Ителі

Ителі — қазақ халқының құрамындағы ру. Шежіре бойынша, Орта жүз құрамындағы керей тайпасының тармағынан таратылады. Керейдің "ноқта ағасы" аталатын мол ру.

Ғұннан, Теледен басталып Кереймен жалғасып келетін тайпалық одақтан Сеп, Шеп, Еддей, Көлдей, Изен, Жусан. Изеннен Мағаналы, Сидалы, Жабайды таратады. Мағаналыдан Қойлау, Байлау делінеді. Қойлаудан Көкбұлақ. Көкбұлақтан Ақметәлі– Ителі. Абақ Керейдің негізгі ұйытқысы ретінде Ителі руы «ноқта ағасы» аталады. Ноқта ағасының жолы - маңызды құрылтайда бірінші сөз беріледі, ел көшкенде көсем түйені жетелейді және дастарқанға бата беру, сыйлы мүшені кесуде басымдылық беріледі.

Ителі руы Алтай тауында, Ителі руының Қазақстан, Қытай, Моңғолия, Түркия, Германия, Америка, Англия, Франция, Италия, Аустрия қатарлы оннан аса елдерде таралған, шамамен саны 200 мыңнан асады. Ителі руы туралы Қазақ арасындағы тарихи дастандар, аңыз әңгімелер, қытай, Парсы, орыс жазбаларындағы деректерде айтылады.

Ақбақты, Ақмерген (Тыныбек), Ақмалай (Күйік) аталарына бөлінеді. Ақбақты 9 атаға бөлінеді. Тыныбек 4 атаға бөлінеді. Күйік 5 атаға бөлінеді. Үш Ителі бес күйік аталады, Ақбақты: Қазеке, Дәуіт, Таз, Сұлтанқұл, Есенқұл, Ақмалай, Кенжебай,Дәуітқалаи,Қожанқұл. Тыныбек: Атанас, Қарақұл, Қарамбет, Жәдігер.

 Күйік өз ішінен 5 руға бөлінеді. Күйік: Елтоқ, Дәулет, Тоқтағұл, Бесшал, Қалматай. 

Ұраны — Бұқарбай, таңбасы — +.

Тұлғалар

• Бұқарбай батыр,
• Жантөре батыр,
• Тұрым батыр,
• Зуқа батыр,
• Сәтей Нұртазаұлы
• Сәбит домолла,
• Отарбай жырау,
• Тайкешкен Мәңкібайұлы,
• Жапар тәйжі,
• Боғдабай әнші,
• Абсадық залың, Сұлтаншәріп тәйжі...

Ителі