Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жапалақтәрізділер (лат. Strigiformes) — түнде тіршілік етуге бейімделген жыртқыш құстар жасағы.
| Жапалақтәрізділер Қазбалық ауқымы: Late Paleocene–Recent | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 The rare Strix occidentalis caurina | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Families | ||||||||||||||
|
| ||||||||||||||
| Strigidae sensu Sibley & Ahlquist |
Көбінесе орманды мекендейді, басы үлкен, көздері бадырайған, көз бұршағы қимылсыз, бет тегерішті, қауырсындары өте жұмсақ, ұшқанда дыбыссыз қанат қағады. Негізінде кемірушілермен қоректенеді, жемін түнде аулайды. Жұптарын өмір бойы сақтайды, ағаштың қуысына, кейбіреуі жерге ұя салады. Ұядағы жұмыртқалардың саны дене мөлшеріне байланысты 2-ден 12-ге дейін жетеді, жұмыртқаларды аналығы басады. Бұлар полярлық шеңберде тараған, тек солтүстік аймақта ұялайтын құстар. Жапалақ тәрізділердің төменгі эоцен дәуірінен бері тіршілік етіп келе жатқаны белгілі. 28 туысқа бірігетін 133 түрінің Қазақстанда 9 туысы, 12 түрі кездеседі, олардың 10-ы ұя салады. Кейбір түрлері тұрғылықты (мысалы: үкі, байғыз, , орман байғызы, ), қыстап қалатындары да бар (мысалы: ақ жапалақ, құлақты жапалақ), ал басқа бір түрлері жыл құсы (саз жапалағы, , , қылаң жапалақ). Наурыз — мамыр айларында ұшып келіп, қыркүйек — қарашада жылы жаққа ұшып кетеді. Дене тұрқы 12 см-ден () 84 см-ге дейін (), мекиені қораздарынан ірі болады. Жапалақ тәрізділердің қауырсыны — сарғыш қоңыр, жұмсақ. Басы үлкен, тұмсығы имек, тырнағы өткір болады. Құс ойнағынан басқа уақытта шақырмайды, тек түнде ұшады. Ұясын ағаш діңіне, құз-жартасқа, жерге салады. Мамыр — маусымда ірілері 1 — 2-ден, ал майда құстары 10 — 12-ден жұмыртқа салып, оны мекиені 4 аптадай басады. Балапандары 30 күнде қанаттанады. Олар денесін ақ түк басқан, соқыр болып туады. Жапалақ тәрізділер жәндіктермен, кемірушілермен қоректенеді. Бұлардың жылдан-жылға санының азаюына байланысты 4 түрі мен 9 түр тармағы Халықаралық табиғат қорғау одағының 1 түрі - балықшы үкі бұрынғы КСРО-ның және 1 түрі Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.
Жапалақтәрізділердің ең ірісі және өте әдемісі - үкі. Қазақстанның кез келген жерінде кездескенмен, саны көп емес.
Үкіні орманнан, таудан, шөл мен даладан кездестіруге болады, ол ұясын жасыруға болатын жыра, жартасты қапсағайларды паналайды. Ұясындағы 2-5 жұмыртқаны аналығы басады. Үкілер қоянды, кеміруші тышқандарды аулайды. Ауыл шаруашылығына кемірушілерді жою арқылы пайда әкеледі.
Жапалақтардың қорегі
Жапалақтар – етқоректі құстар. Олар кішкентай сүтқоректілерді, құстарды, жорғалаушыларды, тіпті қосмекенділерді де аулап, қорек етеді. Кейбір кішкентай жапалақтар жәндіктермен қоректенсе, ал үлкендері бұғы, түлкі сияқты үлкен сүтқоректілерге де шабуыл жасайды. Сонымен қатар, кейбір жапалақтар балықтарды да аулайды. Барлық жапалақтар өздерінің жемтіктерін толығымен жейді.
Ұялары мен жұмыртқалары
Жапалақтардың көбі жалғыз жүретін құстар. Олар тек жұмыртқа салу кезеңінде ғана ұя салып, жұптасып өмір сүреді. Әдетте, олар ағаш қуыстарына немесе қарға не бүркіт секілді басқа құстардың тастап кеткен ұяларына жұмыртқа салады. Аналық жапалақтар жылына бір рет 2-4 жұмыртқа салады. Кейбір түрлері 10-нан аса жұмыртқа салулары мүмкін. Жұмыртқалар 30 күн басқан соң жарып шығады. Балапандары жарып шыққан кезде соқыр болады, оларды үлпілдек қауырсындардың жұқа қабаты жауып жатады
Дереккөздер
- Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 213б., ISBN 5-625-03599-7
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Strigiformes |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhapalaktәrizdiler lat Strigiformes tүnde tirshilik etuge bejimdelgen zhyrtkysh kustar zhasagy Zhapalaktәrizdiler Қazbalyk aukymy Late Paleocene Recent PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NThe rare Strix occidentalis caurinaDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarKishi taby Zhelpikujrykty kustarYksham taby NeognathaeҰly saby Saby Strigiformes 1830Families Strigidae sensu Sibley amp Ahlquist Kobinese ormandy mekendejdi basy үlken kozderi badyrajgan koz burshagy kimylsyz bet tegerishti kauyrsyndary ote zhumsak ushkanda dybyssyz kanat kagady Negizinde kemirushilermen korektenedi zhemin tүnde aulajdy Zhuptaryn omir bojy saktajdy agashtyn kuysyna kejbireui zherge uya salady Ұyadagy zhumyrtkalardyn sany dene molsherine bajlanysty 2 den 12 ge dejin zhetedi zhumyrtkalardy analygy basady Bular polyarlyk shenberde taragan tek soltүstik ajmakta uyalajtyn kustar Zhapalak tәrizdilerdin tomengi eocen dәuirinen beri tirshilik etip kele zhatkany belgili 28 tuyska birigetin 133 tүrinin Қazakstanda 9 tuysy 12 tүri kezdesedi olardyn 10 y uya salady Kejbir tүrleri turgylykty mysaly үki bajgyz orman bajgyzy kystap kalatyndary da bar mysaly ak zhapalak kulakty zhapalak al baska bir tүrleri zhyl kusy saz zhapalagy kylan zhapalak Nauryz mamyr ajlarynda ushyp kelip kyrkүjek karashada zhyly zhakka ushyp ketedi Dene turky 12 sm den 84 sm ge dejin mekieni korazdarynan iri bolady Zhapalak tәrizdilerdin kauyrsyny sargysh konyr zhumsak Basy үlken tumsygy imek tyrnagy otkir bolady Қus ojnagynan baska uakytta shakyrmajdy tek tүnde ushady Ұyasyn agash dinine kuz zhartaska zherge salady Mamyr mausymda irileri 1 2 den al majda kustary 10 12 den zhumyrtka salyp ony mekieni 4 aptadaj basady Balapandary 30 kүnde kanattanady Olar denesin ak tүk baskan sokyr bolyp tuady Zhapalak tәrizdiler zhәndiktermen kemirushilermen korektenedi Bulardyn zhyldan zhylga sanynyn azayuyna bajlanysty 4 tүri men 9 tүr tarmagy Halykaralyk tabigat korgau odagynyn 1 tүri balykshy үki buryngy KSRO nyn zhәne 1 tүri Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen Zhapalaktәrizdilerdin en irisi zhәne ote әdemisi үki Қazakstannyn kez kelgen zherinde kezdeskenmen sany kop emes Үkini ormannan taudan shol men daladan kezdestiruge bolady ol uyasyn zhasyruga bolatyn zhyra zhartasty kapsagajlardy panalajdy Ұyasyndagy 2 5 zhumyrtkany analygy basady Үkiler koyandy kemirushi tyshkandardy aulajdy Auyl sharuashylygyna kemirushilerdi zhoyu arkyly pajda әkeledi Zhapalaktardyn koregiZhapalaktar etkorekti kustar Olar kishkentaj sүtkorektilerdi kustardy zhorgalaushylardy tipti kosmekendilerdi de aulap korek etedi Kejbir kishkentaj zhapalaktar zhәndiktermen korektense al үlkenderi bugy tүlki siyakty үlken sүtkorektilerge de shabuyl zhasajdy Sonymen katar kejbir zhapalaktar balyktardy da aulajdy Barlyk zhapalaktar ozderinin zhemtikterin tolygymen zhejdi Ұyalary men zhumyrtkalaryZhapalaktardyn kobi zhalgyz zhүretin kustar Olar tek zhumyrtka salu kezeninde gana uya salyp zhuptasyp omir sүredi Әdette olar agash kuystaryna nemese karga ne bүrkit sekildi baska kustardyn tastap ketken uyalaryna zhumyrtka salady Analyk zhapalaktar zhylyna bir ret 2 4 zhumyrtka salady Kejbir tүrleri 10 nan asa zhumyrtka salulary mүmkin Zhumyrtkalar 30 kүn baskan son zharyp shygady Balapandary zharyp shykkan kezde sokyr bolady olardy үlpildek kauyrsyndardyn zhuka kabaty zhauyp zhatadyDerekkozderҚ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 213b ISBN 5 625 03599 7 Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Strigiformes