Зия Гөкалп, Мехмет Зия Гөкалп (1876, Түркия, Диарбакыр қаласы – 1924, Стамбұл) – түрік жазушысы, қоғам қайраткері.
Мехмет Зия Гөкалп | |
Туған күні | |
---|---|
Туған жері |
|
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | |
Қызметі | ақын, түрік әдебиетінің көрнекті өкілі |
Әкесі | Тевфiк Бег |
Анасы | Зелixa Xaным |
Өмірбаяны
Диарбакыр әскери училищесінде оқыды. Орта мектепті бітірген соң, Ыстанбұлдағы тегін оқу орнына (Байтар мектебі) оқуға түсті (1895). Сұлтан Абдулхамид ҚҚ-нің басқару жүйесіне наразылық білдірушілермен саяси қарым-қатынаста болғаны үшін тұтқынға алынды. Ташкышла және Заптие түрмелеріндегі 13 ай тұтқыннан кейін (1889 – 1900) Диарбакырға оралды. Мұнда да еркіндікті және конституциялық басқару жүйесін қолдаушылармен саяси байланыста болды, түркітануға байланысты ауқымды ғылыми жұмыстарға ден қойды. Түркияда екінші конституция жарияланғаннан кейін “Бірлік және даму” (“Иттихат ве теракки”) қоғамының бөлімін құрып, оған жетекшілік етті. Диарбакырдың “Джила” және өзі шығарып тұрған “Пейман” газетінде (1909) халық мұратын қолдаған өлеңдері мен конституция туралы мақалаларын жариялады. “Бірлік және даму” қоғамының Селаникте өткен жалпы құрылтайындаДиарбакырдан өкіл болып қатысты (1909), қоғамның орталық ұйымына мүшелікке сайланды. Селаникте Өмер Сейфеттин мен басқаруымен шығып тұрған “Жас қаламдар” журналына өлеңдері мен мақалаларын, әйгілі “Тұран” өлеңін, т.б. жариялады. Ергани аймағынан мәжіліс депутаттығына сайланды (1912). Төрт айдан соң мәжіліс депутаты бола жүріп Дарулфунның (Стамбұл университеті) ғыл. кеңесіне мүшелікке (қоғамтану проф.) сайланды (1915 – 19); сонымен қатар “Түрік жұрты”, “Халыққа қарата”, “Түрік сөзі”, “Ислам жинағы”, “Ұлттық зерттеулер жинағы” сияқты басылымдарда өркениет пен мәдениеттің түрлі салаларына қатысты мақалаларын жария етті.
1919 жылы ағылшындар Стамбұлды жаулап алғанда түріктің бірқатар көрнекті ақын-жазушы, ойшыл, діни және мемлекет қайраткерлерімен бірге тұтқындалып, Мальта аралына жер аударылды. Тұтқыннан оралғаннан кейін түрік ақыл-ойына жаңаша мазмұн берген “Күчүк мәжмуаны” (шағын журнал) шығарып отырды. “Құрастыру және аударма комиссиясының” жетекшісі міндетін атқара жүріп (Анкара, 1923 жылы), “Түрік өркениетінің тарихы” атты еңбегін толық аяқтай алмай Стамбұлда 49 жасында қайтыс болды. Түрікшілік, ұлысшылық ұғымының кеңінен қанат жайып, дамуына зор еңбек еткен Зия Гөкалп “Түрікшілік – түрік ұлтын өркендету, биіктету” деп айқындама берді. Оның пікірінше, “Ұлт – тілі, діні, моралі және эстетикасы ортақ, яғни бір тәрбие алған тұлғалардан құралған топ”. Түрік ұлысының өркениетке жету жолы: “Түркияшылдық, оғызшылық-түрікменшілік және тұраншылық”. Тұран болса, түркі ұлыстарының “Бұрын шындыққа айналған немесе болашақта шындыққа айналатын Ұлы Отаны”. Зия Гөкалп түрік тіліндегі араб, парсы грамматикалық ережелерін алып тастауды, шетелдік сөздерді тілдік қолданыстан шығаруды қажет деп санаған. Өз көзқарасын, пікірлерін тарату мақсатымен дидактикалық өлеңдер жазған.
шығармашылығы
ғылымы
поэзиясы
поэмалары
публицистикасы
прозасы
Өлең үлгілері
З. Гөкaлп :
Түркiлерге Түркiя дa, Түркiстaн дa емес Отaн,
Отaн - ұлы жaне мәңгiлiк өлке Тұрaн,
- деп З. Гөкaлп тегi бiр Түркi дүниесiнiң aт бaйлaп, aрқa тұтaр жерi Тұрaн екенiн ұқтырып, жiгерге жiгер қосты.
Дереккөздер
- "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім
- Aлтaйдaғы жүрегiм: Мaғжaн Жұмaбaйғa жaуaп. Фейзұллax Бұдaқ. шiлде 2003. Aнкaрa. б. 102
Сыртқы сілтемелер
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ziya Gokalp Mehmet Ziya Gokalp 1876 Tүrkiya Diarbakyr kalasy 1924 Stambul tүrik zhazushysy kogam kajratkeri Mehmet Ziya GokalpTugan kүni23 nauryz 1876 1876 03 23 Tugan zheriҚajtys bolgan kүni25 kazan 1924 1924 10 25 48 zhas Қajtys bolgan zheriStambulҚyzmetiakyn tүrik әdebietinin kornekti okiliӘkesiTevfik BegAnasyZelixa XanymӨmirbayanyDiarbakyr әskeri uchilishesinde okydy Orta mektepti bitirgen son Ystanbuldagy tegin oku ornyna Bajtar mektebi okuga tүsti 1895 Sultan Abdulhamid ҚҚ nin baskaru zhүjesine narazylyk bildirushilermen sayasi karym katynasta bolgany үshin tutkynga alyndy Tashkyshla zhәne Zaptie tүrmelerindegi 13 aj tutkynnan kejin 1889 1900 Diarbakyrga oraldy Munda da erkindikti zhәne konstituciyalyk baskaru zhүjesin koldaushylarmen sayasi bajlanysta boldy tүrkitanuga bajlanysty aukymdy gylymi zhumystarga den kojdy Tүrkiyada ekinshi konstituciya zhariyalangannan kejin Birlik zhәne damu Ittihat ve terakki kogamynyn bolimin kuryp ogan zhetekshilik etti Diarbakyrdyn Dzhila zhәne ozi shygaryp turgan Pejman gazetinde 1909 halyk muratyn koldagan olenderi men konstituciya turaly makalalaryn zhariyalady Birlik zhәne damu kogamynyn Selanikte otken zhalpy kuryltajyndaDiarbakyrdan okil bolyp katysty 1909 kogamnyn ortalyk ujymyna mүshelikke sajlandy Selanikte Өmer Sejfettin men baskaruymen shygyp turgan Zhas kalamdar zhurnalyna olenderi men makalalaryn әjgili Turan olenin t b zhariyalady Ergani ajmagynan mәzhilis deputattygyna sajlandy 1912 Tort ajdan son mәzhilis deputaty bola zhүrip Darulfunnyn Stambul universiteti gyl kenesine mүshelikke kogamtanu prof sajlandy 1915 19 sonymen katar Tүrik zhurty Halykka karata Tүrik sozi Islam zhinagy Ұlttyk zertteuler zhinagy siyakty basylymdarda orkeniet pen mәdeniettin tүrli salalaryna katysty makalalaryn zhariya etti 1919 zhyly agylshyndar Stambuldy zhaulap alganda tүriktin birkatar kornekti akyn zhazushy ojshyl dini zhәne memleket kajratkerlerimen birge tutkyndalyp Malta aralyna zher audaryldy Tutkynnan oralgannan kejin tүrik akyl ojyna zhanasha mazmun bergen Kүchүk mәzhmuany shagyn zhurnal shygaryp otyrdy Қurastyru zhәne audarma komissiyasynyn zhetekshisi mindetin atkara zhүrip Ankara 1923 zhyly Tүrik orkenietinin tarihy atty enbegin tolyk ayaktaj almaj Stambulda 49 zhasynda kajtys boldy Tүrikshilik ulysshylyk ugymynyn keninen kanat zhajyp damuyna zor enbek etken Ziya Gokalp Tүrikshilik tүrik ultyn orkendetu biiktetu dep ajkyndama berdi Onyn pikirinshe Ұlt tili dini morali zhәne estetikasy ortak yagni bir tәrbie algan tulgalardan kuralgan top Tүrik ulysynyn orkenietke zhetu zholy Tүrkiyashyldyk ogyzshylyk tүrikmenshilik zhәne turanshylyk Turan bolsa tүrki ulystarynyn Buryn shyndykka ajnalgan nemese bolashakta shyndykka ajnalatyn Ұly Otany Ziya Gokalp tүrik tilindegi arab parsy grammatikalyk erezhelerin alyp tastaudy sheteldik sozderdi tildik koldanystan shygarudy kazhet dep sanagan Өz kozkarasyn pikirlerin taratu maksatymen didaktikalyk olender zhazgan shygarmashylygygylymypoeziyasy poemalary publicistikasy prozasy Өlen үlgileri Z Gokalp Tүrkilerge Tүrkiya da Tүrkistan da emes Otan Otan uly zhane mәngilik olke Turan dep Z Gokalp tegi bir Tүrki dүniesinin at bajlap arka tutar zheri Turan ekenin uktyryp zhigerge zhiger kosty Derekkozder Қazak Enciklopediyasy 4 tom 3 bolim Altajdagy zhүregim Magzhan Zhumabajga zhauap Fejzullax Budak shilde 2003 Ankara b 102Syrtky siltemelerBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet