қulmambet dem almaj ajtady eken Zhalpy kej derekterde Zhambyl Korogly eposyn otyz kүn zhyrlagan dese endi birinde on bes kүn zhyrlagan delinedi 1938 zhylgy Kazahstanskaya pravda gazetine bergen suhbatynda osy ajtylgandardy kajtalaj otyryp Sүjinbajdan үjrengen Suranshy Қulmambettin Korogly sultan zhyrlary eki үlken akynnyn magan bergen batasy men akyndyk sarkyttary edi degen zholdarmen tolyktyrdy Akynnyn zhyrlagan Korogly nuskasy bizge tolygymen zhetpegen Әri bizge zhetken derekterge karaganda akyn epostyn eki nuskasyn bilgen siyakty M Ғumarova Batyrlar zhyrynyn Koroglyga arnalgan tortinshi tomynda Zhambyldyn shәkirtterinin biri akyn Sarievtin zhyraudyn oryndauyndagy bul eposty talaj estigenimmen zhattaj almadym degenin ajtyp esinde kalganyn әngimelep bergen mazmunyn keltiredi Onda Korogly peri kyzy Agazhүniske gashyk bolyp dәulermen sogysyp zhenip Agazhүnisti algany odan kejin Gүlnәr perini Myskal perini de үlken kiyndyktarmen askan erlik korsetip alyp kelgen saparlaryn zhәne Koroglynyn zhүz zhiyrma zhaska kelgenshe balasynyn bolmagany ajtylady Zhүz zhiyrmaga kelgende kyzylbas eline baryp sondagy bir tүrikmennin askan sulu әri akyldy Ғauaz atty balasyn alyp kelip asyrajdy Ekinshi nuska tүrli zhinaktarda zhariyalanyp zhүrgen Korugly Bozaj han dastany Tolyk zhazylyp alynbagan dastanda akynnyn kirispe tolgauy men Bozaj han atty salasy kamtylgan 1898 zhylgy zhinaktyn tүsiniginde kurastyrushylar Zhambyldyn nuskasy bojynsha kirispe tolgauyna karaganda Korogly handardan kek alatyn batyr Gүlzhaziranyn ashyna zhigitinen tugan balasy boluy mүmkin dej kele otyryp zhyr mazmunyna sәjkes zhauyzdykpen oltirilgen tazshanyn zhәne onymen birge darga tartylyp bir korymga katar zherlengen han әjeli Gүlzhaziranyn bejitine osken eki agashtyn kosylganyn surettejtin Erekshe kelip eki agash enkejip kelip kosylgan degen zholdardy dәlel retinde usynady Zhambyl nuskasynyn erekshelikteri Әleumettik tendik saryny Epostyn әrbir nuskasynyn germenevtikalyk sipaty basym Yagni zhyrdyn әrbir nuskasy oz kenistigi men dәuirinen mol habar beredi Zhambyl nuskasy Koroglyny zhyrlaganda әleumettik saryndar da kop beriledi halyktyn shyndykka kozkarasy kenirek suretteledi Bul nuskada әleumettik tendik saryny men tap kүresinin kajshylygy korinip turady Zhyrdyn kirispesinde zhalpy zhurtshylyktyn zhagdajynan syr shertip kogamdyk үderisterge katysy tүjdek tүjdek ojlaryn ortaga salu tүrki halyktarynyn folklorynda kop ushyrasa bermejtin saryn Zhambyl kirispede otarshyldykty da synaj otyryp tomengi tap okilderinin ayanyshty zhaj kүjin zarlap otyryp zhetkizedi Koroglynyn tүrik versiyalarynda әleumettin tendik saryny tikelej soz bolmaganmen Korogly әkimder men saudagerlerge karsy kүresip karapajym halyktyn zhogyn zhoktaushy tulga retinde suretteledi Zhambyl nuskasynda soz bostandygy saryny da erekshe korinis beredi Koroglyga esim berilui Zhambyl nuskasynda kejipkerge Korogly esimin halyk koyady Dәlirek ajtsak mejmanasy tasygan Bozaj han ulyn kolga tүsirgennin kurmetine ulan asyr toj zhasap halyktan ulyna at kojyp beru turaly otinish zhasajdy Kop ishinen bir kart shygyp Balanyn aty Korogly bolsyn dejdi Bul esimdi Bozaj han zhaktyrmaganmen halyk unatkandyktan han da amalsyzdan kelisim beredi Korogly esimin ozge kazak nuskalarynda ruhani kүshter kojsa al Behcher Mahir zhyrlagan Koroglynyn tүrik nuskasynda da kejipkerge Korogly esimin halyk koyady Birak tүrik nuskasynda Korogly aty emes onyn lakap aty retinde korinis tabady Sonymen katar Zhambyl nuskasynda Gүlzhaziranyn korinde tugan Koroglynyn nemen korektengeni zhәne korde kalaj tәrbielengeni nakty ajtylmajdy Tek oz ayagymen zhүre alar zhaska zhetken shagynda bir ozinin sүti kempirdin kyryk balasyn asyrauga zhetetin tokal eshkinin sүtin emgeni ajtylady Dәstүrli kazak eposynan ajyrmashylygy Zhambyl nuskasynyn mәtini tolyk saktalmauy Zhambyl akyn zhyrlagan nuskanyn syuzheti eshkandaj bir nuskaga uksamauymen erekshelenedi Bul nuskada kalyptaskan dәstүrden auytkushylyk birneshe ret bajkalady Birinshiden kalyptaskan dәstүr bojynsha bizdin koptegen zhyrlarymyzda urpaksyz kejipker mejli ol han bolsyn baj nemese bi bolsyn mundaj auyr ajyptaudy urpaksyzdygy turaly tabalaudy ozi shendes adamnan estidi Alajda bul nuskada on zheti uly kaza tauyp ashyngan kejuana Bozaj handy Өzin ku bas balan zhok dep synagajdy al katal Bozaj han onyn basyn almajdy Nuskada balasyzdyk zary Koroglynyn ozge versiyalaryna karaganda ozgeshe oriledi R Mәzkozhaev Ә Zhүrgenbaev t b kazak nuskalarynda balasyzdyk zaryn Koroglynyn ozi tartsa Zhambyl nuskasynda perzentsizdik zaryn Koroglynyn әkesi Bozaj han tartady Әri Bozaj han balanyn sheshesin ozi oltirip Koroglynyn korde tuyluyna tikelej ozi sebepker bolady Koroglynyn korde tuuy saryny da ozge nuskalarga mүlde uksamajdy Munda Korogly tek shesheden gana zhetim bolyp tuady Alajda onyn korde tuyp onda kalaj oskeni turaly eshtene ajtylmajdy Esesine Zhambyl nuskasynda Korogly kyryk bir uly bar kempirdin karatokal eshkisin emgeni ajtylady Osy kejipkerdin karatokal eshkinin emshegin urlap emui Bozaj hannyn balasymen kauyshuyna tүrtki bolady Sondaj ak balanyn ozi kuralpy balalardy asyktaj kylyp laktyruy Bozaj hannyn bas batyry Қulakaskany zhauyrynynan ustap laktyryp zhiberui onyn erekshe dүlej kүshtin iesi ekenin korsetedi Bul kazaktyn epikalyk dәstүrine saj Әdette bolashak batyr osyndaj okys әreketterimen zhas shagynda korinedi Ekinshiden batyrdyn shykkan ortasy әke sheshesi әleumettik tegine karamastan zhaksy zhagynan korinedi Han bolsa әdil baj bek kajyrymdy kedej momyn sharuy ozgege zalaly zhok Zhyr zhampozynyn zhyr zhelisine kirmej turyp oz dәuirinin bileushilerin һәm әleumettik ortanyn kemshin tustaryn tildep otuinen sondaj ak zhyr zhelisin bayandaganda Bozaj han syndy katal bileushige karsy olimsiregen kempirdin ashy shyndykty zhajyp saluynan bajkalady Үshinshiden bolashak kaһarmannyn ata anasy kasietti zherlerdi aralajdy nemese әkesi bireudin kenesimen baska әjel alady Bul motivtin tүptep kelgende atkaratyn kyzmeti bolashak kejipkerdin bәsin arttyryp onyn baskalardan alaboten ozgeshe bolatynyn korsetu үshin koldanylady Degenmen bul motivtin ornyna Koroglynyn zhetiluindegi erekshelikteri tilge tiek etiledi Nuskada kejipkerdin algashky erlik korsetui erekshe bayandalady Munda algashky erlik korsetu motivi sanaly turgydan emes kejipkerdin adamdardan okshau osip tagy bolyp zhetilu turgysynan keskindeledi Өzge nuskalarda kejipker korde oskenimen ony ruhani kүshterdin tәrbielegeni turaly ajtylady Zhambyl nuskasynda mundaj miftik elementter zhoktyn kasy Munda kejipkerdik kor ishinde tagy kүjinde oskenin korsetu birshama realdi dүniege zhakyn Koroglynyn kara kүshtin iesi ekenin Bozaj hannyn balany ustau үshin ozimen katar balalardy zhibergen kezde bajkalady Korogly olardyn bәrin asyksha laktyryp Bozajdyn bas batyry Қulakaskany bujym kurly kormej astyna basyp alady bul onyn alyptygyn angartatyn әreket Yagni Zhambyl nuskasynda Koroglynyn algash ret erlik korsetui tek onyn tagy bolyp osu turgysynan zhyrlanady DerekkozderFIE narodov SSSR M L 1958 Korogly A 1973 Қazakkolzhazbalarynyn gylymi sipattamasy A 1975 Қonyratbaev Ә Қazak eposy zhәne tүrkologiya A 1987 Gurguli A 1987 Batyrlar zhyry A 1989 4 t Қazak әdebieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 zhyl ISBN 9965 26 096 6 Әlibek T Қulanayan Қulmambet Monografiya Almaty Asem Sistem 2004 336 b Korogly sultan olenin zhinaushy Mәshһүr Zhүsip Kopeev OҒҚ ҚҚ 1173 buma Zhabaev Zh Shyg tolyk zhin Almaty 1946 736 b Қazak halkynyn әdebieti Koptomdyk Batyrlar zhyry Korogly Қurastyrushy M Ғumarova Zh Әbishev Almaty 1989 4 t 400 b Ybyraev Sh Epos әlemi Almaty 1993 294 b Korogly sultan olenin zhinaushy Mәshһүr Zhүsip Kopeev OҒҚ ҚҚ 1173 buma Zhabaev Zh Shyg tolyk zhin Almaty 1946 736 b Әlibek T Қulanayan Қulmambet Monografiya Almaty Asem Sistem 2004 336 b Қazak halkynyn әdebieti Koptomdyk Batyrlar zhyry Korogly Қurastyrushy M Ғumarova Zh Әbishev Almaty 1989 4 t 400 b Babalar sozi 40 tom Astana Foliant 2008 Batyrlar zhyry Қazak halyk әdebieti 5 t Zhazushy Almaty 1989 Korogly M Ғumarova Korogly eposy Almaty Zhazushy 1973 Ybyraev Sh Epos әlemi Almaty 1993 294 b Bul makala kazak әdebieti turaly bastama makala Ony tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Ortakkorda bugan katysty media sanaty bar KoroghluBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz