Елеусіз Бұйрин 1874 Батыс Қазақстан облысы Жаңақала ауданы 1933 Тәжікстан Республикасы Душанбе алғашқы қазақ журналистер

Елеусіз Бұйрин (1874, Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы — 1933, Тәжікстан Республикасы, Душанбе) — алғашқы қазақ журналистерінің бірі, ақын, қоғам қайраткері.

Бөкей ордасындағы Жәңгір хан мектептерінің бірінде оқыған. Осындағы мектепте алты кластық орысша білім алған ол Қазан қаласына оқуға барып, сондағы мұғалімдер семинариясын бітіреді (1896). Семинариядан кейін Астрахан қаласына келіп, мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ береді. Осында жүріп түрлі қоғамдық-саяси өмірдің қыр-сырына бойлайды, алғашқы қаламгерлік қабілетін сынап байқайды. Елді мәдениетке, өркениетке жеткізуге шақыратын көшбасшы құрал — баспасөз екендігін аңғарып, жаңа сипаттағы газет шығаруға бел байлайды. Бұл мақсатын іске асыру үшін қазақ зиялылары — Ш.Бөкеев, Ғ.Қарашев, Б.Қаратаев, М.Шомбалов, С.Меңдешовтермен бірігіп, 1911 ж. Ордада “Қазақстан” деген газет шығарды. 1911 — 13 жылдары газеттің редакторы болып тұрды.

Ол “Қазақстан” сөзін тұңғыш рет ресми тілге енгізді.

1920 жылдарға дейін Бұйрин туған жерінде түрлі қызметтер атқарған. 1921 жылы мамырда Кеңестердің Бөкей губерниялық бірінші съезіне делегат болып қатысқан. 1920 жылдардың орта шенінде адвокат, кейінірек Қазақ АКСР Ағарту халкомында қызмет істейді. 1930 — 32 жылдары Алматы қаласындағы орталық музейде ғылыми қызметкер болады.

1932 жылы елде саяси қуғын-сүргіннің алғашқы толқыны басталып, қазақ зиялылары ұстала бастаған соң, Бұйрин күзге салым -не, Душанбе қаласына қоныс аударады. Сонда Тәжік АКСР-нің Орталық архив басқармасына инспектор болып қызметке орналасады. Алайда Бұйрин НКВД-нің құрығынан құтыла алмайды. 1933 жылы 16 сәуірде қызметінен қуылып, көп ұзамай аштықтан дүние салады.

Бұйриннің артында қалған әдеби мұрасы — өзі шығарып тұрған “Қазақстан” газетіндегі мақалалары мен көсемсөздері және “Ызың” атты өлеңдер жинағы. Бұйрин жинаққа “Әу, қазақ!”, “Азаматқа” деген екі өлеңі мен аудармасына қоса “Қазақстан” газетінде жарияланған М.Жұмабаев, А.Мәметов, Ғ.Малдыбаев, И.Исин, т.б. ақындар өлеңдерін топтастырып берген. Жинаққа қойылған символикалық “Ызың” атауынан көрініп тұрғандай кітаптағы өлеңдердің негізгі идеясы — елді еңбекке, өнерге үндеу, елдікке, бірлікке шақыру, халық қамын ойлау, ұйымшылдықты мұрат ету.

1998 жылы Орал қаласындағы бұрынғы типография үйінде (Чапаев, 39) Бұйринге арнап ескерткіш тақта қойылды.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”, II-том

[1] “Қазақ Энциклопедиясы”, II-том